کبوترخانه ها از جمله آثار تاریخی با ارزشی هستند که در جای جای کشور وجود دارند که در گذشته کاربردهای اقتصادی داشتند که با گذر زمان بدون استفاده ماندند و سایه سنگین فراموشی و تخریب بر پیکره آنها فرود آمده است.
انگیزه اصلی ساخت برج های کبوتر در کنار مزارع استفاده از کود کبوترها برای تقویت زمین های کشاورزی و تولید محصولات کشاورزی بوده است.
در استان مرکزی فقط خمین است که برج های کبوترخانه وجود دارد و در کنار زیبایی ها و جاذبه معماری این بنا می توان با کمی خوش ذوقی کاربرد اقتصادی آن را برای تامین کود و مصارف کشاورزی به صورت جدی دنبال کرد.
تولید محصولات ارگانیک به عنوان یکی از سیاست های مهم در حوزه کشاورزی است و در این راستا تولید و تامین کودهای طبیعی و سالم از حلقه های کلیدی است.
کشاورزان شهرستان خمین در گذشته با ساختن برج های کبوترخانه از فضولان کبوتران به عنوان کود و برای تقویت زمین کشاورزی شان استفاده می کرده اند و این نوع کود از بهترین تقویت کننده های اراضی کشاورزی محسوب می شده و حاصل خیری زمین را در پی داشته است.
اما در سال های اخیر مصرف کودهای شیمیایی با دامنه آسیب های جدی برای محیط زیست و سلامت انسانی رواج یافته و می توان در شرایط فعلی که اشتغالزایی به عنوان اولویت نخست کشور مطرح است با احیای تولید کود طبیعی پرندگان در این ابنیه تاریخی ضمن تولید ثروت و فرصت سازی شغلی، خدمت موثری در حفظ و بهبود چرخه زیستی و سلامت محصولات غذایی ایفا کرد.
مدیر جهاد کشاورزی خمین در این خصوص گفت: از گذشته استفاده آگاهانه از کود های طبیعی در امور کشاورزی صورت می گرفت و کود حاصل از پرورش کبوتر در کبوترخانه ها از نمونه های با کیفیت در پرورش محصولات جالیزی بود.
احمد رضا جعفری افزود: کود کبوتر غنی از مواد پتاس و ازت است که تاثیر به سزایی در کیفیت محصول می گذارد و بهترین تقویت کنندهای زمین های کشاورزی محسوب می شود که این ارزش های سالم زیست محیطی با آمدن کودهای شیمیایی کم کم رنگ باختند.
جعفری گفت: اکنون در برخی از روستاها از کودهای کبوترخانه ها برای مصارف کشاورزی کم و بیش اسفاده می شود اما در مجموع کودهای صنعتی و شیمیایی جایگزین کودهای دامی شده و محل ها و برجهای کبوترخانه ها به دلیل کم توجهی بی استفاده ماده و در حال تخریب هستند.
یک دانش آموخته بخش کشاورزی نیز گفت: انگیزه اصلی ساخت برج های کبوتر که اغلب در کنار مزارع واقع شده اند استفاده از کود کبوترها برای تولید محصولات کشاورزی بوده است.
امیر عباس ابراهیمی افزود: کود جمع آوری شده از کبوترخانه ها یکی از بهترین انواع کودها در افزایش بهره وری کاشت و حاصلخیزی زمین های زراعی است.
وی بیان کرد: این نوع کود برای عمل آوری هندوانه و خربزه در خمین استفاده می شده و اینک نیز باید با فرهنگ سازی تغییر نگاه لازم را در شاغلان کشاورزی برای جایگزینی آن با کود شیمیایی انجام داد.
وی اظهارکرد: در چند سال اخیر بر اثر خشکسالی های متوالی و خشک شدن آب چشمه ها و قنات ها و نبود خوراک کبوترها مهاجرت کردند و کمتر نوای کبوترها از برج های کبوترخانه خمین به گوش می رسد.
وی افزود: شکارهای غیر مجاز و شکار در فصل جفت گیری جمعیت کبوترها به ویژه کبوترهای چاهی را در این شهرستان به شدت کاهش داده است.
ابراهیمی افزود: روی آوردن به کشاورزی مکانیزه و در دسترس بودن کودهای شیمیایی باعث شدهارزش و اهمیت بهره گیری از کودهای طبیعی دامی و پرندگان به تدریج رنگ ببازد و تقاضا برای کودهای شیمیایی افزایش یابد.
وی گفت: درحال حاضر تعادل در مصرف کودهای شیمیایی وجود ندارد و همین امر مهمترین و موثر ترین عامل در شیوع بیماری های سخت درمان و تهدید سلامت انسان هاست.
رئیس گروه حفظ و احیای بنا و محوطه های اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی بر ضرورت احیای کبوترخانه های خمین به عنوان یک ظرفیت گردشگری منحصر به فرد تاکید کرد و افزود: این بناها رو به تخریب و نابودی هستند.
اسمائیل شراهی افزود: در صورتی که سالانه یک کبوتر خانه احیا شود از نابودی این بناهای تاریخی جلوگیری می شود.
وی بیان کرد: بسیاری از این بناها با اعتبار محدود کمتر از 100 میلیون ریال نیز قابل احیا هستند که تاکنون ردیف اعتباری برای حفظ و مرمت آن ها تعریف نشده است.
شراهی با بیان اینکه کبوترخانه های خمین در گذشته با تولید کود در کاربردهای کشاورزی اثرات زیست محیطی مطلوبی داشتند افزود: با استقبال بهره برداران کشاورزی از کودهای مخرب صنعتی جایگاه و نقش کبوترخانه ها رو به فراموشی گذاشت.
وی گفت: از این بناهای تاریخی با پتانسیل بالا در تولید کود ،حفظ محیط زیست و تولید محصولات ارگانیک و از طرف دیگر جذب گردشگر باید هدفمند و اصولی استفاده شود.
مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی گفت: هفت کبوترخانه در شهرستان خمین ثبت آثار ملی شده است.
سید محمد حسینی افزود: در این شهرستان 71 کبوترخانه مربوط به دوران صفویه، قاجاریه، پهلوی وجود دارد که برنامه هایی برای حفظ و احیای این آثار کهن در پیش است.
وی ادامه داد: در بین کبوترخانه های خمین فقط کبوترخانه رازان به میراث فرهنگی واگذار شده که 10 سال گذشته مرمت و احیا شده است.
وی بیان کرد: این کبوترخانه در تملک بخش خصوصی هستند و در صورت تقاضا برای احیای آنها تسهیلات پرداخت می شود.
حسینی افزود: عملکرد اقتصادی کبوترخانه ها در گذشته بر کسی پوشیده نیست، زیرا از این مکان ها زمانی به عنوان محل تولید مرغوب ترین کود از آن ها استفاده می شد.
کبوترخانه های خمین بیشتر مستطیلی شکل هستند که دیوارهای بالای آن کنگره دار با نوارهایی از گچ سفید می شده و از هنر معماری خاصی برخوردار هستند.
این ظرفیت ارزشمند گردشگری بیشتر در بین زمین های مزروعی و گندمزارها، در اطراف رودخانه و باغ ها بنا شده است.
بناهای کنگره داری که نوار سفیدی از گچ در چهار طرف دیوارها و کنگره های اطراف سقف آن ها کشیده شده و از هنر معماری خاصی برخوردارند با ساز وکارهای مناسب برای مقابله در برابر عوامل تهدید گر (سرما، گرما ،فشارهای هوای ناشی از پروازهای جمعی مار،عقرب ) بنا شده اند تا مامن خوبی برای کبوتران باشند.
در ساختمان این برج ها از خشت خام (خاک رس) که در این شهرستان یافت می شود، چنان با مهارت استفاده شده که شگفتی هر اهل ذوقی را برمی انگیزد.
کبوترخانه های دارای سوراخ های ورودی و خروجی محدودی هستند که در دیواره های بالای کبوتر خانه چوب متعددی نصب می شده تا کبوتر ها به راحتی بتوانند بر روی آن ها بنشینند وسپس وارد کبوتر خانه بشوند.
پایین کبوتر خانه ها از یک بریدگی خاص برخوردار است تا حشرات گزنده به راحتی نتوانند از دیوارکبوتر خانه وارد آن بشوند و در داخل این برج ها مقیاس ها به طور اصولی درک می شود و نسبت های دقیق و آرایش بسیار جالب لانه های کبوتران بیننده را به کنجکاوی وا می دارد.
موقعیت این برج ها طوری است که از هر نظر امنیت کبوتران را تامین و دسترسی به آب و دانه برای آنان به سهولت امکان پذیر باشد.
در طرح هر برج به سه مساله توجه شده، به کار بردن حداقل مصالح ساختمانی با ایجاد حداکثر لانه های کبوتر و فضاهای ارتباطی به طوری که مصالح ساختمانی مصرفی در برج ها از خشت خام می باشد و خشت ها فقط فشار را تحمل می کنند و تحمل آنها در برابر نیروهای کششی و پیچشی حداقل است.
مسئله تهویه در داخل برج حائز اهمیت است، داخل برج در طول سال باید از حرارت مطبوعی برخوردار باشد تا کبوتران بتوانند در شرایط مساعدی تخمگذاری کنند.
با توجه به اینکه کبوتران در تاریکی دید کافی ندارند از این جهت روشنایی داخل برج به نحوی تامین شده که کبوتران به آسانی می توانند لانه های خود را پیدا کنند و ورود و خروج شان به سهولت امکان پذیر است.
پنجره ها و برجک های مشبک در برج باید به نحوی تعبیه شده باشد، که کبوتران برای ورود و خروج، دچار مشکل نشوند و مجبور نشوند برای یافتن لانه هایشان داخل برج را دور بزنند.
کشاورزان شهرستان خمین بدین روش فضله های کبوتران را به عنوان کود و برای تقویت زمین کشاورزی شان استفاده می کرده اند.
در برج کبوتر جمع آوری فضولات کبوتران به عنوان کود، دور کردن کبوتران از مزارع جهت جلوگیری از آسیب رساندن به مزارع و شکار کبوتران و استفاده از گوشت آنها از اهداف احداث این بناهاست.
این فضولات در زندگی اقتصادی کشاورزان محلی نقش موثری داشته، به همین علت کبوتران نزد آنان کم و بیش از اهمیت خاصی برخوردار بوده اند.
با مروری بر نوشته های جهانگردان در سه قرن گذشته می توان نتیجه گرفت که قدمت این برج ها به درستی معلوم نیست.
آنچه مسلم است بیش از 700 سال، برج های کبوتر خرید و فروش می شده و حتی صاحبان آن ها به علت درآمد قابل توجهی که از این برج ها عایدشان می شد، همه ساله مبلغی به عنوان مالیات به دولت های وقت پرداخت می کردند.
هر کبوترخانه نسبت به جذب کبوترهای محیط خود دارای قیمت واعتباری خاص است که فرد صاحب کبوترخانه از این اعتبار برخود می بالیده است.
ای کاش قدر ظرفیت های ارزشمند تاریخی و گردشگری با کاربردهای مختلف که می تواند در راستای ایجاد اشتغال، توسعه درآمد ، حفظ محیط زیست و حتی ارتقاء سطح سلامت به کار روند دانسته شود.
شهرستان خمین از توابع استان مرکزی است که مهمترین آثار تاریخی آن سنگ نگاره های تیمره، کبوترخانه، قلعه های تدافعی، تیمچه بازار، بیت تاریخی حضرت امام و قلعه سالار محتشم است.
7277/6013/ گزارشگر افسانه آروند***انتشاردهنده:مژگان حیدری
انتهای پیام انگیزه اصلی ساخت برج های کبوتر در کنار مزارع استفاده از کود کبوترها برای تقویت زمین های کشاورزی و تولید محصولات کشاورزی بوده است.
در استان مرکزی فقط خمین است که برج های کبوترخانه وجود دارد و در کنار زیبایی ها و جاذبه معماری این بنا می توان با کمی خوش ذوقی کاربرد اقتصادی آن را برای تامین کود و مصارف کشاورزی به صورت جدی دنبال کرد.
تولید محصولات ارگانیک به عنوان یکی از سیاست های مهم در حوزه کشاورزی است و در این راستا تولید و تامین کودهای طبیعی و سالم از حلقه های کلیدی است.
کشاورزان شهرستان خمین در گذشته با ساختن برج های کبوترخانه از فضولان کبوتران به عنوان کود و برای تقویت زمین کشاورزی شان استفاده می کرده اند و این نوع کود از بهترین تقویت کننده های اراضی کشاورزی محسوب می شده و حاصل خیری زمین را در پی داشته است.
اما در سال های اخیر مصرف کودهای شیمیایی با دامنه آسیب های جدی برای محیط زیست و سلامت انسانی رواج یافته و می توان در شرایط فعلی که اشتغالزایی به عنوان اولویت نخست کشور مطرح است با احیای تولید کود طبیعی پرندگان در این ابنیه تاریخی ضمن تولید ثروت و فرصت سازی شغلی، خدمت موثری در حفظ و بهبود چرخه زیستی و سلامت محصولات غذایی ایفا کرد.
مدیر جهاد کشاورزی خمین در این خصوص گفت: از گذشته استفاده آگاهانه از کود های طبیعی در امور کشاورزی صورت می گرفت و کود حاصل از پرورش کبوتر در کبوترخانه ها از نمونه های با کیفیت در پرورش محصولات جالیزی بود.
احمد رضا جعفری افزود: کود کبوتر غنی از مواد پتاس و ازت است که تاثیر به سزایی در کیفیت محصول می گذارد و بهترین تقویت کنندهای زمین های کشاورزی محسوب می شود که این ارزش های سالم زیست محیطی با آمدن کودهای شیمیایی کم کم رنگ باختند.
جعفری گفت: اکنون در برخی از روستاها از کودهای کبوترخانه ها برای مصارف کشاورزی کم و بیش اسفاده می شود اما در مجموع کودهای صنعتی و شیمیایی جایگزین کودهای دامی شده و محل ها و برجهای کبوترخانه ها به دلیل کم توجهی بی استفاده ماده و در حال تخریب هستند.
یک دانش آموخته بخش کشاورزی نیز گفت: انگیزه اصلی ساخت برج های کبوتر که اغلب در کنار مزارع واقع شده اند استفاده از کود کبوترها برای تولید محصولات کشاورزی بوده است.
امیر عباس ابراهیمی افزود: کود جمع آوری شده از کبوترخانه ها یکی از بهترین انواع کودها در افزایش بهره وری کاشت و حاصلخیزی زمین های زراعی است.
وی بیان کرد: این نوع کود برای عمل آوری هندوانه و خربزه در خمین استفاده می شده و اینک نیز باید با فرهنگ سازی تغییر نگاه لازم را در شاغلان کشاورزی برای جایگزینی آن با کود شیمیایی انجام داد.
وی اظهارکرد: در چند سال اخیر بر اثر خشکسالی های متوالی و خشک شدن آب چشمه ها و قنات ها و نبود خوراک کبوترها مهاجرت کردند و کمتر نوای کبوترها از برج های کبوترخانه خمین به گوش می رسد.
وی افزود: شکارهای غیر مجاز و شکار در فصل جفت گیری جمعیت کبوترها به ویژه کبوترهای چاهی را در این شهرستان به شدت کاهش داده است.
ابراهیمی افزود: روی آوردن به کشاورزی مکانیزه و در دسترس بودن کودهای شیمیایی باعث شدهارزش و اهمیت بهره گیری از کودهای طبیعی دامی و پرندگان به تدریج رنگ ببازد و تقاضا برای کودهای شیمیایی افزایش یابد.
وی گفت: درحال حاضر تعادل در مصرف کودهای شیمیایی وجود ندارد و همین امر مهمترین و موثر ترین عامل در شیوع بیماری های سخت درمان و تهدید سلامت انسان هاست.
رئیس گروه حفظ و احیای بنا و محوطه های اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی بر ضرورت احیای کبوترخانه های خمین به عنوان یک ظرفیت گردشگری منحصر به فرد تاکید کرد و افزود: این بناها رو به تخریب و نابودی هستند.
اسمائیل شراهی افزود: در صورتی که سالانه یک کبوتر خانه احیا شود از نابودی این بناهای تاریخی جلوگیری می شود.
وی بیان کرد: بسیاری از این بناها با اعتبار محدود کمتر از 100 میلیون ریال نیز قابل احیا هستند که تاکنون ردیف اعتباری برای حفظ و مرمت آن ها تعریف نشده است.
شراهی با بیان اینکه کبوترخانه های خمین در گذشته با تولید کود در کاربردهای کشاورزی اثرات زیست محیطی مطلوبی داشتند افزود: با استقبال بهره برداران کشاورزی از کودهای مخرب صنعتی جایگاه و نقش کبوترخانه ها رو به فراموشی گذاشت.
وی گفت: از این بناهای تاریخی با پتانسیل بالا در تولید کود ،حفظ محیط زیست و تولید محصولات ارگانیک و از طرف دیگر جذب گردشگر باید هدفمند و اصولی استفاده شود.
مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی گفت: هفت کبوترخانه در شهرستان خمین ثبت آثار ملی شده است.
سید محمد حسینی افزود: در این شهرستان 71 کبوترخانه مربوط به دوران صفویه، قاجاریه، پهلوی وجود دارد که برنامه هایی برای حفظ و احیای این آثار کهن در پیش است.
وی ادامه داد: در بین کبوترخانه های خمین فقط کبوترخانه رازان به میراث فرهنگی واگذار شده که 10 سال گذشته مرمت و احیا شده است.
وی بیان کرد: این کبوترخانه در تملک بخش خصوصی هستند و در صورت تقاضا برای احیای آنها تسهیلات پرداخت می شود.
حسینی افزود: عملکرد اقتصادی کبوترخانه ها در گذشته بر کسی پوشیده نیست، زیرا از این مکان ها زمانی به عنوان محل تولید مرغوب ترین کود از آن ها استفاده می شد.
کبوترخانه های خمین بیشتر مستطیلی شکل هستند که دیوارهای بالای آن کنگره دار با نوارهایی از گچ سفید می شده و از هنر معماری خاصی برخوردار هستند.
این ظرفیت ارزشمند گردشگری بیشتر در بین زمین های مزروعی و گندمزارها، در اطراف رودخانه و باغ ها بنا شده است.
بناهای کنگره داری که نوار سفیدی از گچ در چهار طرف دیوارها و کنگره های اطراف سقف آن ها کشیده شده و از هنر معماری خاصی برخوردارند با ساز وکارهای مناسب برای مقابله در برابر عوامل تهدید گر (سرما، گرما ،فشارهای هوای ناشی از پروازهای جمعی مار،عقرب ) بنا شده اند تا مامن خوبی برای کبوتران باشند.
در ساختمان این برج ها از خشت خام (خاک رس) که در این شهرستان یافت می شود، چنان با مهارت استفاده شده که شگفتی هر اهل ذوقی را برمی انگیزد.
کبوترخانه های دارای سوراخ های ورودی و خروجی محدودی هستند که در دیواره های بالای کبوتر خانه چوب متعددی نصب می شده تا کبوتر ها به راحتی بتوانند بر روی آن ها بنشینند وسپس وارد کبوتر خانه بشوند.
پایین کبوتر خانه ها از یک بریدگی خاص برخوردار است تا حشرات گزنده به راحتی نتوانند از دیوارکبوتر خانه وارد آن بشوند و در داخل این برج ها مقیاس ها به طور اصولی درک می شود و نسبت های دقیق و آرایش بسیار جالب لانه های کبوتران بیننده را به کنجکاوی وا می دارد.
موقعیت این برج ها طوری است که از هر نظر امنیت کبوتران را تامین و دسترسی به آب و دانه برای آنان به سهولت امکان پذیر باشد.
در طرح هر برج به سه مساله توجه شده، به کار بردن حداقل مصالح ساختمانی با ایجاد حداکثر لانه های کبوتر و فضاهای ارتباطی به طوری که مصالح ساختمانی مصرفی در برج ها از خشت خام می باشد و خشت ها فقط فشار را تحمل می کنند و تحمل آنها در برابر نیروهای کششی و پیچشی حداقل است.
مسئله تهویه در داخل برج حائز اهمیت است، داخل برج در طول سال باید از حرارت مطبوعی برخوردار باشد تا کبوتران بتوانند در شرایط مساعدی تخمگذاری کنند.
با توجه به اینکه کبوتران در تاریکی دید کافی ندارند از این جهت روشنایی داخل برج به نحوی تامین شده که کبوتران به آسانی می توانند لانه های خود را پیدا کنند و ورود و خروج شان به سهولت امکان پذیر است.
پنجره ها و برجک های مشبک در برج باید به نحوی تعبیه شده باشد، که کبوتران برای ورود و خروج، دچار مشکل نشوند و مجبور نشوند برای یافتن لانه هایشان داخل برج را دور بزنند.
کشاورزان شهرستان خمین بدین روش فضله های کبوتران را به عنوان کود و برای تقویت زمین کشاورزی شان استفاده می کرده اند.
در برج کبوتر جمع آوری فضولات کبوتران به عنوان کود، دور کردن کبوتران از مزارع جهت جلوگیری از آسیب رساندن به مزارع و شکار کبوتران و استفاده از گوشت آنها از اهداف احداث این بناهاست.
این فضولات در زندگی اقتصادی کشاورزان محلی نقش موثری داشته، به همین علت کبوتران نزد آنان کم و بیش از اهمیت خاصی برخوردار بوده اند.
با مروری بر نوشته های جهانگردان در سه قرن گذشته می توان نتیجه گرفت که قدمت این برج ها به درستی معلوم نیست.
آنچه مسلم است بیش از 700 سال، برج های کبوتر خرید و فروش می شده و حتی صاحبان آن ها به علت درآمد قابل توجهی که از این برج ها عایدشان می شد، همه ساله مبلغی به عنوان مالیات به دولت های وقت پرداخت می کردند.
هر کبوترخانه نسبت به جذب کبوترهای محیط خود دارای قیمت واعتباری خاص است که فرد صاحب کبوترخانه از این اعتبار برخود می بالیده است.
ای کاش قدر ظرفیت های ارزشمند تاریخی و گردشگری با کاربردهای مختلف که می تواند در راستای ایجاد اشتغال، توسعه درآمد ، حفظ محیط زیست و حتی ارتقاء سطح سلامت به کار روند دانسته شود.
شهرستان خمین از توابع استان مرکزی است که مهمترین آثار تاریخی آن سنگ نگاره های تیمره، کبوترخانه، قلعه های تدافعی، تیمچه بازار، بیت تاریخی حضرت امام و قلعه سالار محتشم است.
7277/6013/ گزارشگر افسانه آروند***انتشاردهنده:مژگان حیدری
کپی شد
