هنوز سقف بسیاری از این خانه ها در شهرها وروستاهای استان هرمزگان از چوب فیبر و مُربا، چَندل و شاخ و برگ درخت خرما (سِوِند)، دیوارهای آن گِلی، سیمانی، بلوکی و حیاط برخی از خانه ها نیز با چوب درختان خشک شده شکل گرفته است.
با توجه به رطوبت،گرماوشرجی بالا در شهرهای ساحلی هرمزگان،بناها و زیرساختهای شهری در این مناطق بسیار آسیب‌پذیرتر هستند و خیلی زودتر در معرض فرسودگی و استهلاک قرار می‌گیرند که همین موضوع، گاه به دلیل بی توجهی دستگاه‌های مسوول همواره بسترسازایجاد مشکلات دیگری می‌شود که نمونه آن،آبگرفتگی معابر و قطعی های مکرر برق است که با کمترین بارندگی خود را نشان می‌دهد.
امروز توجه به بافت فرسوده و احیای آن با توجه به مشکلات روبنایی و زیرساختی متعدد آنها، یک ضرورت بسیار مهم در استان هرمزگان است و برخورد اصولی و منطقی با این بافت‌ها، کمک بزرگی به توسعه پایدار در شهرهای این استان می‌کند.
وجود بیش از چهار هزار هکتار بافت فرسوده در هرمزگان
طبق تازه ترین آمار اعلام شده از سوی اداره کل مسکن و شهرسازی هرمزگان ، تعداد ۸ شهر از ۴۵ شهر این استان با مساحتی افزون بر ۴ هزار و ۲۴۶ هکتار دارای بافت فرسوده وناکارآمد است.
مدیرکل راه و شهرسازی هرمزگان گفت:بندرعباس، میناب، رودان، حاجی آباد، بندرلنگه، بندرکنگ، بندرخمیر و قشم به ترتیب دارای بیشترین سکونتگاه های غیر رسمی و بافت های فرسوده هستندجمعیتی در حدود ۳۶۵هزارو ۶۰۸نفر در این بافت‌های ناکارآمد ساکن هستند.
آرش رضایی در همین زمینه اظهار داشت: این محدوده‌های ناکارآمد شامل۱۵۶ هکتار بافت ارزشمند تاریخی، هزار و ۷۰۰ هکتار سکونتگاه غیررسمی و ۲ هزار و ۳۹۰ هکتار بافت فرسوده میانی است که این تعداد ۴۱ محله را در برمی گیرد.
وی با اشاره به اجرای طرح بازآفرینی محلات ناکارآمد شهری،گفت: اجرای این طرح که البته با خود علاوه بر اهداف اقتصادی، اهداف فرهنگی و اجتماعی را نیز دنبال می کند، به کاهش بافت فرسوده در شهرها کمک می کند.
رضایی بیان داشت: برنامه بازآفرینی بافت‌های فرسوده با نگاه محله محوری در حوزه تامین خدمات روبنایی و زیربنایی، نوسازی مسکن و فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی درحال پیگیری است.
بافت فرسوده و زلزله در هرمزگان
استان هرمزگان از جمله مناطق زلزله خیز کشور است و در طول ماه و هفته معمولا شاهد اعلام اخباری در خصوص وقوع زلزله در مناطق مختلف این استان هستیم که با توجه به این مساله احتمال وقوع فاجعه‌ای انسانی در صورت بروز زلزله‌ای بزرگ در این استان، در مناطق فرسوده به دلیل سستی بناها و نبود امکان دسترسی مناسب برای امدادرسانی،بسیار جدی و نگران کننده است و این موضوع باید همواره مد نظر مدیران دستگاه‌های مسوول باشد.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری هرمزگان با اشاره به آسیب پذیری بالای بافت‌های فرسوده در شرایط بحرانی، گفت: سازه های بافت فرسوده که در مناطق مختلف استان وجود دارد و همچنین ساخت و سازهایی که زیر نظر کارشناس فنی صورت نگرفته، در مقابل زلزله و سیل آسیب پذیری بیشتری دارند.
علیرضا صفا ایسنی در گفت وگوبا ایرنا افزود: مجموعه اقداماتی که به منظور احیا، بهسازی و بازآفرینی بافت های ناکارآمد شهری انجام می‌شود، توان مدیریت بحران را در این مناطق افزایش می دهد.
وی تاکید کرد: نوسازی بافت فرسوده می تواند آسیب پذیری شهرها مقابل بلایای طبیعی همچون سیل و زلزله را کاهش دهد.
سهم بالای بندرعباس از بافت‌های فرسوده
شهر بندرعباس مرکز استان زلزله خیز هرمزگان و دروازه طلایی اقتصاد ایران است که بیشترین بافت قدیمی و فرسوده این استان را در وجود خود جای داده است.
طبق آمارهای اعلام شده از سوی دستگاه‌های مسوول، هم اکنون ۴۲ درصد شهر بندرعباس دارای بافت فرسوده و سکونتگاههای غیررسمی بوده که ۴۶ درصد جمعیت شهری آن در این بافت‌ها ساکن هستند و وسعت آن به سه هزار و ۷۲ هکتار می رسد.
از جمله محله‌هایی با بافت فرسوده در بندرعباس می توان به محله چاهستانی ها، آیت الله غفاری (شهناز قدیم)، شهرک توحید (شغو)، چه چهکور، کمربندی، دوهزار، اسلام آباد، حسین آباد و طلا بند اشاره کرد.
ساکنان این محله‌های شهر بندرعباس از داشتن زیرساختهای اولیه از جمله خیابان و کوچه‌های مناسب محروم بوده و تا اصلاحات هندسی و جانمایی صورت نگیرد، ایجاد امکانات شهری مانند فضای سبز، فضای آموزشی، ورزشی و فرهنگی نیز امکان پذیرنیست.
بازآفرینی شهری و رونق بخشی به مناطق فرسوده
یکی از مهمترین برنامه‌های دولت تدبیر و امید جهت نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده، اجرای طرح بازآفرینی شهری است که حدود ۲۷ دستگاه دولتی و نهاد عمومی غیردولتی متولی احیا و بازسازی بافت فرسوده هستند.
براساس نظر کارشناسان بازآفرینی شهری در ارتقای کیفیت زندگی بسیار تأثیر گذار بوده و توسعه همه جانبه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبد شهری را در بر خواهد داشت.
بر اساس طرح ملی بازآفرینی شهری که اجرای رسمی آن از بهمن ۱۳۹۶ آغاز شده است سالانه ۱۰ درصد بافت فرسوده و ناکارآمد شهری در سطح کشور بازسازی می‌شود.
براساس آمارهای موجود تا سال یک هزار و ۴۰۰ باید یک هزار و ۳۳۴ محله در ۵۴۳ شهر با جمعیت ۱۰ میلیون نفر با اختصاص سالانه ۲۵ هزار میلیارد تومان در زیرمجموعه فعالیت‌های نرم افزاری و کالبدی طرح بازآفرینی قرار گیرند.
نوسازی سه هزار بافت فرسوده در بندرعباس
طبق برنامه ریزی های انجام شده ، امسال قرار است عملیات نوسازی سه هزار واحد مسکونی در بافت فرسوده شهر بندرعباس آغاز شود که این روند برای بهسازی این شهر که اطراف آن بافت ناکارآمد احاطه کرده بسیار موثر است.
یکی از مهمترین برنامه‌های دولت تدبیر و امید جهت نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده، اجرای طرح بازآفرینی شهری است که حدود ۲۷ دستگاه دولتی و نهاد عمومی غیردولتی متولی احیا و بازسازی بافت فرسوده هستند.
استاندارهرمزگان با اشاره به برنامه ریزی های انجام شده به منظورآغازعملیات نوسازی سه هزار بافت فرسوده درشهربندرعباس درسالجاری،گفت: این امر درگروی همکاری و مشارکت خوب مردم در راستای نوسازی واحدهای مسکونی در محله چاهستانی‌ها و سایر محلات شهر بندرعباس است.
فریدون همتی درنشست ستاد بازآفرینی استان هرمزگان اظهار داشت: درنظر داریم با همکاری توسعه گرها وارد مرحله ساخت وساز واحدهای مسکونی جدید درمحله چاهستانی‌های بندرعباس شویم.
وی تصریح کرد: با وجود همه پیچیدگی ها و شرایط موجود در بافت فرسوده محله چاهستانی های بندرعباس، با همکاری مردم و همراهی آنها می‌توانیم مشکلات را حل و در انتظار تحولی بزرگ در حوزه نوسازی واحدهای مسکونی در این محله باشیم.
استاندار هرمزگان افزود: همه امکانات و همچنین هماهنگی لازم با توسعه گرها برای برداشتن گام اصلی در مسیر ساخت و ساز واحدهای مسکونی جدید در محله چاهستانی های بندرعباس انجام شده است.
همتی تصریح کرد: یکی از اقدام ها در این زمینه، طراحی ۶۰۰ واحد مسکونی در کنار شهرک پیامبر اعظم(ص) بندرعباس است که ساکنان محله چاهستانی ها، می‌توانند از آن استفاده و در آن ساکن شوند.
وی ادامه داد: همچنین در مناطق دیگری از شهر نیز توسط بنیاد مسکن واحدهایی در حال ساخت است که ساکنان محله چاهستانی ها می‌توانند از این واحدهای مسکونی نیز جهت جابجایی استفاده کنند.
استاندار هرمزگان تاکید کرد: نوسازی بافت‌های فرسوده شهری بویژه در این استان کار بزرگ و ضروری بوده و رییس جمهوری بر آن تاکید فراوان دارد.
به گفته همتی بازسازی بافت های فرسوده مورد توجه و حمایت جدی دولت است و باید از این فرصت برای زیبا سازی شهرهای هرمزگان نهایت بهره را ببریم.
وی ادامه داد: باید مزیت هایی که در پی نوسازی واحدهای مسکونی و خدمات جانبی همچون ایجاد فضای سبز، مرکزهای درمانی، آموزشی، فرهنگی و تفریحی در قالب این طرح ایجاد می شود، برای مردم بیان و تشریح شود.
کندی روند بازآفرینی شهری بدون مشارکت مردم
با وجود تلاش های فراوان برای بهسازی بافت فرسوده شهر بندرعباس ، برخی از مردم در این مناطق از جمله محله چاهستانی ها ازاین روند راضی نیستند ومعتقدند سازمانها ونهادهای دست اندارکار ازجمله راه وشهر سازی و شهرداری نسبت به حق وحقوق آنها بدرستی عمل نکرده است.
این عده می افزایند: در ابتدا این محله به عنوان محله نمونه در کشور برای بازسازی بافت فرسوده مطرح شد ولی پس ازاینکه مردم رضایت دادند این سازمانها به وعده خود عمل نکرده و مردم با مشکل سرپناه مواجه شدند وهنوز هم این معضل حل نشده است.
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری هرمزگان با اشاره به اهمیت مشارکت مردم در بازآفرینی محلات فرسوده، گفت: بدون مشارکت مردم این طرح با کندی ودریک زمان بندی طولانی پیش خواهد رفت.
رضا مدرس در نشست پیگیری مصوبات ستاد بازآفرینی هرمزگان اظهار داشت: طولانی شدن زمان اجرای طرح بازآفرینی موجب اتلاف بودجه وایجاد هزینه بیشتر برای استان خواهد شد.
وی بر ضرورت استفاده از ظرفیت سرمایه گذاران و توسعه گرها در سرعت بخشیدن به ساخت و ساز و نوسازی بافت‌های فرسوده هرمزگان به ویژه شهر بندرعباس تاکید کرد.
مدرس خاطرنشان کرد: در واگذاری طرح‌های نوسازی بافت فرسوده به سرمایه گذاران و توسعه گرها اولویت با شرکت‌های توانمند است که بتواند این طرح‌ها را در کمترین زمان ممکن به نتیجه برسانند.
وی بیان داشت: با توجه به مصوبه ستاد باز آفرینی بافت‌های فرسوده و ساخت یک هزار واحد مسکونی باید زیر ساخت‌های لازم به منظور حضور جمعیت عظیم در ۳۵۰ هکتاری شمال بندرعباس فراهم شود و کوتاهی در این حوزه پذیرفتنی نیست.
این مقام مسؤول گفت: طرح آماده سازی زمین‌های ۳۵۰ هکتاری شمال بندرعباس به عنوان زمین‌های پشتیبان بافت‌های فرسوده این شهر باید با سرعت تکمیل شود.
وی افزود: اقدام لازم جهت تأمین و تکمیل زیر ساخت‌های زمین‌های ۳۵۰ هکتاری شمال بندرعباس به عنوان پشتیبان احیا و نوسازی بافت‌های فرسوده این شهر باید توسط دستگاه‌های مربوطه انجام گیرد.
پرونده بافت شهرهای ناکارآمد روی میز مدیران
یکی از مهمترین معضل‌های حال حاضر بیشتر شهرهای کشورمان از جمله استان هرمزگان، وجود بافت‌های فرسوده و ناکارآمد است که تهدیدهای بسیار فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی نهفته در وجود این بافت‌ها خطری جدی برای جامعه محسوب می‌شود.
بر اساس آمارهای موجود ۲۰ میلیون نفر از جمعیت ۸۰ میلیونی ایران در بافت های تاریخی و فرسوده شهرها زندگی می کنند و طبق برنامه ششم توسعه سالانه ۲۷۰ محله شامل بافت فرسوده، بافت تاریخی و سکونتگاه غیر رسمی بازآفرینی و ساماندهی می شود.
دلایل مختلفی از جمله مهاجرت‌های بی‌رویه از روستاها به شهرها، کمبود امکانات و خدمات شهری و نامناسب بودن تأسیسات زیربنایی در بخش‌هایی از شهرها سبب مهاجرت ساکنان بومی به مناطق دیگر شهرها شده است.
در نتیجه این مهاجرت‌ها، نرخ رشد جمعیت در این مناطق منفی شده و از سوی دیگر به دلیل وضعیت اقتصادی و اجتماعی ساکنان بافت‌ها ، روند بهسازی و نوسازی درون بافت به کندی صورت گرفته که همه این عوامل سبب گسترش بافت‌های فرسوده شده است.
براساس نظر کارشناسان بازآفرینی شهری در ارتقای کیفیت زندگی بسیار تأثیر گذار بوده و توسعه همه جانبه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبد شهری را در بر خواهد داشت.
بر اساس طرح ملی بازآفرینی شهری که اجرای رسمی آن از بهمن ۱۳۹۶ آغاز شده است سالانه ۱۰ درصد بافت فرسوده و ناکارآمد شهری در سطح کشور بازسازی می‌شود.
براساس آمارهای موجود تا سال یک هزار و ۴۰۰ باید یک هزار و ۳۳۴ محله در ۵۴۳ شهر با جمعیت ۱۰ میلیون نفر با اختصاص سالانه ۲۵ هزار میلیارد تومان در زیرمجموعه فعالیت‌های نرم افزاری و کالبدی طرح بازآفرینی قرار گیرند.
بر اساس آمارهای موجود ۲۰ میلیون نفر از جمعیت ۸۰ میلیونی ایران در بافت های تاریخی و فرسوده شهرها زندگی می کنند و طبق برنامه ششم توسعه سالانه ۲۷۰ محله شامل بافت فرسوده، بافت تاریخی و سکونتگاه غیر رسمی بازآفرینی و ساماندهی می شود.
دلایل مختلفی از جمله مهاجرت‌های بی‌رویه از روستاها به شهرها، کمبود امکانات و خدمات شهری و نامناسب بودن تأسیسات زیربنایی در بخش‌هایی از شهرها سبب مهاجرت ساکنان بومی به مناطق دیگر شهرها شده است.
در نتیجه این مهاجرت‌ها، نرخ رشد جمعیت در این مناطق منفی شده و از سوی دیگر به دلیل وضعیت اقتصادی و اجتماعی ساکنان بافت‌ها ، روند بهسازی و نوسازی درون بافت به کندی صورت گرفته که همه این عوامل سبب گسترش بافت‌های فرسوده شده است.
علل بوجود آمدن بافت‌های فرسوده
طبق تعریف‌های صورت گرفته، بافت فرسوده شامل چهار نوع از جمله بافت فرسوده شهری دارای میراث تاریخی، بافت شهری بدون میراث ویژه تاریخی یا فرهنگی، بافت فرسوده روستایی و بافت حاشیه‌ای شهری است.
بافت فرسوده شهری دارای میراث تاریخی و فرهنگی یعنی بافت‌هایی که با وجود فرسودگی بناها، تأسیسات و تجهیزات شهری، دارای میراث تاریخی و فرهنگی ارزشمندی هستند که هرگونه اقدام جهت نوسازی و بهسازی این بافت‌ها با توجه به ارزشمندی ویژه آنها باید با حساسیت و ظرافت خاصی دنبال شود.
بافت فرسوده بدون میراث تاریخی، بافتی با بناهای کوچک و آسیب پذیر و بدون زیرساخت‌ها واستاندارهای مناسب شهری است ومی طلبد مسوولان نسبت به بهسازی بافت فرسوده از طریق مشوق هایی در زمینه ساخت و ساز ارزان قیمت با تعرفه های پایین یکی از راهکار می باشد.
بافت‌های روستایی هم که به مرور زمان در داخل محدوده خدماتی شهر قرار گرفته‌اند و بافت های حاشیه‌ای شهر یا سکونتگاههای غیررسمی نیز محله‌هایی هستند که در اثر گسترش شهرها در حاشیه و حوزه نفوذ شهرهای بزرگ قد علم کرده‌اند و گاه زمینه رشد آسیب‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی بسیاری در جامعه شده‌اند.
کارشناسان اجتماعی و شهری مسایل زیست محیطی، کمبود امکانات، عقب ماندگی فرهنگی و آسیب های اجتماعی را مهم ترین مشکلات بافت‌های فرسوده عنوان می کنند که باید با همکاری دستگاه‌های متولی برای حل آنها اقدام شود.
