بر اساس آمار در نیمه اول قرن بیستم، حدود نیمی از مازاد مرگ و میرهای مردان نسبت به زنان در کشورهای توسعه یافته مربوط به بیماری‌های قلبی بوده است. با این وجود، امید به زندگی مردان در کشورهای با درآمد بالا به دلیل کاهش مصرف دخانیات، الکل و همچنین مرگ و میرهای ناشی از بیماری‌های قلبی- عروقی در سال‌های اخیر افزایش یافته ، بر همین اساس پژوهشگران اعلام کرده‌اند که در آینده نزدیک، شکاف جنسیتی امید به زندگی در این کشورها ناپدید خواهد شد و مردان می‌توانند طول عمری برابر با زنان داشته باشند.
ایلنا ؛ بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، مردان در تمامی کشورهای جهان به طور میانگین عمر کوتاه‌تری نسبت به زنان دارند و امید به زندگی آنان در مقایسه با زنان کمتر است.
شاخص «امید به زندگی در بدو تولد» که از مهم‌ترین شاخص‌های توسعه هر کشور و یکی از مؤلفه‌های سنجش کیفیت زندگی است، معرف متوسط سال‌هایی است که انتظار می‌رود یک نوزاد به دنیا آمده (به شرط ثابت ماندن شرایط جاری مرگ و میر) زنده بماند.با وجود آنکه میزان مرگ و میر در طول قرن بیستم کاهش چشمگیری داشته اما در مقابل، آمارها نشان می‌دهند که شکاف جنسیتی امید به زندگی در سطح جهانی افزایش پیدا کرده است .
مردان طول عمری برابر با زنان
بر پایه گزارش «دیده‌بانی سلامت برای اهداف توسعه پایدار» که به تازگی توسط سازمان بهداشت جهانی منتشر شده، نشان می‌دهد نوزادی که در سال 2016 میلادی به دنیا آمده 72 سال عمر کند . اما شاخص «امید به زندگی در بدو تولد» با در نظر گرفتن جنسیت نوزاد متفاوت خواهد بود. این شاخص برای نوزادان پسر و دختر در سطح جهانی به ترتیب 69.8 و 74.2 سال برآورد شده است. به این معنا که اگر نوزادِ پسری در سال 2016 میلادی به دنیا آمده باشد، پیش بینی می‌شود که 4.4سال کمتر از نوزاد دختری که در همان سال به دنیا آمده است زنده بماند. این فاصله در برخی از کشورها مانند روسیه و بلاروس به بیش از ده سال هم می‌رسد.
اگر چه در گذشته، پژوهشگران نقش عوامل زیست شناختی را در رابطه با طول عمر کوتاه‌تر مردان تعیین کننده می‌دانستند اما یافته‌های پژوهشی اخیر نشان می‌دهند که عمر طولانی‌تر و امید به زندگی بیشتر زنان که در دنیای امروز امری طبیعی قلمداد می‌شود، در واقع یک پدیده جمعیت شناختی است که میان افراد متولد شده در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم در کشورهای توسعه یافته پدیدار شده است.
برای نمونه، نتایج مطالعه‌ای که توسط محققان دانشگاه‌های کالیفرنیا و کالیفرنیای جنوبی با استفاده از داده‌های تاریخی گروه‌های هم دوره بین سال‌های 1800 تا 1935 میلادی در 13 کشور توسعه یافته انجام گرفته نشان می‌دهد که مازاد نسبت مرگ و میر مردان به زنان در این کشورها پس از سال 1880 میلادی به وجود آمده است . همچنین نتایج پژوهشی که امسال توسط «مرکز بین المللی طول عمر» در بریتانیا منتشر شده حاکی از آن است که تا سال 2032 میلادی، مردان در کشورهای انگلستان و ولز می‌توانند طول عمری برابر با زنان داشته باشند .
سیگار کشیدن، مصرف الکل، حوادث رانندگی، مشاغل پرخطر، خودکشی، سوء مصرف مواد مخدر و بی‌توجهی به سلامتی که در میان مردان شایع‌تر از زنان است از جمله عواملی هستند که موجب شده تا مرگ و میر مردان در مقایسه با زنان در طول قرن بیستم افزایش یابد. همچنین بیماری‌های قلبی- عروقی را نیز می‌توان به عنوان یکی از جدی‌ترین دلایل شکاف جنسیتی امید به زندگی در نظر گرفت. در نیمه اول قرن بیستم، نزدیک به نیمی از مازاد مرگ و میرهای مردان نسبت به زنان در کشورهای توسعه یافته مربوط به بیماری‌های قلبی و سکته بوده است. با این وجود، امید به زندگی مردان در کشورهای با درآمد بالا به دلیل کاهش مصرف دخانیات، الکل و همچنین مرگ و میرهای ناشی از بیماری‌های قلبی- عروقی در سال‌های اخیر افزایش یافته و بر همین اساس پژوهشگران اعلام کرده‌اند که در آینده نزدیک، شکاف جنسیتی امید به زندگی در این کشورها ناپدید خواهد شد و مردان می‌توانند طول عمری برابر با زنان داشته باشند.
میزان بالای مرگ و میر ناشی از خودکشی، دیگرکشی، حوادث شغلی، سوء مصرف مواد مخدر، حوادث ترافیکی و جنگ‌ها در مردان ایرانی باعث شده تا آنان در مقایسه با زنان ایرانی عمر کوتاه‌تر و امید به زندگی کمتری داشته باشند. همچنین بر پایه اطلاعات سازمان ثبت احوال ایران، در سال 1395 میزان ثبت مرگ مردان در گروه‌های سنی 15 تا 54 سال دو برابر زنان بوده و در سال 1396 نیز نسبت فوت مردان به زنان به ازای هر 100 زن 127 مرد بوده است.
شکاف جنسیتی امید به زندگی در ایران
آمارهایی که توسط سازمان‌های مختلف در ارتباط با امید به زندگی در ایران منتشر می‌شود با یکدیگر اختلاف دارند. با این حال، براساس یکی از آخرین آمارهای وزارت بهداشت که توسط سخنگوی این سازمان در بهمن ماه سال 1396 ارائه شده، امید به زندگی در زنان ایرانی 78.4 سال و در مردان ایرانی73.8سال می‌باشد . همچنین بر پایه آمارهای ثبت شده توسط سازمان ثبت احوال کشور در سالنامه آمارهای جمعیتی سال 1395، میانگین سنی فوت‌شدگان در ایران برای مردان و زنان به ترتیب62.9 سال و 67.7 سال بوده است. به بیان دیگر، در این سال مردان ایرانی به طور میانگین پنج سال کمتر از زنان ایرانی عمر کرده‌اند.
امید به زندگی بیشتر زنان در ایران همانند کشورهای توسعه یافته پدیده نوظهوری است که از اواسط دهه 70 میلادی در کشور نمایان شده است. اطلاعات مربوط به شاخص «امید به زندگی در بدو تولد» ایرانیان که توسط بانک جهانی در یک بازه زمانی پنجاه ساله گردآوری شده نشان می‌دهد که امید به زندگی مردان ایرانی در اوایل دهه 60 میلادی، یک سال و نیم بیشتر از زنان ایرانی بوده است. اما برخلاف کشورهای مذکور، مصرف دخانیات، الکل و همچنین شیوع بیماری‌های قلبی- عروقی در ایران در حال افزایش است.
به گفته سخنگوی وزارت بهداشت در نشست خبری که به مناسبت هفته سلامت مردان در اسفند ماه گذشته برگزار شد، 20 درصد از مردان ایرانی به طور روزانه سیگار می‌کشند و میزان مرگ و میر ناشی از مصرف سیگار در مردان حدود سه برابر بیشتر از زنان است. از طرفی حدود نیمی از مردان ایرانی مبتلا به چاقی یا اضافه وزن هستند و چاقی شکمی که یکی از عوامل خطرساز بیماری‌های قلبی- عروقی است در میان مردان شایع‌تر است. علاوه بر این، میزان بالای مرگ و میر ناشی از خودکشی، دیگرکشی، حوادث شغلی، سوء مصرف مواد مخدر، حوادث ترافیکی و جنگ‌ها در مردان ایرانی باعث شده تا آنان در مقایسه با زنان ایرانی عمر کوتاه‌تر و امید به زندگی کمتری داشته باشند. همچنین بر پایه اطلاعات سازمان ثبت احوال ایران، در سال 1395 میزان ثبت مرگ مردان در گروه‌های سنی 15 تا 54 سال دو برابر زنان بوده و در سال 1396 نیز نسبت فوت مردان به زنان به ازای هر 100 زن 127 مرد بوده است.
از آنجایی که مردان نیمی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند و بی‌توجهی نسبت به مشکلات آنان می‌تواند هزینه‌های سنگین و جبران ناپذیری برای جامعه داشته باشد،بنابراین از سیاست‌گذاران و مسئولان مربوط انتظار می‌رود تا نسبت به ارائه رویکردهای پیشگیرانه مناسب به منظور ارتقای کیفیت زندگی مردان ایرانی و در نتیجه افزایش طول عمر آنان اقدام کنند.
رامین جمالی / روانشناس بالینی
* منابع گفته شده در مقاله در ایلنا موجود است.
