مراسم گرامیداشت «هفته پژوهش و تجلیل از پژوهشگران برتر پژوهشکده امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی» برگزار شد
به گزارش خبرنگار جماران، دکتر سیدحسن اسلامی در مراسم گرامیداشت «هفته پژوهش و تجلیل از پژوهشگران برتر پژوهشکده امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی» گفت: اگر بخواهیم اخلاق پژوهش را مختصر و مفید تعریف کنیم اخلاق پژوهش به معنای ارائه دادن پژوهش های صحیح است. پژوهش معطوف به کشف واقعیت و حقیقت است؛ همه ما وسوسه می شویم که به روی بعضی مسائلی که در کشف حقیقت با آنها روبه رو می شویم پا بگذاریم و پژوهشی عرضه کنیم که درواقع پژوهش نیست. اخلاق پژوهش یعنی بکوشیم و از تمام این وسوسه ها بپرهیزیم و راه درست را بپوییم تا به مقصود برسیم.
وی در ادامه اظهار کرد: ما پژوهشی عرضه می کنیم که انتظار داریم مصداق این سخن قرآن کریم باشد که می فرماید: «ای کسانی که ایمان آوردید از خدا بترسید و استوار سخن بگویید» پژوهش یعنی استوار سخن گفتن، مستدل و مستند گفتن و نوشتن، امروزه شما هیچ پژوهشی نمی بینید که در آن استناد وجود نداشته باشد ما همیشه در پژوهش ها استناد می کنیم لذا منابع، کتابنامه و رفرنس ها به همین موضوع مربوط می شوند بحث استناد یکی از بحث های جدی رشته کتاب سنجی است.
یکی از بحث های اصلی این رشته، بحث استناد و تحلیل آن است بدین معنا که من امروزه می توانم با دیدن منابع یک مقاله، اعتبار آن پژوهش و مقاله را بسنجم برای این کار حتی نیازی به خواندن آن مقاله نیست. پژوهش درست باید مبتنی بر استناد باشد یعنی هیچ نوشته جدی نیست که در آن استناد دیده نشود. از کتاب های ارسطو تا قرآن کریم، همه دارای استناد هستند. استناد یعنی فراخواندن دیگران به پژوهش خودمان و اگر این فراخوانی درست و به جا صورت گیرد ما حق را بجا آورده و اخلاق پژوهش را رعایت کرده ایم وگرنه روند کار ما نادرست خواهد بود.
این استاد دانشگاه افزود: در باب استناد به 5 پرسش وجود دارد. پرسش اول این است که اصلا چرا استناد می کنیم؟ و چه اشکال دارد که ما چشم های خود را ببندیم و آنچه را که می اندیشیم بنویسیم؟ پرسش دوم این است که ما در کجا باید استناد کنیم؟ سومین پرسش آن است که به چه منابعی باید استناد کرد؟ من وقتی می بینم از منابعی چون ویکی پدیا برای پژوهش استفاده می شود آن پژوهش را جدی نمی گیرم یا زمانی که می بینم منبع یک پژوهش کتاب «سیر حکمت در اروپا» است آن پژوهش را مهم نمی بینم زیرا این کتابی که با آن استناد شده است نوشته 81 سال قبل است و درباره محتوای آن بحث زیاد است.
چهارمین پرسش مربوط به آن می شود که به چه میزان باید استناد کنیم؟ به تعبیری دیگر یک مقاله باید چند منبع داشته باشد؟ پرسش پنجم آن است که چگونه استناد کنیم؟
وی گفت: از این پرسش های 5گانه، مهم ترین پرسش اولین آن و آخرین پرسش کم اهمیت ترین آن است. اما متاسفانه در فضاهای علمی کشور ما مهم ترین پرسش آخرین آن است بدین معنا که وقتی شما غالب منابع را از کتابهای روش تحقیق و درس های مربوط به آن باز می کنید می بینید که عمدتاً معطوف به پرسش پنجم شده است. حتی شیوه نامه های نگارشی نیز که در مجله های علمی و پژوهشی منتشر می شوند به پرسش پنجم می پردازند نه به پرسش های چهارگانه دیگر.
در پاسخ به پرسش اول باید گفت: استناد یعنی اینکه ما در نوشته های خود بگوییم دیگران چه گفتند و دیگران را به نوشته خودمان فرا بخوانیم اینکه چرا باید استناد کرد بدین خاطر است که اولین کسی که بحث استناد را به شکل جدی و دانشگاهی دنبال کرد فردی بنام «یوجین گارفیلد»بود که هنوز نیز در قید حیات است. او 40 سال پیش مقاله ای نوشت و در آن با تحلیل نوشته ها به این نتیجه رسید که ما به 15دلیل استناد می کنیم.
اسلامی گفت: یعنی وقتی می گوییم فلانی آن را گفته است یکی از همین 15 دلیل را مدنظر دارم بعدها دیگرانی آمدند و تعداد دلایل استناد را کم یا زیاد کردند مهم این است که یک پژوهشگر اخلاقمدار با استفاده از این دلایل استناد کند چرا که اولین دلیل برای استناد کردن، اعتبار بخشیدن به نوشته خودمان است.
وی یادآور شد: معمولا نوشته ای که در آن استنادی به دیگران صورت گرفته است معتبرتر و مقبول تر به شمار می رود چرا که اگر من بگویم به تنهایی این حرف را زدم می گویند شما چه کسی هستید که چنین حرفی را زدید؟ من در واقع با استناد به یک سلسله سند و تبارنامه که برای خود درست می کنم می گویم دیگران نیز همانی را که من می گویم گفته اند اتفاقا قدما از این شیوه بسیار استفاده می کردند و حتی جایی که می خواستند خودشان حرفی را مطرح کنند و مبدع بودند اشاره به این می کردند که آن سخن قبل از آن نیز بیان شده است.
وی گفت: گاهی اوقات نیز یک فرد در نوشته خود به کسی استناد می کند تا به او اعتبار بخشد متاسفانه در ایران برخی اساتیدی هستند که از اینکه به نوشته دانشجوی خود استناد کنند پرهیز می کنند و می گویند زشت است که استاد به نوشته های دانشجوی خود استناد کند حال اینکه هیچ زشتی در بر ندارد و حتی یک امتیاز برای آن دانشجو محسوب می شود؛ آن استاد با این کار عنصر جدیدی را به جامعه علمی معرفی می کند. سومین دلیل برای استناد کردن این است که گفته شود اصولا در این زمینه تفکر متفکران و پژوهشگران دیگر تا کجا پیش رفته است همان موضوعی که از آن به عنوان ادبیات یا پیشینه تحقیق نام می برند
اسلامی اظهار کرد: گاهی اوقات من برای اینکه حرف فرد دیگری را رد کنم استناد می کنم گاهی وقت ها نیز استناد بدین خاطر است که من به مخاطب بگویم اگر باور نمی کنی برو خودت ببین و برداشت و نظر مرا ارزیابی کن. گاهی نیز من استناد می کنم برای اینکه سخن و مجمل پیشینیان خودم را گسترش و بسط دهم و براساس یافته های پیشینیان یک نتیجه تازه مترتب کنم.
وی ادامه داد: این ها دلایل متعددی برای استناد کردن است که می توانیم به آنها توجه کنیم و بر اساس آنها پژوهش کنیم. به طور خلاصه، ما به سه دلیل استناد می کنیم یکی اینکه به اندیشه ها و کارهای دیگران اعتبار بخشیم دوم اینکه نشان دهیم کار ما مستند بر چه ادبیاتی است سوم آنکه فرصتی فراهم کنیم تا خوانندگان نوشته ما آنچه را که نوشتیم ارزیابی کنند و درباره آنها داوری کنند.
اسلامی با بیان اینکه این منطق استناد است، افزود: بنابراین اگر کسی به دیگران استناد نکند و کارش را بر اساس خود قرار دهد و بگوید خود چنین فکری کردم یا خود به نتیجه رسیدم پژوهشگران عرصه خود را نادیده گرفته و آنها را انکار کرده است و به تعبیری که من در نوشته هایم بکار بردم انگار در یک جزیره منفردی نشسته است و دارد برای خود می نویسد؛ لذا پژوهش گری به معنای نوشتن در جزایری پراکنده نیست. پژوهش گر واقعی و اخلاقی همواره در نوشته هایش با دیگران که بخشی از آن مخاطبان و بخشی پژوهشگران دیگر هستند در حال داد و ستد است.
وی افزود: در واقع فرآیند استناد کردن، فرآیند گفت و گویی عالمانه است چرا استناد می کنیم به دلیل اینکه قصد گفت و گویی عالمانه داریم پژوهش را می توان به سالنی تشبیه کرد که در آن عده زیادی جمع شدند و دارند گفت و گو می کنند. من در حالی که ساعت ها از گفت و گوی دیگران در این سالن می گذرد تازه از راه رسیده ام از این رو هنگامی می توانم دهان بازکنم و حرف سنجیده ای زنم که بدانم دیگران چه گفته اند و حرف آنها را شنیده و با استناد به سخن آنها بگویم مطلبی را قبول دارم یا خیر، پس بنیاد پژوهش امروزه بر مبنای استناد است.
