پایگاه خبری جماران، سید مهدی حسینی دورود: از یک‌سو حضور فعال یک روحانی در کار کشاورزی و کشت و تولید پسته، از سویی وجود مشکلات زیاد در بخش کشاورزی در ابعاد مختلف مخصوصا در بخش پسته سبب شد تا پای صحبت‌های حجت‌الاسلام والمسلمین احسان صفریان بنشینیم.
این روزها کشاورزان آن‌چنان که باید از کشت محصولات کشاورزی خرسند و از سود آن راضی نیستند که البته در این بین، پسته‌کاران گلایه‌های بیشتری دارند. مشکلاتی همچون وجود دلالان و افت قیمت پسته، هزینه های سرسام آور تولید و خرید کود و سم، عدم وجود نیروی متخصص در بخش کشاورزی، عدم حمایت از کشاورزان برای تخصیص تسهیلات، کم آبی و... پسته کاران را دچار مشکلات بسیاری کرده است.
مشروح این گفت و گو در پی می آید:
چرا حضرتعالی به عنوان یک روحانی به سمت کار کشاورزی رفتید و به کشت محصول پسته علاقه‌مند شدید؟
چون پدران ما به کشاورزی و کشت محصول پسته مشغول بودند، ما راه آن‌ها را ادامه دادیم. از طرفی کشاورزی در سیره‌ی ائمه(ع) ما بوده است و بسیاری از نخلستان‌های مدینه را حضرت امیر(ع) آباد کردند و به وجود آوردند. سایر ائمه(ع) نیز به تبعیت از ایشان، اهل کشاورزی و کشت و زرع بودند.
مسأله‌ی مهم این است که کشاورزی خصوصاً پسته، به صورت یک فنِّ شغل‌ساز است. یعنی چندین شغل با آن در ارتباط است، کارآفرینی ایجاد می‌کند و افراد مختلفی از این کشاورزی استفاده می‌کنند. لذا این برای ما ملاک بوده که کارآفرینی انجام شود و برای عده‌ای سودآور باشد.
از طرف دیگر، غیر از محصولات غیرنفتی و غیرپتروشیمی، یکی از محصولات استراتژیک و ارزآور ایران، پسته است و ارزآوری خوبی برای کشور دارد. همچنین به دلیل خاصیت ویژه‌ی غذایی، پسته در دنیا طرفدران زیادی دارد. مخصوصا پسته ایران از قدمت زیادی برخوردار است و طعم و مزه آن را مردم دنیا بسیار می‌پسندند و دوست دارند.
اینکه شخصیتی مثل حضرتعالی با لباس روحانیت وارد کشاورزی شدید، بر دیدگاه مردم چقدر اثرگذار است؟
بسیاری از مردم وقتی که می‌بینند ارتزاق روحانی از طریق کشاورزی است، خیلی می‌پسندند. چون روحانی بودن را نمی‌شود به عنوان شغل قلمداد کرد و در کنار آن باید یک منبع درآمدی باشد تا ارتزاق از دین صورت نگیرد. فعالیت و کارآفرینی در اجتماع توسط هر کس باشد، تأثیر مثبتی دارد و اگر از سوی روحانی باشد ممکن است اثر بیشتری داشته باشد.
کشت و تولید پسته در ایران چه جایگاهی دارد و احیاناً با چه مشکلاتی مواجه هستید؟
همان‌طور که مستحضرید، بزرگترین جنگل مصنوعی دنیا نزدیک به 120 هزار هکتار زمین در رفسنجان و توابع آن قرار دارد و به وسیله کشاورزان و افراد بسیار فعال منطقه، در زمینهای بسیار بد و لم‌یزرع احداث شده است؛ بدون اینکه دولت‌ها به مردم منطقه کمکی کنند و این کار با تلاش و کوشش خودشان بوده است. مردم منطقه با فعالیت و پشتکار، ایران را به اولین دارنده و صادرکننده پسته دنیا رسانده بودند. این برای ایرانیان افتخار است که حتی کسانی که در خارج از کشور پسته‌کاری کرده‌اند، ایرانی بودند و ایرانی‌ها پسته را به آمریکا بردند، و مزارعی با روش‌های نوین و جدید احداث کردند که هر روز جدیدتر می‌شود. می‌توان گفت که ایرانی‌ها در چند دهه اخیر پسته را به آمریکا بردند و در بازارهای جهانی که به اشکال مختلف تجاری وجود دارد، پسته را پرورش دادند.
متأسفانه تولید این محصول که ایرانی‌ها با تلاش خودشان انجام دادند، امروزه از چند جهت در معرض خطر قرار گرفته است. لذا نیاز دارد که دولت‌ها از این کشاورزیِ استراتژیک و ارزآور در مباحث گوناگون کمک ویژه کنند تا سطح بهره‌وری ایران بالا رود و پستۀ ایران دوباره در دنیا رتبه اول شود. متأسفانه به دلیل بسیاری از مسائل، امروزه ایران در رتبه دومین تولیدکننده پسته دنیا قرار دارد و آمریکا به دلیل اینکه روش‌های جدیدی را پیش گرفته و بر اساس مباحث علمی روز پسته را کشت می‌کند، میزان تولید این کشور بالا رفته و به اولین تولیدکننده پسته در جهان تبدیل شده است.
از این رو، رقیب ایران در تولید و بازار جهانی پسته، آمریکا است. البته از لحاظ کیفیت هنوز مردم دنیا کیفیت پسته ایران را می‌پسندند و اگر به مشکلات پسته‌کاران ایرانی رسیدگی نشود، این جایگاه را هم از دست خواهیم داد. خوشبختانه به دلیل اینکه کیفیت پسته ایران مورد پسند مردم دنیا است، هنوز در بازار جهانی، جایگاه پسته ایران خوب است و باید محکم و سخت پیگیری کنیم تا آن را از دست ندهیم.
مسأله‌ی مهم این است که پسته ایران متولی خود را از دست داده است. «تعاونی پسته ایران»، قبل از انقلاب تأسیس شد و مرحوم آیت‌الله هاشمیان از موسسین آن بود. بعد از انقلاب، تعاونی پسته ایران برای خرید امکانات کشاورزی مثل تراکتور و سایر ابزارهای مورد نیاز، بسته‌بندی‌ها و پیدا کردن بازار در دنیا، حمایت‌های زیادی از کشاورزان می‌کرد که برای پسته ایران دوران طلایی بود و اساساً این تعاونی، مردم دنیا را با پسته ایران آشنا کرد. صادرات پسته در زمان جنگ، ارزآوری بسیار زیادی برای کشور داشت و تعاونی به جبهه کمک‌های مالی زیادی می‌کرد. شاید همه مطلع نباشند که شرکت تعاونی پسته، واردات بسیاری از ماشین‌آلات جنگ مثل ماشین‌های لندکروز را ساپورت می‌کرد.
در داخل ایران هم عمدتاً مردم فعال و کوشای رفسنجان، پسته را به استان‌های دیگر بردند و به کشاورزان دیگر شهرهای کشور، پسته‌کاری را آموزش دادند. بنابراین تقریباً می‌شود بگوییم منشأ پستۀ تجاری دنیا از رفسنجان و رفسنجانی‌ها است. حتی رفسنجانی‌ها پسته را به خارج از کشور مثل آمریکا و کشورهای اروپایی بردند و در داخل، مردمان فعالی بودند و کاشت پسته را گسترش دادند.
فقدان متولی چه تأثیرات منفی بر تولید محصول پسته داشته است؟
نداشتن متولی باعث شده که صادرات پسته به صورت صحیح و منظم انجام نگیرد. متأسفانه در سال‌های اخیر، بسیاری از صادرات‌کنندگان و تجار خشکبار خوب ایران یا فوت کرده‌اند و یا دیگر این کار را انجام نمی‌دهند. لذا می‌توانیم بگوییم که وضعیت صادرات ایران در زمینه پسته و خشکبار، بسیار وخیم است. این سبب می‌شود که در رقابت با رقیب قوی مثل آمریکا، بازارهای خود را در دنیا از دست بدهیم. آمریکا از کشاورزهای خود حمایت می‌کند و صادرات محصول پسته برای آن‌ها مهم است، به دلیل اینکه آمریکا با ایران مشکلات سیاسی دارد، و به دنبال آن است که محصولی که برای ایران ارزآوری دارد را یا از بین ببرد و یا صدمه بزند.
متأسفانه در داخل هم برخی برای از دست دادن جایگاه بازار جهانی پسته ایران با آمریکایی‌ها همراهی می‌کردند اما با هوشیاری مردم جلو بسیاری از نقشه‌های آنان گرفته شد؛ عده‌ای می‌گفتند که سطح کشت پسته را کم کنیم یا بسیاری از باغات را از آب بیندازیم و ... یکسری صحبت‌هایی می شد ولی خوشبخاته مردم با پشتکار و فعالیتی که دارند، سعی کردند با کمترین امکانات بهترین تولیدات را داشته باشند. مهم این است که امروزه فقدان متولی سبب شده است که یکسری تجار به دلیل صادرات پسته‌های بی‌کیفیت، بازارهای جهانی ایران را از بین برده‌اند. البته نمی‌توان اسم آنان را تاجر گذاشت چون به دنبال منافع شخصی‌شان هستند و کاری به منافع ملی و کشاورزی ملی ندارند.
از طرف دیگر، متأسفانه به دلیل سیاسی بودن فضای بین‌الملل، اتحادیه اروپا ادعا کرد که پسته ایران آلودگی دارد. لذا این کارها سبب می‌شود که بازار جهانی پستۀ ایران لطمه بخورد.
مسأله بعدی که می‌توان گفت از مشکلات وخیمی است که کشاورزان پسته‌کار با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، مسأله کم‌آبی بر اثر گرمای تابستان است. برای نمونه امسال هوا بسیار گرم بود و گرمای هوا به محصول پسته آسیب می‌رساند؛ خصوصاً اگر آب کم باشد. مشکل دیگر کسری برق است و برق، روزانه شش یا هفت ساعت قطع می‌شد. قطعی برق سبب می‌شد که آبیاری‌ها بسیار عقب بیفتد و علاوه بر خسارت‌های مالی دیگر، درختان پسته خشک شود. البته با پیگیری بسیاری از نمایندگان کشاورزان و نماینده ما در مجلس شورای اسلامی، قرار شده که این مشکل را از امسال حل کنند و قطعی برقِ باغات کشاورزی را حدأقل برای استان کرمان و رفسنجان کنترل کنند تا با گرمای هوا، خسارت و صدمه‌ای به محصول پسته وارد نشود. امیدوارم این کار انجام شود.
مشکل دیگری که بر کشاورزی ایران به خصوص پسته‌کاران تأثیر منفی داشت، موضوع تحریم‌هایی است که از چند سال قبل داشتیم. متأسفانه شرکت‌ها، سموم خوب و مؤثر بر آفات پسته را وارد نکردند و برخی افراد سودجود در داخل با تقلب در تولید سم و برخی با وارد کردن سموم بی‌کیفیت از چین و برخی کشورها، به محصول پسته آسیب زیادی زدند. لذا کنترل آفات بسیار سخت شده است و کسی در این زمینه پاسخگو نیست. بنابراین بسیاری از باغات و درختان پسته، لطمه زیادی دیدند، نتوانستند محصول با کیفیت و خوب تحویل دهند و فراوری خوبی داشته باشند.
در این زمینه دولت باید وارد عمل شود و کارخانه‌های مخصوص سم را پاسخگو کنند. موسسه پسته تحقیقاتی انجام می‌دهد اما متأسفانه بسیار کم‌کاری می‌کند؛ شاید بودجه ندارد و یا دلسوزانه وارد عمل نمی‌شوند. بنابراین، لازم است با پیگیری ارگان‌های دولتی و ارتباط با کشاورزان، مشکلات آن‌ها خصوصاً درباره دفع آفات پیگیری شود. همچنین دولت، سمومی که به دست کشاورزان پسته‌کار یا هر کشاورز دیگری می‌دهد، با ضمانت بدهد. اگر سموم برای دفع آفات موثر باشد و مشکلات زیست‌محیطی به دنبال خود نداشته باشد، بسیار می‌تواند در بالا بردن میزان تولید پسته کمک کند. در صورتی که کسی پاسخگو نباشد، کشاورز که می‌بیند درختان از بین می‌روند، مجبور می‌شود سمومی از بازار تهیه کند که علاوه بر اینکه پسته را از بین می‌برد، مشکلات زیست محیطی ایجاد می‌کند. این کار سبب می‌شود که کم کم هزینه‌های کشاورزان بالا رود و میزان تولید بسیار پایین شود. لذا در این صورت، کشاورزی از بین خواهد رفت.
مسأله‌ای که متأسفانه در دهه‌های اخیر در زمینه‌ی افت تولید محصول پسته خیلی موثر بوده است، خشکسالی‌های طولانی مدت است. نزدیک به چهل سال است که خشکسالی داریم و برداشت آب‌ها زیاد شده است، بدون اینکه از آب‌ها بهینه استفاده شود. خوشبختانه دولت و حکومت به این نتیجه رسیده بودند که آب کشاورزی را باید ساماندهی کنند، ولی چون باغات به سبک قدیم و سنتی بودند، میزان محصول به وسیله آبیاری قطره‌ای و آبیاری‌های بهینه، افزایش نیافت؛ اگرچه دولت در این زمینه با اعطاء وام‌های بلاعوض و لوله‌کشی‌های خیلی خوب به کشاورزان کمک زیادی کرد اما باز هم میزان بهره‌وری به مقدار مطلوب نبود.
دولت مشخصاً چه کارهایی برای کشاورزان پسته‌کار می‌تواند انجام دهد؟
مسائل مهمی که برای کشاورزان پسته وجود دارد، سه مسأله است. اولین مسئله بحث صادرات است که با مباحث ارز نیمایی، صادر کردن پسته برای صادرکنندگان توجیه ندارد. چون کشاورز باید با ارز آزاد پسته را بخرد و ارز را به صورت نیمایی برگردند. البته دولت راهکاری را عملیاتی کرده است که بسیار خوب است. راهکار این است که دیگر، پس دادن ارز به صورت نیمایی لازم نباشد، بلکه با توافق بین صادر کننده و وارد کننده، ارز به وارد کننده داده شود و وارد کننده به جای آن کالا، طلا و چیزهای دیگر بیاورد. این روش می‌تواند برای صادر شدن بهتر پسته راهگشا باشد و مسیر خوبی است، به شرط اینکه خوب مدیریت شود.
مشکل دوم کاشت پسته، بحث کم‌آبی است که دولت نباید این وضعیت را با قطع کردن برق بدتر کند. البته برای رفع این مشکل، راهکارهایی ارائه دادند که کشاورزان پنل‌های خورشیدی نصب کنند. دولت، برخی از شرکت‌ها را برای این کار معرفی کرده است و می‌گویند برای این موضوع وام اختصاص می‌دهند اما من ندیدم کشاورزی آن را پیگیری کرده باشد. دولت برای تولید برق باید پنل‌هایی در اختیار کشاورزان قرار دهد تا کشاورزان پسته‌کار با قطعی برق مواجه نباشند. این روش می‌تواند راهکار بسیار خوبی برای جلوگیری از قطعی برق و آسیب زدن به کیفیت تولید محصول پسته باشد.
مشکل سوم کشاورزان پسته‌کار، نبود کود و سموم خوب است. لازم است دولت از شرکت‌ها و برندهای معتبر دنیا، برای کشاورزان و به خصوص پسته‌کاران سموم خوب را تهیه کند و با ضمانت اثرگذاری و پاسخگو بودن فروشنده‌ها، در دفع آفات کمک کند و از طرف دیگر کمترین ضرر به محیط زیست برسد.
این سه مشکل اگر به همت دولت حل شود، ایران دوباره می‌تواند در عرصه صادرات پسته در دنیا، حرف اول را بزند و برای ارزآوری به کشور در این برهه بسیار کمک‌کننده باشد. نیز صادرات و ارزآوری محصول پسته می‌تواند سبب شود تا نرخ ارز بالا نرود و تولیدات داخلی کشور متوقف نشود. از این رو، به همکاری بیشتر از طرف دولت نیاز داریم، البته کشاورزان هم باید همکاری کنند. امیدوارم که بتوانیم دست به دست هم دهیم و اجازه ندهیم این محصول استراتژیک غیرنفتی، از لحاظ تولید و صادرات آسیب و صدمه‌ای ببیند.
حضرتعالی چند سال در کار تولید محصول پسته هستید؟
به صورت خانوادگی و آباء و اجدادی در کار تولید پسته و کشاوری بوده‌ایم. به عبارت دیگر ما بر سفره آماده نشسته‌ایم و کاشت پسته، کار گذشتگان ما بوده است. البته من قریب به ده سال است به این کار مشغول هستم و امیدواریم که خدمتگزار کشور و مردم باشیم و بتوانیم کاری انجام دهیم.
تولید پسته چه فرایندی دارد و چه کارهایی باید انجام شود؟
پسته از کاشت شروع می‌شود و برای این کار خوشبختانه در ایران یکسری کارهایی از لحاظ ژنتیکی شروع شده است. دوم، مسأله‌ی احداث باغ‌ها به صورت مکانیزه است که می‌تواند به صورت آبیاری مکانیزه و کارهایی مثل تسطیح، آفت‌زدگی و خاکورزی به وسیله دستگاه‌ها انجام شود. مسئله سوم پیوند است و شاید بگوییم که مهم‌ترین بخش این قسمت است که خوشبتخانه در ایران در این زمینه سرمایه‌گذاری‌هایی زیادی صورت گرفته است. ایرانی‌ها، نژادهای خوب پسته را شناخته‌اند، آن‌ها را تکثیر داده‌اند و جواب گرفته‌اند. این از کارهای بسیار مهمی است که می‌شود بگوییم بر اثر پشتکار و صبر کشاورزان مخصوصاً کشاورزان رفسنجانی انجام شده است.
در هر صورت، محصول پسته ارزآوری و کارآفرینی خوب داخلی دارد، دولت باید از کشاورزان پسته‌کار در زمینه‌های مختلف حمایت کند.
درباره تاریخچه پسته بگویید و اینکه ریشه کاشت پسته از کدام کشور بوده است؟
پسته به صورت جنگلی، وحشی و خودرو رشد می‌کند و هنوز در برخی کشورها و برخی مناطق ایران، به صورت وحشی و جنگلی وجود دارد که به آن «بنه» می‌گویند. تقریباً می‌شود بگوییم که تجارت پسته، قریب به شصت سال اخیر از ایران نشأت گرفته است و ایرانی‌ها پسته را به تمام دنیا بردند و امروزه فکر می‌کنم در آمریکا، بزرگترین مزارع پسته متعلق به ایرانی‌ها و پسته‌کاران رفسنجانی باشد. آن چیزی که مهم است این است که در دنیا تا چند سال پیش پسته را به نام ایران می‌شناختند؛ پسته و زعفران دو محصول طلایی ایران بود و آن‌ها را به نام ایران در جهان می‌شناختند، اما متأسفانه به دلیل اینکه زعفران متولی نداشت، اوضاع آن در خارج از کشور خراب شد و پسته هم به همان سو می‌رود. امیدواریم بتوانیم جلو آن را بگیریم و نگذاریم محصول پسته در بازار جهانی بی‌رونق شود.
پسته در چه مناطق و با چه خصوصیت آب و هوایی قابل کشت است؟
چون درخت پسته نسبت به شوری و گرما و سرما بسیار مقاوم است، در اغلب مناطق ایران می‌شود آن را کاشت، ولی باید کارشناسان بررسی کنند و در جاهایی اجازه پسته‌کاری بدهند تا بیشترین محصول را برداشت کنند. مهندسین کشاورزی و کارشناسان پسته می‌توانند به کشاورزان مشورت بدهند و مناطقی را مشخص کنند تا با کاشت پسته، تولید بهتری بردارند و الا درخت پسته همه جا رشد می‌کند، اما مهم این است که این محصول کجا بهتر محصول می‌دهد؛ ما که دنبال درخت سبز نیسیتم بلکه به دنبال این هستیم که محصول بیشتری داشته باشیم. لذا باید کار کارشناسی کشاورزی شود و مهندسین کشاورزی جاهایی را در کشور مشخص کنند که در کاشت پسته، بهره‌وری بهتری داشته باشیم. این برای کشاورز و برداشت محصول بهتر کمک می‌کند و اینکه منابع ملی یعنی آب و خاک، در زمینهای مصرف شود که بهره‌وری بیشتری در زمینه تولیدات کشاورزی داشته باشیم.
در پایان از شما و همکاران‌تان در سایت جماران که به دنبال مطرح کردن مشکلات و حل و پیگیری آن‌ها هستید، تشکر ویژه می‌کنم.
