اعتراضات سراسری جوانان در مراکش که به بزرگترین موج ضد دولتی یک دهه اخیر تبدیل شده، با محوریت بحران بهداشت و آموزش و در واکنش به اولویتگذاری میلیاردی دولت برای ساخت ورزشگاهها در آستانه جام جهانی ۲۰۳۰، به درگیریهای گسترده با پلیس و بازداشت صدها نفر انجامیده است.
طی آخر هفته، در یکی از بزرگترین اعتراضات ضد دولتی سالهای اخیر، هزاران جوان مراکشی در ۱۱ شهر این کشور شمال آفریقا به خیابانها آمدند و با نیروهای پلیس درگیر شدند. معترضان بزرگراهها را مسدود کرده و دولت را به فساد و اولویتگذاری غلط متهم کردند؛ چراکه به باور آنها سرمایهگذاریهای کلان در پروژههای ورزشی بینالمللی انجام میشود، در حالی که بخشهای حیاتی همچون آموزش و بهداشت در حال فروپاشی است.
ورزشگاههای میلیاردی، نظام درمانی فرسوده
معترضان شعار میدادند: «ورزشگاهها آمادهاند، اما بیمارستانها کجاست؟» آنها تاکید داشتند که ساخت دستکم سه ورزشگاه جدید و بازسازی یا توسعه چندین ورزشگاه دیگر برای میزبانی جام جهانی ۲۰۳۰ و جام ملتهای آفریقا، در حالی انجام میشود که نظام درمانی با کمبود شدید امکانات و کادر پزشکی مواجه است.
حادثه اخیر در بیمارستان دولتی آگادیر ــ جایی که هشت زن هنگام زایمان جان باختند ــ به نماد بحران خدمات عمومی در مراکش تبدیل شد. بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت، این کشور تنها ۷.۷ پزشک و پرستار به ازای هر ۱۰ هزار نفر دارد؛ رقمی بسیار کمتر از استاندارد جهانی که ۲۵ نفر به ازای هر ۱۰ هزار نفر است. در آگادیر، این رقم حتی به ۴.۴ نفر میرسد.
سرکوب خیابانی و بازداشتها
پلیس ضدشورش و نیروهای لباسشخصی در شهرهایی چون رباط، کازابلانکا و مراکش به میان معترضان رفتند و تجمعها را با خشونت متفرق کردند. خبرنگار آسوشیتدپرس شاهد بازداشت مستقیم معترضان در کازابلانکا بود، حتی در لحظهای که آنها با رسانهها مصاحبه میکردند. وزارت دادگستری و پلیس هیچ پاسخی به پرسشها درباره تعداد بازداشتشدگان ندادند.
انجمن مراکشی حقوق بشر (AMDH) اعلام کرد تنها در رباط بیش از ۱۲۰ نفر بازداشت و به بازداشتگاه منتقل شدهاند. این انجمن این روند را «نقض آزادی بیان و سرکوب صدای آزاد» توصیف کرد.
خیزش نسل Z بدون رهبری رسمی
اعتراضات اخیر تفاوتی آشکار با خیزشهای پیشین داشت؛ نه اتحادیهها و نه احزاب سیاسی، بلکه شبکههای اجتماعی چون تیکتاک، اینستاگرام و دیسکورد ابزار اصلی بسیج معترضان بودند. دو گروه به نامهای «Gen Z 212» و «Morocco Youth Voices» با انتشار فراخوانها خواستار «اعتراضات مسالمتآمیز و گفتوگوی مسئولانه» شدند.
با این حال، بسیاری از معترضان شعارهایی تندتر مطرح کردند. یوسف، مهندس ۲۷ ساله در کازابلانکا، گفت: «من نه فقط اصلاح در بهداشت و آموزش، بلکه اصلاح کل نظام را میخواهم. حقوق بهتر، شغل پایدار، قیمتهای پایینتر و زندگی شایستهتر مطالبه ماست.» او که به شرط ناشناس ماندن صحبت میکرد، افزود در غیر این صورت بهخاطر شرکت در تجمع غیرقانونی بازداشت خواهد شد.
مراکشیهایی که میان سالهای ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۰ به دنیا آمدهاند ــ یعنی نسل Z ــ بزرگترین گروه جمعیتی کشور را تشکیل میدهند و حالا «اعتراضات نسل Z» لقب گرفتهاند. این جوانان از نمونههای مشابه در کشورهایی مانند نپال الهام گرفتهاند؛ جایی که جنبشهای جوانان علیه فساد، بیکاری و تبعیض شکوفا شده است.
دولت در موضع دفاع
در واکنش به اعتراضات، نخستوزیر میلیاردر مراکش، عزیز اخنوش، که شهردار آگادیر هم هست، تاکید کرد دولت دستاوردهای بزرگی در حوزه بهداشت داشته است: «ما اصلاحات انجام دادیم، هزینهها را ارتقا دادیم و در حال ساخت بیمارستان در سراسر کشور هستیم. مشکلات بیمارستان آگادیر از سال ۱۹۶۲ وجود داشته و ما در تلاش برای حل آن هستیم.»
پس از مرگ هشت زن در بیمارستان آگادیر و افزایش اعتراضات، وزیر بهداشت مراکش، امین طهراوی، مدیر بیمارستان و چند مقام منطقهای را برکنار کرد.
چشمانداز
جنبش «Gen Z 212» پس از تجمعات در فیسبوک اعلام کرد که برنامهریزی برای اعتراضات آینده ادامه دارد. یکی از معترضان به مرد مسنی که او را از حضور در تجمع برحذر میداشت، گفت: «تنها راه گرفتن حقوقمان، اعتراض است.»
این خیزش تازه نشان میدهد که نسل جوان مراکش آماده عقبنشینی نیست و اعتراضاتشان، بزرگترین چالش اجتماعی و سیاسی پیشروی دولت در سالهای اخیر است.
