دولت و فرابحران بی آبی

به ساده ترین بیان واژگانی، آب برای حفظ حیات بر روی زمین یک اصل اساسی است و زمین تنها سیاره منظومه شمسی است که آب مایع روی سطحش وجود دارد.
برای هر انسان داشتن آب سالم و شرب یک نیاز است از این رو دولت ها سعی می کنند آب شرب سالم را در اختیار شهروندان و افراد ساکن در کشور قرار دهند.
آب جزو انفال عمومی است و دسترسی هر موجود زنده ای به آب یک اثر حیات بخش است و جلوگیری از این دسترسی باعث تضییع حیات می شود.
با این اوصاف، وظیفه دولت ها ، تنها نظارت بر اجرای توزیع عادلانه آب است و هیچ دولتی تولید کننده آب در جهان نیست و دولت های ایران در هر دوره ای نیز از این امر مستثنی نیستند.
در یک دهه اخیر انتظار از دولت به جای مدیریت عادلانه آب به سمت دولت تولید کننده آب کشیده شده است و این می تواند دولت ها را با یک ابرچالش یا یک فرابحران روبه رو کند.
استعفای اخیر تعدادی از نمایندگان اصفهان در خصوص مساله آب و فشار بر دولت برای حل این مشکلات و پس گرفتن این استعفا می تواند بر سیاسی شدن مساله آب اثرگذار باشد.

**اقتصاد سیاسی آب
محمدرضا مرادی طادی پژوهشگر عنوان دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی در مقاله ای تحت عنوان ' آب و سیاست؛ نگاهی به فرایند سیاسی شدن آب ' که سال 96 در فصلنامه مطالعات میان رشته ای علوم انسانی منتشر شد ، اعلام کرد: 'عواملی مانند کم آبی منابع آب، محدودیت دسترسی، فشار جمعیتی، مصرف بی رویه، سوء مصرف، افت منابع طبیعی، آلودگی آب و تغییرات آب و هوایی (خشکسالی) توزیع نامطلوب و عدم تناسب میان جمعیت و منابع آب همگی در اقتصاد سیاست آب موثر است'.
فصلنامه علمی - پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا (س) در شماره 31 پاییز 95 به قلم محمد ابراهیم زارعی و زهره سلطانمرادی به بررسی بررسی ارتباط ثبات سیاسی با مدیریت آب در اصفهان صفوی پرداخته است.
در این فصلنامه اشاره شده است:'در بسیاری از مواقع بر سر تقسیم آب رودخانه ها، اختلاف شدید و حتی زد و خوردهایی رخ می داد، مخصوصا زمانی که رودخانه هایی از قبیل زاینده رود اصفهان و زرینه رود یا اناربار قم در مسیر خود روستاها و آبادی های پرشماری را مشروب می کرد '(کرجی؛299:1388)
در کتاب نصف جهان فی تعریف الاصفهان در خصوص زاینده رود نیز اشاره شده است که 'در اکثر سالها به تخمین و حدس ممیزان و مساحان آب آن تقریبا 30هزار سنگ میزابی می رسد و از اواخر ثور به تدریج کم شده و به دو سه هزار سنگ میرابی می رسد و اکثر این آب را در بلوک لنجان گرفته، صرف زراعت برنج می نمایند'. (شفقی 124:13)
این مساله نشان می دهد که اختلاف بر سر آب و موضوع مدیریت آن همواره یکی از چالش های تاریخی بوده است در هیچ دوره ای راهکار اساسی برای این مساله اندیشیده نشده است.
یکی از مسائلی که در بحث آب مورد توجه قرار نگرفته است، تغییر اقلیم در کشور از جمله چهارمحال و بختیاری است که این تغییر اقلیم باعث دگرشکلی و دگرگونی نوع بارش ها، میزان بارش ها و تبخیر و تعریق شده است.
بحران تغییر اقلیم به اندازه ای است که امسال بخشی از باغات و زراعت دچار خسارت شده است.

**خسارت 220هزار میلیارد ریالی تغییر اقلیم
مدیرکل دفتر مدیریت بحران و کاهش مخاطرات وزارت جهاد کشاورزی از خسارت 220 هزار میلیارد ریالی بخش کشاورزی در 6 ماه نخست امسال به دلیل تغییر اقلیم خبر داد.
سیدمحمد موسوی در گفت وگوی اختصاصی با ایرنا در شهرکرد افزود: این خسارت ها ناشی از خشکسالی، سرمازدگی، گرمازدگی تابستان، بارش های مختلف، تگرگ و سیل است.
به گفته وی، 90 درصد از این خسارات و مخاطرات بخش کشاورزی مربوط به خشکسالی و سرمازدگی است.
بدون شک بخشی از تغییر اقلیم نیز به چهارمحال و بختیاری اختصاص دارد به گونه ای که 80 درصد از باغات استان دچار خشکسالی شده است.
به گزارش ایرنا، تغییر اقلیم (Climate change) یا تغییرات آب و هوایی به تغییر در توزیع آماری الگوهای اقلیمی یا آب و هوایی گفته می‌شود، تغییراتی که برای یک دوره طولانی مدت دوام می‌آورند.
براین اساس و به عقیده کارشناسان، کنوانسیون چارچوب تغییر اقلیمی سازمان ملل (UNFCCC)، تغییر اقلیم را به صورت تغییرات آب و هوایی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم با فعالیت‌های انسانی نسبت دارند و ساختار اتمسفر زمین را در سراسر جهان تغییر می‌دهند، تعریف می‌کند.

**خشکسالی، خشک سالی می آورد
معاون وزیر کشور و رییس سازمان مدیریت بحران گفت: دوره خشکسالی در برخی از مناطق کشور 20 ساله شده و هم اکنون 8 هزار روستا در کشور با تانکر آبرسانی می شود.
اسماعیل نجار در گفت و گوی اختصاصی با ایرنا با بیان اینکه خشکسالی یک مساله دائمی در کشور است، افزود: با وجود بارندگی های امسال این روند فقط در مناطقی از کشور کاهش یافته است.
مساله ای که در آب سیاسی و اقتصاد سیاسی آب کمتر مورد توجه قرار گرفته است، مساله خشکسالی و آب شناسی است.
هیدرولوژی، علم مطالعه آب کره زمین است و در مورد پیدایش، چرخش و توزیع آب در طبیعت خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آب، واکنش‌های آب در محیط و ارتباط آن با موجودات زنده بحث می‌کند، بنابراین ملاحظه می‌شود که هیدرولوژی در برگیرنده تمامی داستان آب است.
این نکات در مساله آب از سوی ساکنان مناطق آبخیز و آبریز دیده نمی شود و تنها فشار را بر دولت می آورند هرچند دولت با تشکیل ستاد عالی آب به ریاست معاون اول رئیس جمهوری از بروز مدیریت غیرواحد جلوگیری و مدیریت یکپارچه را جایگزین کرد.

**نگاه سیاسی به موضوع آب
هفته گذشته 19 نفر از نمایندگان استان اصفهان در اعتراض به حذف اعتبار طرح های انتقال آب این استان در بودجه سال آتی استعفای خود را تقدیم رئیس مجلس شورای اسلامی کردند.
اما نماینده مردم شهرستان های شهرکرد، بن و سامان در مجلس شورای اسلامی می گوید: استعفای نمایندگان استان اصفهان، عدول از یافتن یک راه حل ملی و فشار برای تصمیم گیران حوزه آبی کشور بود.
اردشیر نوریان در گفت وگو با ایرنا افزود: حل معضل آب شرب در یک منطقه نباید منوط به تحمیل همین مشکل به منطقه دیگر باشد و تشخیص معضل ملی می طلبد این مساله با نگاه ملی و ادله کارشناسی و راهکار ملی حل شود.
وی تصریح کرد: در این زمینه، نامه ای از سوی نماینده مردم شهرستان های شهرکرد، بن و سامان به رئیس مجلس شورای اسلامی تقدیم شده است.
نوریان گفت: به هرحال استیضاح، تذکر، سوال کردن و استعفا حق نمایندگان است، اما مساله این است که هدف از طرح این موضوع چیست؟
رئیس کمیته دفاعی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی این سوال را مطرح کرد، که آیا به طور یقین در مساله آب بن بستی وجود دارد که باید تعدادی از نمایندگان استعفا دهند و آیا راه حل های دیگر قابلیت اجرا در این زمینه را ندارد؟
وی تصریح کرد: ترک وکالت مردم به منزله رها کردن تکلیف مردم در خانه ملت است و نمایندگان اصفهان خود به پاسخ این سوال ها که جواب منفی است، موافقند.
نوریان تاکید کرد: نیت این تعداد از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در پی استعفا، خروج از مجلس نیست بلکه ابزاری برای تحت فشار قرار دادن دولت و مسئولان برنامه ریز و تصمیم گیران حوزه آب است.
نماینده مردم شهرستان های شهرکرد، بن و سامان در مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: به نظر می رسد نمایندگان استان اصفهان با استعفا روش خوبی برای مطالبه گری در حوزه آب انتخاب نکرده اند.
نوریان تاکید کرد: در ابتدا باید نمایندگان اصفهان تابع یک منطق ملی در بخش آب باشند و تنش آبی و کم آبی را بپذیرند و این مشکل را با راه حل های ملی برطرف کرد.
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی گفت: نکته دوم این است که در بین مردم نباید تبعیض قائل شد و همانگونه که مردم اصفهان حق دارند از آب شرب سالم برخوردار باشند، مردم چهارمحال و بختیاری و تمامی مردم ایران نیز این حق را دارند.
نوریان تاکید کرد: اگر اصفهان با کمبود آب شرب و تنش آبی مواجه است، آیا درست است سرانه فضای سبز این استان با رشت و ساری برابری کند و حتی در برخی نقاط دیگر بالاتر از شهرهای شمالی باشد؟
وی تصریح کرد: تغییر الگوی کشت از جمله برنج کاری در این استان می تواند به رفع کمبود آب شرب اصفهان کمک کند و سوال اینجاست که آیا برنج کاری اولویت کشت بخش کشاورزی است؟
نوریان با بیان اینکه حقیقت کم آبی و بی بارشی را باید پذیرفت، تاکید کرد: حجم آبی که کشت برنج مصرف می شود می تواند بخشی از کمبودهای آب شرب را جبران کند.
نماینده مردم شهرستان های شهرکرد، بن و سامان در مجلس شورای اسلامی تاکید کرد: استان اصفهان یک استان صنعتی است و سوال اینجاست که چرا به استفاده کامل از پساب ها در صنعت اجرا نمی شود.
نوریان اظهار داشت: در عالی ترین دوره آبی، مجموع استفاده چهارمحال و بختیاری از حوضه آبی زاینده رود 10 درصد بود و حالا باید پرسید تمام کمبودهای آبی فلات مرکزی ایران در این 10 درصد چهارمحال و بختیاری خلاصه شده است؟
وی ادامه داد: رویه ای که نمایندگان اصفهان با طرح استعفا در پیش گرفته اند، فرار رو به جلو است که امید می رود مجلس با این مساله برخورد منطقی کند.
رئیس کمیته دفاعی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی گفت: یکی از اصلی ترین گرفتاری های حوزه انتخابی شهرستان های شهرکرد، بن و سامان توقف طرحهای 33 گانه حاشیه زاینده رود از جمله طرحهای گردشگری است.
نوریان گفت: با توجه به تصمیمات اخیر شورای عالی آب، امید است در این زمینه تجدید نظرهایی صورت بگیرد و مدیریت منابع قابل بهره برداری استان باید در اختیار چهارمحال و بختیاری قرار بگیرد.
وی تصریح کرد: کمبود آورد آب زاینده رود را همه قبول دارند و به نسبت آورد آب زاینده رود باید با تعادل و توازن باشد.

**موضع گیری ائمه جمعه به موضوع آب
ائمه جمعه چهارمحال و بختیاری نیز در نامه ای به رئیس مجلس شورای اسلامی خواستار حل مشکل کم آبی این استان شدند.
به گزارش ایرنا در این نامه که در پایگاه اطلاع رسانی نماینده ولی فقیه در چهارمحال و بختیاری و امام جمعه شهرکرد منتشر شد، آمده است: ائمه جمعه استان نکاتی را در خصوص مشکلات آب این استان اعلام کرده اند.
در این نامه خطاب به علی لاریجانی آمده است: همانگونه که مستحضرید تداوم یک دهه خشکسالی در استان همانند بسیاری از مناطق دیگر کشور، کمبود آب در همه بخش های مصرف را به مهمترین چالش استان تبدیل کرده و انتقال‌ غیر اصولی آب از یک طرف و وابستگی بیش از 70 درصد مصارف به آب های زیرزمینی و ممنوعه و بحرانی شدن عمده دشت های استان از طرف دیگر از جمله چالش های آبی این استان است.
در ادامه آمده است: آنچه باعث شده که این شرایط در استان تشدید شود برخی رویه‌های فراقانونی و غیر کارشناسی در مدیریت آب است که این امر ناشی از فشارها و لابی‌هاست که باعث افزایش اختلاف آبی بین استان های (خوزستان، چهارمحال و بختیاری و اصفهان) شده و ادامه این رویه به مصلحت منطقه و کشور نیست و انسجام ملی را با خطر جدی مواجه می‌کند. اگر جلوی این یکجانبه ‌نگری‌ ها گرفته نشود باید منتظر عواقب وخیم بود.

**وضعیت آبی حوضه آبخیز چگونه است
استاندار چهارمحال و بختیاری خشکسالی را مهمترین دغدغه استان دانست و گفت: خشکسالی یک دهه اخیر باعث افت شدید منابع آبی این استان شده است.
اقبال عباسی افزود: این پدیده باعث خشک شدن برخی از چشمه ها، کاهش شدید سفره های زیرزمینی و خشک شدن باغات ، مزارع و مراتع شده است.
بگفته وی، خشکسالی یک دهه اخیر به گونه ای است که میزان آب ذخیره شده در پشت سد زاینده رود را به کمتر از 450 میلیون مترمکعب کاهش داد.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی چهارمحال و بختیاری نیز می گوید: 250 روستای استان با مشکل کم آبی شدید و متوسط مواجه است.
تورج احمدپور در گفت و گو با ایرنا افزود: از 754 روستای چهارمحال و بختیاری، 463 روستا زیرپوشش صدور قبض آب قرار دارد و بیش از 600 روستا نیز از خدمات آبفار بهره مند هستند.
وی ادامه داد: از 600 روستا نیز 250 روستا با چالش کم آبی مواجه است که تعدادی به مرز بحران رسیده و هم اکنون 55 روستا با تانکر آبرسانی می شود.
مدیرکل هواشناسی چهارمحال و بختیاری نیز می گوید: دوره خشکسالی در این استان 11 ساله شده است.
شاهرخ پارسا در گفت وگو با ایرنا افزود: وضعیت خشکسالی در دوره آماری 60 سال اخیر در شهرکرد یک رکورد محسوب می شود.
مدیرکل هواشناسی چهارمحال و بختیاری گفت: سطح ایستابی منابع آب زیرزمینی استان در پی خشکسالی های یک دهه اخیر به طور میانگین 35 متر کاهش یافته است.
به گفته وی، استان در شدیدترین نوع خشکسالی که از آن با عنوان خشکسالی آب شناسی یاد می شود، قرار دارد.
کارشناسان همچنین مهمترین راهکار برای رفع بحران کم آبی و بی آبی در منطقه را دوری از چالش های فراروی آبشناسی عنوان می کنند و معتقدند با مساله آب نباید سیاسی برخورد کرد.
در این زمینه یکی از مهمترین راهکارهای عبور از این فرابحران صرفه جویی هوشمندان و سخت گیرانه در مصرف آب در حوضه های آبخیز و آبریز است و این صرفه جویی باید به یک گفتمان عمومی و یک کارزار اجتماعی تبدیل شود.
استفاده از پساب ها برای صنایع بزرگ در شهرها و فضای سبز، جلوگیری از توسعه صنایع آب بر و پرهیز از هدر رفت آن و جلوگیری از تعریق و تبخیر در سرچشمه ها نیز از دیگر راهکاری پیشنهاد شده در خصوص فرابحران آب است.
به گزارش ایرنا، چهارمحال و بختیاری سرچشمه 2 رودخانه کارون و زاینده رود و سرچشمه بخشی از رودخانه دز است.
کاهش نزولات جوی در چهارمحال و بختیاری طی یک دهه اخیر، استان های اصفهان، خوزستان و یزد را نیز دچار تنش آبی کرده است.
چهارمحال و بختیاری دیرزمانی تامین کننده 10 درصد آب شرب ایران بود که اکنون با خشکسالی یک دهه اخیر این میزان به کمتر از 5 درصد رسیده است.
2097/6021