فیروزجا یا اسیپنکو/ پای نفوذ همیشگی روس ها در میان است؟

گروه ورزشی جی پلاس؛ دور هشتم رقابت های تاتااستیل حاوی اتفاقات جالب توجهی بود که این روزها در رسانه های شطرنجی به آن پرداخته می شود. علیرضا فیروزجا با پیروزی بر یک سوپراستاد بزرگ هندی قدرتمند، ضمن کسب سومین برد پیاپی، خودش را از بقیه جدول جدا کرد و به تنهایی صدرنشین شد.

از دیگر اتفاقات مهم دور هشتم پیروزی نوجوان 18 ساله روسی، اسیپنکو برابر مگنوس کارلسن قهرمان جهان بود که بازتاب آن حتی از صدرنشینی فیروزجا هم بیشتر بود. با این حال اسیپنکو هنوز به ریتینگ 2700 نرسیده است.

اکثر رسانه های شطرنجی به شدت پیروزی اسیپنکو بر کارلسن را پررنگ کرده اند و روی این بازیکن مستعد روسی مانور می دهند. البته پیروزی بر قهرمان جهان آن هم در فرمت کلاسیک اتفاق کمی نیست اما به نظر می رسد پای نفوذ روس ها هم در میان است.

روسیه به عنوان مهد شطرنج جهان (به جا مانده از شوروی سابق) همیشه خواهان یکه تازی در عرصه شطرنج بوده است. آنها سالهاست با بیشترین تعداد استاد بزرگ و بالاترین میانگین ریتینگ در صدر رده بندی جهانی قرار دارند. با این حال، این همه چیزی نیست که روس ها به دنبال آن هستند؛ شماره یک حال حاضر جهان سالهاست که دیگر روس نیست و این مساله به مذاق آنها خوش نمی آید.

در دورانی که کارپف و پس از آن کاسپاروف بر صندلی سلطنت شطرنج جهان چنبره زده بودند، روس ها خیال شان راحت بود و هرگز فکر نمی کردند که روزی یک غیر روس شماره یک جهان باشد، زمانی هم که پادشاهی طولانی مدت کاسپاروف به انتها رسید تاج و تخت را به یک روس دیگر یعنی ولادیمیر کرامنیک سپرد. در آن زمان روسها فکرش را هم نمی کردند که او آخرین قهرمان جهان روس دنیا باشد، اما دوران یکه تازی او چندان طولانی نبود و آناند هندی قهرمانی جهان را از او گرفت.

البته خود آناند هم مدت زیادی قهرمان جهان نماند و صندلی را واگذار کرد اما جایگزین او دیگر روس نبود بلکه یک جوان 23 ساله نروژی به نام مگنوس کارلسن بود که تا به امروز قهرمان جهان باقی مانده و این به معنای دوری 15 ساله روس ها از سکوی شماره یک جهان است.

روس ها به درستی فهمیدند که اگر کسی قرار باشد تاج قهرمانی را از سر پادشاه شطرنج جهان بردارد آن یک نفر نمی تواند کرامنیک باشد. چرا که او سن و سالی به مراتب بالاتر از کارلسن دارد و نیاز به مدعی جوانتر با انرژی تر و باانگیزه تری برای این کار است. سرگی کاریاکین گزینه روس ها برای حمایت همه جانبه بود.

کاریاکین که یکی از رکوردداران جوان ترین استاد بزرگ تاریخ شطرنج جهان بود با حمایت خوب روس ها و تلاش خودش پیشرفت قابل قبولی داشت و در سال 2016 توانست با فتح رقابت های کاندیداها به مسابقه نهایی قهرمانی جهان برسد و مقابل کارلسن بنشیند، اما کارلسن به او باج نداد و توانست عنوان قهرمانی اش را حفظ و روس ها را باز هم مایوس کند.

کاریاکین پس از نایب قهرمانی جهان به روند رو به رشد خود ادامه نداد و شروع به کاهش ریتینگ کرد. به این ترتیب روس ها هم کم کم از او ناامید شدند و توجه خود را به چهره های دیگر مانند نپومنیشی معطوف کردند. او در حال حاضر در مسابقات کاندیداها که به دلیل پاندمی کرونا، ناتمام مانده حضور دارد و در صورت قهرمانی حریف کارلسن برای مچ بعدی قهرمان جهان خواهد بود. البته روس ها با نفوذی که داشتند باعث شدند وایلد کارت به کیریل الکسینکو برسد و او هم در مسابقات معتبر کاندیداها حضور داشته باشند. بازیکنی 23 ساله که ریتینگ زیر 2700 دارد و برای ایرانی ها نام آشنا است چرا که در مسابقات زیر هجده سال قهرمانی جهان به مسعود مصدق پور باخت و ستاره ایرانی قهرمان جهان شد.

به موضوع اصلی یعنی فیروزجا - اسیپنکو که برگردیم نخست باید اشاره کنیم که سهم روس ها از استعدادهای نوجوان شطرنج جهان بسیار اندک است. آنها در بین بهترین بازیکنان کم سن و سال حال حاضر شطرنج سهم بسیار اندکی دارند و هند، ایران و ازبکستان وضعیت بهتری دارند. البته که متاسفانه به دلیل مهاجرت فیروزجا و عدم رسیدگی و توجه به ستاره هایی مانند مقصودلو، طباطبایی و ... پیشرفت بازیکنان ایرانی چندی است که متوقف شده است و در حال حاضر هند را باید پرچمدار شطرنج جهان در سال های آتی بدانیم.

یکی از معدود ستاره های کم سن و سال شطرنج روسیه همین آندری اسیپنکو است که البته سابقه باخت به بازیکنانی نظیر مقصودلو و فیروزجا را در کارنامه دارد. اسیپنکو یک سال از فیروزجا بزرگتر است و مدت زیادی بود که ریتینگش در بازه 700-2600 باقی مانده بود اما با درخشش در این مسابقات در آستانه رسیدن به مرز ریتینگ 2700 و سوپراستاد بزرگی است. اتفاقی که فیروزجا با وجود یک سال سن کمتر، بیست ماه پیش آن را تجربه کرد! با این حال دست روس ها در این رده سنی آن قدر خالی هست که دودستی اسیپنکو را بچسبند و بخواهند به هر شکل ممکن او را بولد کنند.

اما این که چرا اسیپنکو تا این اندازه مورد توجه قرار گرفته دلایل متعددی دارد. اولین و مهم ترین مساله این است که مگنوس کلا کم می بازد و همان معدود باخت هایش نیز عمدتا در فرمت های شطرنج سریع (رپید و بلیتس) رخ می دهد. قهرمان جهان سال گذشته رکورد طولانی ترین روند بدون شکست در بازی های کلاسیک را به ثبت رساند و به همین دلیل پیروزی بر او در بازی های کلاسیک (فرمت استاندارد یا همان فکری) توسط هر بازیکنی که انجام شود، بسیار به چشم می آید.

نکته دوم این که کارلسن تا حالا به هیچ نوجوانی نباخته بود به عبارت دیگر هیچ بازیکن زیر 20 سالی موفق نشده بود او را در دیدارهای فکری شکست دهد. اسیپنکو نخستین بازیکن کم سن و سالی است که به این افتخار دست پیدا می کند.

و مساله سوم به روس بودن او بر می گردد. با سابقه ای که از تسلط روس ها بر جامعه جهانی شطرنج در این گزارش بیان شد، این اندازه متمرکز شدن و توجه بر روی اسیپنکو دیگر عجیب به نظر نمی رسد.

به نظر می رسد روس ها از این پس توجه بسیار خاصی به اسیپنکو خواهند داشت. پیروزی بر قهرمان جهان که مشخصا دل خوشی هم از او ندارند حسابی آنها را قلقلک داده و بعید نیست با سرمایه گذاری بسیار او را برای مسابقات قهرمانی جهان در سال های آینده آماده کنند، البته که اسیپنکو از نظر فنی هنوز راه زیادی برای رسیدن به سطح اول شطرنج جهان دارد و حتی در همین مسابقات تاتااستیل غیر از پیروزی بر کارلسن، فقط یک پیروزی دیگر در کارنامه اش به چشم می خورد.

کارلسن در این دوره از رقابت ها فقط یک برد آن هم برابر فیروزجا دارد و فقط یک شکست آن هم برابر اسیپنکو! یعنی در دور نهم برنده و بازنده کارلسن با هم روبرو خواهند شد. البته از نظر فنی فیروزجا در دور نخست واقعا بازنده نبود و تنها در تنگی زمان وضعیت بهتری که به کارلسن داشت را از دست داد و باخت.

مشخصا این که تک پیروزی (حتی در برابر فوق ستاره ای مثل کارلسن) نمی تواند باعث یک شبه پیمودن ره صد ساله شود و نیاز به پیشرفت مستمر و افزایش ریتینگ برای رسیدن به سطح اول شطرنج جهان کاملا ضروری است. کما این که چندی پیش در سوپرمسابقات نروژ نیز یان کریستوف دودا به 125 بازی بدون شکست کارلسن پایان داد و او را برد اما در همین مسابقات تاتااستیل وضعیت مناسبی ندارد و در رده های انتهای جدول به سر می برد.

با این حال رسانه های شطرنجی کاملا روی این تک پیروزی اسیپنکو زوم کرده اند و این اتفاق حتی از صدرنشینی و ریتینگ خارق العاده 2760 فیروزجا هم بیشتر دیده شده است. دو بازیکن سه شنبه در دور نهم باید با هم روبرو شوند و این دیدار می تواند پاسخ بسیاری از سوال ها را بدهد.