رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات با بیان اینکه ارتباطات ریسک می تواند ما را از مخاطره نجات دهد، نقش شبکه های مجازی را در حساس سازی بحران پلاسکو مثبت ارزیابی کرد و گفت: در جریان این حادثه، کسی از نقد در امان نماند.
به گزارش جماران، «هادی خانیکی» عصر امروز- سه شنبه- در نشست پیامدهای روانی - اجتماعی پوشش بحران در فضای مجازی (با نگاهی به حادثه پلاسکو) با بیان این که باید سه مرحله، پیشگیری، تشخیص بحران وارتقاء توانمندی اجتماعی پس از آن را دنبال کنیم، تصریح کرد: باید تلاش کنیم «ارتباطات مخاطره و بحران را در جامعه تفهیم و تفکیک کنیم.
رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات با اشاره به اینکه ارتباطات مخاطره الزاما مخاطرات بحران نیست، گفت: جامعه در ریسک احتمالا جامعه بحرانی نیست، بلکه ریسک می تواند باعث هوشیاری جامعه شود.
**حادثه پلاسکو یک شوک به جامعه وارد کرد
خانیکی تصریح کرد: هوشیاری ناشی از وجود ریسک در جامعه باعث می شود که آگاه شویم در چه حوزه ای ضعف داریم و آنها را بشناسیم.
رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات با بیان اینکه حادثه پلاسکو یک شوک به سطوح مختلف اجتماعی و مدیریتی و فنی وارد کرد، تصریح کرد: آتش سوزی و فرو ریختن پلاسکو هم به لحاظ شکلی و هم محتوایی در حوزه ارتباطات تکانه ای به وجود آورد که هیچ حادثه دیگری نتوانست این گونه تاثیرگذار باشد و مانند «دومینو» از مرحله ای به مرحله دیگر وارد شد.
خانیکی با اشاره به اینکه حادثه پلاسکو زمانی رخ داد که رسانه های خبری در روز پنج شنبه تعطیل بودند، گفت: در همین موقع رسانه ها و شبکه های اجتماعی فضای مجازی بلافاصله فعال شدند از طرفی دوربین شبکه خبر(رسانه ملی) به طور مستقیم آتش سوزی و فروریختن ساختمان پلاسکو را نشان می داد.
وی با اشاره به انعکاس تصویر زنده این حادثه در رسانه ملی گفت: این تصویر احساسات جامعه را برانگیخت و باعث شد فرایند اطلاع رسانی به سرعت از مرحله ای به مرحله دیگر منتقل شود.
خانیکی به یادداشت های منتشر شده همان روزها اشاره کرد که «چقدر تهران پلاسکو است»، اضافه کرد: در روند اطلاع رسانی این پیام به جامعه متبادر شد که ساختمان های تهران همه پلاسکو هستند.
رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات بیان کرد: مردم متوجه شدند که در مجتمع ها و ساختمان هایی که سکونت دارند یا کار می کنند در معرض همان اتفاق هستند، فقط آن اتفاق در پلاسکو دیده شده است.
وی گفت: در مرحله بعد مساله از یک طرف روی ضعف های مدیریت شهری و مدیریت بحران متمرکز شد و از طرف دیگر فضای به سوی نقد رفتارهای جامعه نیز رفت که چرا جامعه بیش از حد نسبت به موضع پلاسکو حساس شده است و این که حساسیت غیرسودمند است.
خانیکی ادامه داد: در نقد رفتار جامعه مطرح شد که چرا مردم جمع شده اند باید راه را باز می کردند تا ماشین های آتش نشانی، اورژانس ، امداد بتوانند عبور کنند.
وی با اشاره به سرعت انتقال نقد جامعه، رسانه ها و نخبه ها از مرحله ای به مرحله دیگر در جریان پلاسکو افزود: فضای رسانه ها به نقد همه بر ضد همه تبدیل شد، به طوری که جامعه برضد دستگاه های رسمی و دستگاه های رسمی بر ضد جامعه و نخبگان انتقاد می کردند.
**در جریان پلاسکو کسی از نقد در امان نماند
خانیکی برمبنای تحلیل محتوای فضای رسانه ای حادثه پلاسکو گفت: در این جریان کسی از نقد در امان نماند؛ از کسبه، تا موسس، سازنده و معمار ساختمان پلاسکو تا اداره کنندگان شهر و مدیران ساختمان همه نقد شدند.
** ارتباطات بحران و ارتباطات ریسک ایمنی ندارد
رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات تاکید کرد: مهمترین مساله در این حادثه که باید سیاسگذاران و مدیران ارتباطات به آن بپردازند این است که اگر ساختمان های بلند ایمنی ندارند، علاوه بر آن نسبت به «ارتباطات بحران» و «ارتباطات ریسک» نیز ایمنی نداریم.
خانیکی با اشاره به خاطره ای از دوران دفاع مقدس و جنگ شهرها و پرتاب موشک به تهران، مدیریت بحران را حائز اهمیت دانست و افزود: در آن دوران با مطالعات میدانی مشخص شد تلفات فرار مردم از شهرهای از تلفات کشته شدگان در موشک باران بیشتر بود.
خانیکی با اشاره به اینکه در جنگ روانی که دشمن به راه انداخته بود سعی می کردند مردم مقاومتشان از بین برود، گفت: مقاومت مردم زمانی از بین می رود که بترسند.
وی گفت: وظیفه ما اطلاع رسانی این مطلب بود که در جریان موشکباران، تلفات مردم درزمان ترک تهران بر اثر تصادفات، مار گزیدگی و حوادث سقوط از ارتفاعات ، بیشتر از تلفات ناشی از اصابت موشک است.
خانیکی از این که ساخت پناه گاه و ایمن سازی ساختمان پس از اتمام جنگ فراموش شد انتقاد کرد و افزود: موج ترس از زلزله در تهران نیز همین هراس را به وجود آورد؛ تا جایی که اگر زلزله ای با قدرت کم هم در چند صد کیلومتری تهران اتفاق می افتاد، مردم فکر می کردند تهران با خطر شدیدی مواجه است.
وی گفت: قرار بود در موضوع زلزله نیز در مدارس و ادارات آمادگی در مواجهه با زلزله آموزش داده شود و ساختمان ها نیز در این زمینه ایمن شود.
رئیس انجمن ایران مطالعات فرهنگی و ارتباطات: اکنون هم مساله این است که اولا چه کار باید بکنیم که حادثه ای مانند پلاسکو رخ ندهد و دوم اینکه اگر رخ داد چه کارهایی انجام دهیم تا عوارض و تبعات آن کمتر باشد.
وی گفت: شبکه های اجتماعی در حادثه پلاسکو در روزهای اول یک موج شدید برخورد منفی به وجود آوردند و البته انتقادات شدیدی هم به حضور شهروند خبرنگاران ایجاد شد.
** نقش مثبت شبکه های مجازی در حساس سازی بحران پلاسکو
خانیکی با اشاره به اینکه در این حادثه برخی افراد با تلفن همراه به «بازنمایی خود» می پرداختند، ادامه داد: پس از این کارکردها و نقش های مثبت شبکه های مجازی و در زمینه اطلاع رسانی و حساس سازی جامعه نسبت به بحران نیز مشخص شد.
رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات تصریح کرد: قدرت اطلاع رسانی این شبکه بسیار وسیع بود و جامعه را نیز حساس کرد و توانستند به قسمت هایی که نسبت به آنها توجه نمی شد بتاباند، سوال مطرح کنند، تا به «حقوق شهروندی» توجه شود.
خانیکی با اشاره به ادعای مدیریت شهری مبنی بر اخطارهای مداوم به به ساکنان ساختمان پلاسکو گفت: در جامعه این گونه مطرح می شد که نهاد ناظر و یا سیاستگذار که نباید فقط به اخطار دادن به اماکن در معرض کفایت کند، بلکه باید اقدام هم بکند، البته باید در این شرایط که برای افرادی که در ساختمان برای معیشت شان کار می کردند نیز فکر شود و سپس تصمیم گرفته شود.
**ارتباطات ریسک می تواند ما را از مخاطره نجات دهد
خانیکی در مراحل بعدی حادثه پلاسکو، کارکرد رسانه های مجازی به سمت مثبت شدن سوق پیدا کرد، گفت: ارتباطات ریسک و ارتباطات مخاطره نه تنها منجر به بحران نمی شود، بلکه می تواند در جاهایی ما را از مخاطره نیزنجات دهد.
وی بره ضرورت آموزش ارتباطات بحران اشاره کرد و افزود: ما چه تعداد روزنامه نگار داریم که بحران را به لحاظ فیزیکی و متا فیزیکی آشنایی دارد؛ یا اینکه بداند جلوی آتش برود یا نرود یا با دوربین خود چگونه عکس بگیرد و خبر را کجا و چطور مخابره کند.
خانیکی علاوه بر مسائل فنی حوزه به اهمیت رعایت ارزش های اخلاقی و حرفه ای در حوزه ارتباطات بحران اشاره کرد و افزود: باید بیاموزیم که چه نوع خبرهایی را باید بر مبنای ارزش های مثبت و منفی خبری در زمان حادثه منتشر کنیم.
وی گفت: اگر به ارتباطات بحران توجه کنیم همه بار فقط روی دوش خبرنگاران و شهروند خبرنگاران قرار نمی گیرد، بلکه نقش و وظیفه مسئولان، جامعه و نهادهای مدنی نیز مشخص می شود.
خانیکی به لزوم اطلاع و آموزش وظایف هر فردی و نهادی در بحران اشاره کرد و گفت: در این شرایط است که مردم می دانند مسیر را باید باز کنند تا آمبولانس ها و ماشین های امداد عبور کنند، یا اینکه جمع بشوند و گریه کنند.
وی بر اهمیت «آموزش شهروندی» نیز تاکید کرد و گفت: باید رابطه و نسبت بین نهادهای مدنی، رسانه ها، جامعه و دستگاه های رسمی تبیین و آموزش داده شود.
رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات گفت: موضوع ارتباطات بحران، ارتباطات ریسک، ارتباطات مخاطره را باید با روزنامه نگاری بحران را تفکیک کنیم.
**خبرنگاران حوادث و فجایع بیشتر دچار افسردگی می شوند
«فردین علیخواه»عضو هیات علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه گیلان نیز در بخش دیگری از این نشست با اشاره به روند اطلاع رسانی حادثه پلاسکو گفت : حادثه خودش یک بحث است و تفاسیری که از حادثه می شود یک بحث جداست.
علیخواه با بیان اینکه بحث مدیریت افکار عمومی نمی تواند حرف هایی که در فضای مجازی وجود دارد را نبیند گفت: طبیعی است که من به عنوان یک شهروند که در این گروه ها می گردم می بینم که آدم های معمولی در این مورد صحبت می کنند و از آن طرف، در مورد این تفسیر شاهد سکوت هستیم.
عضو هیات علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه گیلان با اشاره به اینکه اخبار حوادث همین طور در فضای مجازی دامن زده می شود و بیشتر می شود،افزود: همانطور که می بینید یک فعال سیاسی می آید یکی دو جمله ای می گوید و بعد این جریان می شود در گروه ها که باید به آن دقت کرد.
این استاد دانشگاه با اشاره به تحقیقات انجام شده گفت : خبرنگارانی که در حوزه حادثه و فاجعه خبررسانی می کنند افسردگی در آنها بیشتر از خبرنگاران سایر گروه های روزنامه ها و رسانه ها هست.
رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات با اشاره به اینکه ارتباطات مخاطره الزاما مخاطرات بحران نیست، گفت: جامعه در ریسک احتمالا جامعه بحرانی نیست، بلکه ریسک می تواند باعث هوشیاری جامعه شود.
**حادثه پلاسکو یک شوک به جامعه وارد کرد
خانیکی تصریح کرد: هوشیاری ناشی از وجود ریسک در جامعه باعث می شود که آگاه شویم در چه حوزه ای ضعف داریم و آنها را بشناسیم.
رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات با بیان اینکه حادثه پلاسکو یک شوک به سطوح مختلف اجتماعی و مدیریتی و فنی وارد کرد، تصریح کرد: آتش سوزی و فرو ریختن پلاسکو هم به لحاظ شکلی و هم محتوایی در حوزه ارتباطات تکانه ای به وجود آورد که هیچ حادثه دیگری نتوانست این گونه تاثیرگذار باشد و مانند «دومینو» از مرحله ای به مرحله دیگر وارد شد.
خانیکی با اشاره به اینکه حادثه پلاسکو زمانی رخ داد که رسانه های خبری در روز پنج شنبه تعطیل بودند، گفت: در همین موقع رسانه ها و شبکه های اجتماعی فضای مجازی بلافاصله فعال شدند از طرفی دوربین شبکه خبر(رسانه ملی) به طور مستقیم آتش سوزی و فروریختن ساختمان پلاسکو را نشان می داد.
وی با اشاره به انعکاس تصویر زنده این حادثه در رسانه ملی گفت: این تصویر احساسات جامعه را برانگیخت و باعث شد فرایند اطلاع رسانی به سرعت از مرحله ای به مرحله دیگر منتقل شود.
خانیکی به یادداشت های منتشر شده همان روزها اشاره کرد که «چقدر تهران پلاسکو است»، اضافه کرد: در روند اطلاع رسانی این پیام به جامعه متبادر شد که ساختمان های تهران همه پلاسکو هستند.
رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات بیان کرد: مردم متوجه شدند که در مجتمع ها و ساختمان هایی که سکونت دارند یا کار می کنند در معرض همان اتفاق هستند، فقط آن اتفاق در پلاسکو دیده شده است.
وی گفت: در مرحله بعد مساله از یک طرف روی ضعف های مدیریت شهری و مدیریت بحران متمرکز شد و از طرف دیگر فضای به سوی نقد رفتارهای جامعه نیز رفت که چرا جامعه بیش از حد نسبت به موضع پلاسکو حساس شده است و این که حساسیت غیرسودمند است.
خانیکی ادامه داد: در نقد رفتار جامعه مطرح شد که چرا مردم جمع شده اند باید راه را باز می کردند تا ماشین های آتش نشانی، اورژانس ، امداد بتوانند عبور کنند.
وی با اشاره به سرعت انتقال نقد جامعه، رسانه ها و نخبه ها از مرحله ای به مرحله دیگر در جریان پلاسکو افزود: فضای رسانه ها به نقد همه بر ضد همه تبدیل شد، به طوری که جامعه برضد دستگاه های رسمی و دستگاه های رسمی بر ضد جامعه و نخبگان انتقاد می کردند.
**در جریان پلاسکو کسی از نقد در امان نماند
خانیکی برمبنای تحلیل محتوای فضای رسانه ای حادثه پلاسکو گفت: در این جریان کسی از نقد در امان نماند؛ از کسبه، تا موسس، سازنده و معمار ساختمان پلاسکو تا اداره کنندگان شهر و مدیران ساختمان همه نقد شدند.
** ارتباطات بحران و ارتباطات ریسک ایمنی ندارد
رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات تاکید کرد: مهمترین مساله در این حادثه که باید سیاسگذاران و مدیران ارتباطات به آن بپردازند این است که اگر ساختمان های بلند ایمنی ندارند، علاوه بر آن نسبت به «ارتباطات بحران» و «ارتباطات ریسک» نیز ایمنی نداریم.
خانیکی با اشاره به خاطره ای از دوران دفاع مقدس و جنگ شهرها و پرتاب موشک به تهران، مدیریت بحران را حائز اهمیت دانست و افزود: در آن دوران با مطالعات میدانی مشخص شد تلفات فرار مردم از شهرهای از تلفات کشته شدگان در موشک باران بیشتر بود.
خانیکی با اشاره به اینکه در جنگ روانی که دشمن به راه انداخته بود سعی می کردند مردم مقاومتشان از بین برود، گفت: مقاومت مردم زمانی از بین می رود که بترسند.
وی گفت: وظیفه ما اطلاع رسانی این مطلب بود که در جریان موشکباران، تلفات مردم درزمان ترک تهران بر اثر تصادفات، مار گزیدگی و حوادث سقوط از ارتفاعات ، بیشتر از تلفات ناشی از اصابت موشک است.
خانیکی از این که ساخت پناه گاه و ایمن سازی ساختمان پس از اتمام جنگ فراموش شد انتقاد کرد و افزود: موج ترس از زلزله در تهران نیز همین هراس را به وجود آورد؛ تا جایی که اگر زلزله ای با قدرت کم هم در چند صد کیلومتری تهران اتفاق می افتاد، مردم فکر می کردند تهران با خطر شدیدی مواجه است.
وی گفت: قرار بود در موضوع زلزله نیز در مدارس و ادارات آمادگی در مواجهه با زلزله آموزش داده شود و ساختمان ها نیز در این زمینه ایمن شود.
رئیس انجمن ایران مطالعات فرهنگی و ارتباطات: اکنون هم مساله این است که اولا چه کار باید بکنیم که حادثه ای مانند پلاسکو رخ ندهد و دوم اینکه اگر رخ داد چه کارهایی انجام دهیم تا عوارض و تبعات آن کمتر باشد.
وی گفت: شبکه های اجتماعی در حادثه پلاسکو در روزهای اول یک موج شدید برخورد منفی به وجود آوردند و البته انتقادات شدیدی هم به حضور شهروند خبرنگاران ایجاد شد.
** نقش مثبت شبکه های مجازی در حساس سازی بحران پلاسکو
خانیکی با اشاره به اینکه در این حادثه برخی افراد با تلفن همراه به «بازنمایی خود» می پرداختند، ادامه داد: پس از این کارکردها و نقش های مثبت شبکه های مجازی و در زمینه اطلاع رسانی و حساس سازی جامعه نسبت به بحران نیز مشخص شد.
رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات تصریح کرد: قدرت اطلاع رسانی این شبکه بسیار وسیع بود و جامعه را نیز حساس کرد و توانستند به قسمت هایی که نسبت به آنها توجه نمی شد بتاباند، سوال مطرح کنند، تا به «حقوق شهروندی» توجه شود.
خانیکی با اشاره به ادعای مدیریت شهری مبنی بر اخطارهای مداوم به به ساکنان ساختمان پلاسکو گفت: در جامعه این گونه مطرح می شد که نهاد ناظر و یا سیاستگذار که نباید فقط به اخطار دادن به اماکن در معرض کفایت کند، بلکه باید اقدام هم بکند، البته باید در این شرایط که برای افرادی که در ساختمان برای معیشت شان کار می کردند نیز فکر شود و سپس تصمیم گرفته شود.
**ارتباطات ریسک می تواند ما را از مخاطره نجات دهد
خانیکی در مراحل بعدی حادثه پلاسکو، کارکرد رسانه های مجازی به سمت مثبت شدن سوق پیدا کرد، گفت: ارتباطات ریسک و ارتباطات مخاطره نه تنها منجر به بحران نمی شود، بلکه می تواند در جاهایی ما را از مخاطره نیزنجات دهد.
وی بره ضرورت آموزش ارتباطات بحران اشاره کرد و افزود: ما چه تعداد روزنامه نگار داریم که بحران را به لحاظ فیزیکی و متا فیزیکی آشنایی دارد؛ یا اینکه بداند جلوی آتش برود یا نرود یا با دوربین خود چگونه عکس بگیرد و خبر را کجا و چطور مخابره کند.
خانیکی علاوه بر مسائل فنی حوزه به اهمیت رعایت ارزش های اخلاقی و حرفه ای در حوزه ارتباطات بحران اشاره کرد و افزود: باید بیاموزیم که چه نوع خبرهایی را باید بر مبنای ارزش های مثبت و منفی خبری در زمان حادثه منتشر کنیم.
وی گفت: اگر به ارتباطات بحران توجه کنیم همه بار فقط روی دوش خبرنگاران و شهروند خبرنگاران قرار نمی گیرد، بلکه نقش و وظیفه مسئولان، جامعه و نهادهای مدنی نیز مشخص می شود.
خانیکی به لزوم اطلاع و آموزش وظایف هر فردی و نهادی در بحران اشاره کرد و گفت: در این شرایط است که مردم می دانند مسیر را باید باز کنند تا آمبولانس ها و ماشین های امداد عبور کنند، یا اینکه جمع بشوند و گریه کنند.
وی بر اهمیت «آموزش شهروندی» نیز تاکید کرد و گفت: باید رابطه و نسبت بین نهادهای مدنی، رسانه ها، جامعه و دستگاه های رسمی تبیین و آموزش داده شود.
رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات گفت: موضوع ارتباطات بحران، ارتباطات ریسک، ارتباطات مخاطره را باید با روزنامه نگاری بحران را تفکیک کنیم.
**خبرنگاران حوادث و فجایع بیشتر دچار افسردگی می شوند
«فردین علیخواه»عضو هیات علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه گیلان نیز در بخش دیگری از این نشست با اشاره به روند اطلاع رسانی حادثه پلاسکو گفت : حادثه خودش یک بحث است و تفاسیری که از حادثه می شود یک بحث جداست.
علیخواه با بیان اینکه بحث مدیریت افکار عمومی نمی تواند حرف هایی که در فضای مجازی وجود دارد را نبیند گفت: طبیعی است که من به عنوان یک شهروند که در این گروه ها می گردم می بینم که آدم های معمولی در این مورد صحبت می کنند و از آن طرف، در مورد این تفسیر شاهد سکوت هستیم.
عضو هیات علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه گیلان با اشاره به اینکه اخبار حوادث همین طور در فضای مجازی دامن زده می شود و بیشتر می شود،افزود: همانطور که می بینید یک فعال سیاسی می آید یکی دو جمله ای می گوید و بعد این جریان می شود در گروه ها که باید به آن دقت کرد.
این استاد دانشگاه با اشاره به تحقیقات انجام شده گفت : خبرنگارانی که در حوزه حادثه و فاجعه خبررسانی می کنند افسردگی در آنها بیشتر از خبرنگاران سایر گروه های روزنامه ها و رسانه ها هست.
منبع: ایرنا
کپی شد
