یکی از جنجالی ترین مناظره های دنیا به واسطه پوشش رسانه های مهم جهان قطعا مناظرات انتخابات ریاست جمهوری آمریکاست.
به گزارش جماران، برنامه مناظره های انتخابات ریاست جمهوری 1400 مشخص شده است. در همین راستا، مناظره های انتخاباتی ریاست جمهوری روز‌های دوشنبه 17 خرداد، جمعه 21 خرداد و سه شنبه 25 خرداد برگزار می شود.
از آنجا که در مناظره های تلویزیونی، اساسی ترین مسائل مرتبط با کشور و مهم ترین مسائل مورد علاقه مردم مطرح می شود، مناظره ها از تعداد مخاطبان بالا برخوردارند و به همین دلیل اثرگذاری آن بر افکار عمومی غیرقابل انکار است.
مناظره های انتخاباتی ریاست جمهوری سن و سال چندانی ندارند و آمریکا در زمینه برگزاری مناظره های تلویزیونی پیشتاز به نظر می رسد. در مجموع، 78 کشور بر اساس مدل آمریکایی مناظره های سیاسی انجام می دهند.
از جنجال و گاف و طعنه تا ریزش ناگهانی رای، همه از اتفاقاتی است که در حین و پس از برگزاری یک مناظره انتخاباتی تلویزیونی رخ می دهد؛ اتفاق هایی که برای یک طرف مناظره ها شاهین اقبالی بوده که روی شانه اش نشسته و در عوض شانس نشستن کاندیدای رقیب بر کرسی ریاست جمهوری را ربوده است.
کشورهای جهان هر کدام تجربه های متفاوتی در این زمینه داشته اند. مناظره های انتخاباتی در هر کشوری که برگزار شده محل جدل و طعنه ها بوده است؛ قطع کردن صحبت یکدیگر و کنایه، به بخشی از سنت مناظره ها تبدیل شده اما در این میان رفتارها و دیالوگ هایی هم بوده که به دلیل طنزآمیز بودن، وجه سیاسی و بین المللی، گاف دادن یا توهین آمیز بودن شان هنوز در آن کشور و حتی گاهی در سطح جهانی، ماندگار است.
ایران هم در مقایسه با کشورهای همسایه و کشورهای عربی از عمر بیشتری در برگزاری مناظره های تلویزیونی برخوردار است.
در این گزارش، به طور اجمالی به شیوه برگزاری مناظره های انتخاباتی در چند کشور جهان پرداخته شده است:
آمریکا
برگزاری مناظره های انتخاباتی در آمریکا اغلب بین دو حزب اصلی آمریکا یعنی دموکرات و جمهوری خواه متداول بوده است؛ مناظره هایی که اغلب چالش برانگیز بوده و حتی گاهی آرای کاندیداها را به شدت تحت تاثیر قرار داده است.
یکی از جنجالی ترین مناظره های دنیا به واسطه پوشش رسانه های مهم جهان قطعا مناظرات انتخابات ریاست جمهوری آمریکاست. ما هنوز هم مناظرات پرحاشیه و پر سر و صدای دونالد ترامپ و جو بایدن را به خاطر داریم.
جالب است بدانید برای برگزاری مناظرات انتخاباتی در امریکا کمیسیونی وجود دارد که برای واجدین شرایط مناظرات انتخاباتی برگزار می کند و سه معیار را مد نظر خود قرار می دهد؛ از قبیل: واجد شرایط بودن برای ریاست جمهوری طبق قانون اساسی امریکا، بودن نام آنها به حد کافی برای کسب 270 رای الکترال و در آخر هم داشتن حداقل 15 درصد رای در پنج نظرسنجی برگزیده ملی.
برخلاف اینکه بسیاری اولین مناظرات ریاست جمهوری در آمریکا را متعلق به سال 1976 و بین «ریچارد نیکسون و جان اف کندی» می دانند باید گفت که اولین مناظره جدی بین کاندیداهای ریاست جمهوری آمریکا در سال های 1850 برگزار شد، آن هم بین «آبراهام لینکلن و سناتور استفان ای داگلاس» که یک مناظره چهره به چهره بود و بدون هیچ ناظری برگزار می شد.
شیوه برگزاری این مناظره به این شکل بود که کاندیداها با باز کردن هر مبحث یک سخنرانی یک ساعته داشتند و بعد از آن طرف مقابل برای پاسخگویی و مطرح کردن همان موضوع یک سخنرانی یک ساعت و نیمه!
اما بسیاری مناظرات جدی کاندیداهای ریاست جمهوری امریکا را با مناظره بین ریچارد نیکسون و جان اف کندی به خاطر می آورند؛ مناظره ای که در سال 1976 در شبکه ان بی سی واشنگتن و با اجرای «فرانک مک گی» برگزار شد.
نیکسون در این مناظره تازه از بیمارستان مرخص شده بود و رنگ پریده و بیمار به نظر می رسید. او از مواد آرایشی برای بهبود رنگ پریدگی اش استفاده کرده بود ولی به دلیل گرمای نور چراغ های استودیو صورتش عرق کرده بود که این موضوع جلب توجه می‌کرد. در مقابل کندی کاملا آماده بود و با راحتی، در تمام طول مناظره رو به دوربین (و نه خبرنگاران) سخن می گفت.
این مناظره بعدها به یکی از پربیننده ترین مناظرات تاریخ آمریکا تبدیل شد.
تجربه تلخ نیکسون در اولین مناظره تلویزیونی انتخابات آمریکا تا حدی بود که به مدت 16 سال کاندیداهای ریاست جمهوری تصمیم گرفتند از مناظره خودداری کنند؛ یکی از همین کاندیداها خود نیکسون بود که در انتخابات سال 1968 بارها با پیشنهاد «هیوبرت هامفری» رقیب دموکرات خود برای شرکت در یک مناظره زنده تلویزیونی مخالفت کرد و سرانجام موفق به کسب کرسی ریاست جمهوری شد تا اینکه در سال 1976 «جرالد فورد» جمهوری خواه و «جیمی کارتر» دموکرات دومین مناظره زنده تاریخ انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا را رقم زدند.
شاید جالب باشد که بدانید بیشتر کسانی که در مناظرات آمریکا مورد هدف قرار می گیرند آن دسته از مخاطبان و مردمی هستند که رویکردی خنثی نسبت به احزاب دارند؛ یعنی مشخصا طرفدار حزب خاصی نیستند و هیچ تصمیم مشخصی برای انتخاب رئیس جمهور ندارند.
شیوه پرسش سوالات در مناظرات آمریکا الگوهای متفاوتی دارد؛ به شکلی که در یک مناظره سوالات به صورت مشخص توسط یک یا چند ژورنالیست ناظر مطرح می شود و در یک مناظره دیگر هم سبک برنامه به شکلی است که نه تنها مجری که حتی تماشاگران هم می توانند از کاندیداها حاضر سوال بپرسند.
از لحاظ شکلی مناظره ها در این سال ها خیلی تغییر نکرده و عموما بین کاندیداهای دو حزب اصلی اتفاق می افتد. نحوه و ترتیب برگزاری و انتخاب مجری تغییر نکرده اما از نظر محتوا خیلی متفاوت شده. حداقل در این دور از مناظره ها، ترامپ و بایدن به صورت بی پرده افشاگری های خاصی علیه هم کردند و بینندگان شان شاهد توهین های متعددی بین این دو رقیب بودند.
در گذشته حریم ها حفظ می شد اما می شود پیش بینی کرد اگر این روند ادامه پیدا کند اخلاقیات در روند مناظره های تلویزیونی در آمریکا رو به افول بگذارد و حملات شخصی تر شود و کاندیداها (همچون این دوره) حتی از توهین های رکیک هم استفاده کنند.
فرانسه
این کشور را هم می شود جزو قدیمی ترین کشورهایی دانست که برای انتخابات مناظره تلویزیونی برگزار می کردند.
قدمت و تاریخ برگزاری مناظرات تلویزیونی در کشور فرانسه به بیش از 40 سال قبل برمی گردد؛ مناظراتی که می شود گفت به غیر از یک دوره در بقیه ادوار به صورت مرتب توسط کاندیداهای انتخاباتی این کشور برگزار شده است تا مردم فرانسه بعد از دیدن هر مناظره بر اساس تحلیل ها و برآیندهای خودشان به کاندیدای منتخب رای دهند.
فرانسوی ها کمی عقب تر از آمریکایی ها بودند و رسم برگزاری مناظره ریاست جمهوری را از سال 1974 آغاز کردند؛ یعنی 14 سال بعد از آمریکا.
در ابتدا مناظره ای تاریخی بین «فرانسوا میتران» و «والری ژیسکاردستن» صورت گرفت.
هر چند هنوز فرانسوی ها جمله والری ژیسکاردستن را در نخستین مناظره تلویزیونی تاریخ فرانسه به یاد دارند وقتی به رقیبش گفت: «فقط شما نیستید که قلب دارید. من هم قلبی در سینه دارم که به مانند قلب شما می تپد. تنها شما دارای قلب نیستید؛ با فرانسویان به این شیوه رنج آور سخن نگویید» اما این مناظره پربیننده ترین دوئل سیاسی دو کاندیدای ریاست‌جمهوری فرانسه نبود. بلکه مناظره های سال 1981 و 1988 با بیش از 30 میلیون نفر بیننده این عنوان را از آن خود کرد.
به جز سال 2002 که «ژاک شیراک» از مناظره با «ژان ماری لوپن» خودداری کرد، سنت مناظره های تلویزیونی در فرانسه همواره برقرار بوده است.
اما نکته جالب توجه درباره مناظره های فرانسوی این است که این کشور تقریبا همه مناظرات را به یک شکل برگزار می کرده است یعنی دو کاندیدای نهایی به گفت و گو با یکدیگر می پرداختند ولی در سال 2017 تمامی کاندیداهای اصلی در مناظره انتخاباتی این کشور حاضر شدند؛ تقریبا چیزی شبیه به مناظراتی که در سال 1392 در تلویزیون ایران پخش شد.
در این مناظره هر پنج کاندیدای اصلی یعنی «لوپن، فیون، ماکرون، آمون و ملانشون» حاضر شدند. مناظره اول به سبک میزگرد برگزار شد که یک مجری مرد آن را اداره می کرد؛ این مناظره 200 دقیقه طول کشید.
اما مناظره دوم هر 11 نامزد را فراخواند؛ حتی آنها که شانسی در جذب حداقلی آرای مردمی هم نداشتند.
در این مواجهه، به صورت نیم دایره پشت تریبون قرار گرفتند و در یک و نیم دقیقه پاسخگویی سوالات دو مجری برنامه شدند؛ مناظره ای که با سه موضوع «اشتغال»، «امنیت» و «رفاه اجتماعی» برگزار شده بود و حدود 4 ساعت طول کشید.
انگلیس
انتخابات در انگلیس به صورت پارلمانی برگزار می شود یعنی به این شکل که مردم مستقیما به نخست وزیر رای نمی دهند بلکه آنها به کاندیدای مورد نظرشان برای نمایندگی در مجلس عوام اقدام به رای گیری می کنند.
در انگلیس نخست وزیر معمولا از بین رهبران یکی از دو حزب کارگر و یا حزب محافظه کار که دارای اکثریت در انتخابات شده اند از طرف مجلس عوام به ملکه معرفی، و سپس انتخاب می شوند. با همه اینها بر خلاف تصور اکثریت، قدمت سن و سال برگزاری مناظره های تلویزیونی در انگلیس به سال های دور بر نمی گردد تا جایی که عمر پخش برنامه هایی از این دست در رادیو و تلویزیون انگلیس چیزی حدود 11 سال است این در حالی است که تا سال 2010 هیچ کدام از کاندیداهای حزب کارگر و محافظه کار برای انتخابات پارلمانی کشورشان حاضر به شرکت در این دست مناظره ها نبودند و با آن به مخالفت می پرداختند.
سرانجام پنجشنبه 15 آوریل 2010 (26 فروردین 1389) رهبران سه حزب اصلی انگلیس، برای نخستین بار در مناظره ای تلویزیونی شرکت کرده و به‌صورت زنده به سوال های مردم پاسخ دادند. این اولین از سه مناظره تلویزیونی بود که در آن «گوردون براون» نخست وزیر و رهبر حزب کارگر، «دیوید کامرون» رهبر بزرگترین حزب اقلیت و «نیک کلگ» رهبر حزب لیبرال دموکرات (سومین حزب بزرگ سراسری انگلیس) شرکت داشتند.
قرار شد سه مناظره تلویزیونی، هر یک به مدت 90 دقیقه و هرکدام از یک شبکه تلویزیونی پخش شود. آی تی وی، اسکای نیوز و بی بی سی به ترتیب سه مناظره با موضوع سیاست داخلی، سیاست اقتصادی و روابط خارجی برگزار کردند.
سوال هایی که با سه رهبر سیاسی حاضر در مناظره مطرح شد از سوی تماشاگرانی که در استودیو حضور داشتند و همچنین از طرف بینندگان تلویزیونی ارسال شده بود؛ هر رهبر سیاسی، یک دقیقه برای پاسخگویی به هر سوال وقت داشت و دو کاندیدای دیگر می توانستند درباره پاسخ رقیب شان اظهارنظر کنند.
هرچند هر سه کاندیدای پست نخست وزیری گفته بودند برای اولین مناظره زنده تلویزیونی، مدتی تمرین کرده و کمی دچار تشویش بودند اما با آغاز مناظره، خیلی آرام و مودب هریک، براساس مقررات توافق شده، به نوبت یک دقیقه برای توجیه کاندیداتوری خود برای احراز پست نخست وزیری و آمادگی حزب خود برای قبول این مسئولیت سخن گفتند.
مناظره هایی که در چند سال اخیر در انگلیس برگزار شده است در قالب سه برنامه با موضوعاتی درباره سیاست داخلی، سیاست خارجی و اقتصاد بوده است به شکلی که سوالات مناظره توسط تماشاچیان حاضر در استودیو و ببیندگان تلویزیونی مطرح می شده و هر کدام از کاندیداها برای پاسخگویی به هر سوال یک دقیقه فرصت داشته اند.
مصر
مصر در سال 2012 پس از 30 سال حکومت «حسنی مبارک» اتفاقی نو را تجربه کرد. دو هفته مانده به انتخابات ریاست جمهوری در این سال، برای اولین بار در تاریخ مصر، مناظره ای تلویزیونی برای انتخابات برگزار شد.
حسنی مبارک طی 30 سال، چهار بار بدون رقیب رئیس‌جمهور مصر بود اما با سرنگونی او در پی جنبش های اعتراضی مردم، 22 اردیبهشت 1391 دو رقیب انتخاباتی برای نخستین بار در تاریخ مصر در یک مناظره تلویزیونی حاضر شدند؛ مناظره ای که علاوه بر مصر، بینندگان کنجکاو و علاقه مندی در کشورهای عربی دیگر هم داشت.
مناظره میان «عمرو موسی» و «عبدالمنعم ابوالفتوح» در سال 2012 برگزار شد که دو کاندیدای برتر و پرشانس انتخاباتی از میان 13 کاندیدای انتخابات مصر خوانده می شدند. آنها بیش از سه ساعت به بحث و جدل پرداختند.
سوابق گذشته هر دو کاندیدا و مسئله نقش مذهب در سیاست، مسائل اقتصادی، سیاست خارجی و پایبندی به موازین دموکراتیک محورهای اصلی نخستین مناظره تلویزیونی دو طرف را شامل می شد که از دو شبکه تلویزیونی خصوصی «داریم و اون تی وی» به صورت مستقیم پخش شد؛ مناظره ای چهار ساعته که میلیون ها نفر از مردم مصر و دیگر کشورهای عربی را تا دو ساعت پس از نیمه شب پای تلویزیون نشاند.
نخستین مناظره تلویزیونی انتخاباتی مصر با گاف یکی از کاندیداها همراه بود. عمرو موسی در اواخر این مصاحبه عصبی به نظر می رسید و آشفتگی اش از گافی که داد مشخص بود؛ او چندین بار، ایران را کشوری عربی خواند.
این بخش از صحبت های او در مناظره، بلافاصله بر سایت یوتیوب گذاشته شد و استهزای مصریان را به دنبال داشت. هرچند که در نهایت بخت با هیچ کدام یار نبود و در این انتخابات، «محمد مرسی» کاندیدای اسلام گرای حزب آزادی و عدالت وابسته به اخوان المسلمین مصر به پیروزی رسید.
روسیه
روسیه هم قطعا یکی از چند کشوری است که انتخابات ریاست جمهوری آن می تواند روی روابط بین الملل در دنیا تاثیر گذار باشد.
طبق شواهد در تاریخ سیاست روسیه اولین مناظره ای که در این کشور برگزار شده است مربوط به سال 1989 بوده است.
اگر نگاهی به تاریخ روسیه بیندازید خواهید فهمید که «بوریس یلتسین» اولین رئیس جمهوری بوده است که از شرکت در این برنامه ها خودداری کرده است.
جالب است بدانید که بعدها در روسیه این طور مرسوم شده که به جای شخص کاندیدا نماینده قانونی و رسمی او در مناظره شرکت می کرده، البته در دوره های مختلف می توانید افرادی مانند «میخائیل پراخاروف» را پیدا کنید که در سال 2012 خودش شخصا برای شرکت در مناظره ها حضور پیدا کرده است.
در یک دوره انتخابات ریاست جمهوری، بینندگان روس جدال هفت کاندیدا (بدون پوتین) را تماشا کردند: «سرگئی بابورین (حزب اتحادیه ملی روسیه)، پاول گرودینین (حزب کمونیست فدراسیون روسیه)، ولادیمیر ژیرینوفسکی (LDPR)، کسنیا سوبچاک (ابتکار مدنی)، ماکسیم سورایکین (کمونیستهای روسیه)، بوریس تیتوف (حزب رشد) و گریگوری یاولینسکی (یابلوکو).»
ناگفته نماند که در دوران پوتین قانونی تصویب شده که می گوید تمام کاندیداهای انتخاباتی در سطوح مختلف به جز انتخابات ریاست جمهوری موظف به شرکت شخص خودشان در مناظره ها شدند.
کره جنوبی
مناظره های انتخاباتی در کره جنوبی علاوه بر انتخابات ریاست جمهوری در چهار انتخابات دیگر از جمله انتخابات پارلمانی، فرمانداری ها و شهرداری ها نیز برگزار می شود اما غیر از انتخابات ریاست جمهوری این مناظره ها در سایر انتخابات چندان مهم نیستند و عمدتا مخاطبان زیادی هم ندارند.
مناظره های تلویزیونی در کره جنوبی که از سال 1995 تا کنون برگزار می شوند در سه نوبت پخش می شوند.
تایوان
گرچه سیاست در تایوان معمولاً بسیار پر جنب و جوش است، اما به گفته «آریس پون» خبرنگار روزنامه وال استریت ژورنال، اولین مناظره ریاست جمهوری برای انتخابات 2012 این کشور خیلی جالب نبود. به عبارت دقیق تر، این مناظره به بینندگان آنچه که آنها به دنبال این نوع بحث های تلویزیونی هستند، ارائه نداد.
این رویداد به قدری خسته کننده بود که رئیس گروه ارتباطات گفتاری در یک دانشگاه تایپه مناظره را «کاملاً پوچ» خواند.
در نهایت باید گفت مطالعات نشان می دهد که مناظره های تلویزیونی به آموزش بینندگان در مورد مسائل سیاسی کمک می کند، اما همچنین به آنها کمک می کند تا این موضوعات را به نفع شخصیت کاندیداها نادیده بگیرند.
