109 ماده طی چند ساعت از لایحه تجارت تصویب شده است! این فاجعه است، واقعاً غیر عادی هست. به قدری خامی و آشفتگی و فقدان مضمون توسعهای در این وجود دارد که بسیار انسان را نگران میکند. من میخواهم نمایندگان توسعه خواه مجلس تقاضا کنم در این زمینه بویژه آنچه در مادهی 4 و 5 و 14 و 16 تا آخر که تاکنون از مرز تصویب 331 ماده عبور کردهاند برگردند و نگاه کنند بعد از حدود 80 سال که میخواهیم تغییر دهیم کاری نکنیم که همه بگویند هزار رحمت به چیزی که در گذشته وجود داشت.
به گزارش جماران دکتر مؤمنی که درباره رابطه میان تجارت و توسعه در دولت دفاع مقدس سخن می گفت، به برخی از رکوردهای دولت دفاع مقدس در اقتصاد اشاره کرد و بر ضرورت یادگیری نظام تصمیم گیری کشور از تجربه های آن دوران تأکید کرد.
خلاصه:
دکتر فرشاد مؤمنی دستیار مرحوم استاد عالی نسب در دولت دفاع مقدس با اشاره به این که میزان رشد سرمایه گذاری بخش خصوصی در تولید در سال 61، 85 درصد بوده این میزان رشد سرمایه گذاری را در یک دروه 70 ساله بی نظیر دانست و یادآور شد که 73 درصد از این سرمایه گذاری در بخش ماشین آلات صورت گرفته است.
وی بزرگترین افتخار دولت دفاع مقدس در اقتصاد سیاسی توسعه ایران کنترل تجارت مولود واردات و به نزدیک صفر ساندن واردات بی ارتباط با توسعه دانست و گفت این کار به اندازه ای با عظمت بود که منتقدان دولت مهندس موسوی در سند پیوست قانون برنامه تصریح میکنند الگوی مصرفی در دوران دفاع مقدس شکل گرفته برای حرکت به سمت توسعه ایدهآل و آرمانی است.
او با بیان اینکه سهم کالاهای لوکس و تجملی و غیر ضروری در واردات تقریباً به صفر رسیده بود، تأکید می کند این یکی از شاهکارهای بیبدیل تاریخ اقتصادی معاصر ما است و مسئلهی بسیار اساسیتر اینکه در دورهی بعد از جنگ که برنامهی تعدیل ساختاری اتفاق افتاد فقط در فاصلهی سال 1369 تا 1372 اندازهی واردات کالاهای لوکس و تجملی در ایران 53 برابر شد.
دکتر مؤمنی در ادامه به وضعیت رابطه مبادله به عنوان یکی از مهمترین شاخص های دولت دفاع مقدس اشاره کرد و گفت: رابطهی مبادله به ما میگوید که در الگوی مسلط تجارت در کشور خام فروش، مونتاژگری، حیله و رانتجویی و در مقابل تولید اصیل توسعهگرا هر یک چه جایگاهی دارند.
او توضیح می دهد که در سال بس بحرانی پایان جنگ، هر تن کالای صادراتی ایران به طور متوسط با 850 دلار مبادله میشد. برای اینکه بدانید بعداً برنامهی تعدیل ساختاری به سر اقتصاد و تولید و اشتغال ایران چه آورد، باید توجه کنیم که در سال 1373 هر تن کالای صادراتی ایران با 650 دلار مبادله می شد. به این ترتیب بعداز پایان دولت دفاع مقدس مضومن تولیدی توسعهگرا در اقلام صادراتی رو به نزول گذاشت و مضمون رانتی و خام فروشانه و ضد توسعهای رو به افزایش گذاشت. در سال 1376 این رقم 330 دلار ، 1380 به 260 دلار رسید.
وی گفت: در سال 1376 ایران به ازاء هر تن کالای وارداتی ایران 9 .1 تن کالا باید صادر میکرد. در سال 1384 به 6 .2 تن ، و در سال 1391 به آستانهی سه تن رسید.
به گزارش جماران این استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه با بیان این که ایران در سال 95 بزگترین صادر کننده نفت کوره در جهان شد، به این نکته که قیمت نفت کوره از قیمت نفت خام هم ارزانتر است اشاره کرد.
وی تأکید کرد در اثر دور شدن از موازین توسعهگرایی که سنگ بناهای مستحکم آن در دوران دفاع مقدس گذاشته شد، باید بگویم ما با یک سیستم شبه مافیایی در تجارت خارجی روبرو هستیم که اساس آن تخلیهی منابع مادی کشور، تحمیل فشارهای خرد کننده به تولیدکنندگان و عامهی مردم و تشدید وابستگیهای ذلت آور به دنیای خارج است. عمیقاً نیازمند این هستیم که الگوی تجارت و توسعه را در دورهی 30 سالهی گذشته مورد بازبینی قرار دهیم.
متن کامل این سخنرانی را در ادامه ملاحظه می فرمایید.
به گزارش جماران دکتر فرشاد مؤمنی که در مؤسسه دین و اقتصاد و درباره رابطه میان تجارت و توسعه در دولت دفاع مقدس سخن می گفت، ر آغاز سخنانش در این باره گفت: می خواهم عرض ارادت مجددی کنم به همهی کسانی که جان خودشان را فدای آرمانهای انقلاب اسلامی کردند و این افتخار را برای تاریخ ایران آفریدند، تا در عین حالی که درگیر طولانیترین جنگهای تاریخ بودیم حتی یک سانتیمتر مربع از زمین خودمان را از دست ندادیم. بسیار متأسفم از کسانی که به نام آن جان فشانان و کسانی که در مقام ایثارگری باقی ماندهاند ترویج کاسبی آن مناسبات را میکنند و به لجنترین شکل ممکن از حماسه سازانی که بیهیچ مزد و منّتی قهرمان پاسداری از تمامیت ارزی کشور بودند، بد دفاع می کنند.
این استاد دانشگاه علامه طباطبایی گفت: بسیار غم انگیزتر هست ظهور روحانی نماهایی که ماده پرستی و مادیگرایی رانتی را به نام دین صورت بندی نظری میکنند و بیش از آن که تخم مهر و عطوفت و بالندگی را بکارند، بر کینهها میدمند و کشور را به شکافهای بیشتر تهدید میکنند. به این مناسبت میخواهم از خداوند طلب شفا کنم برای همهی جانبازان و معلولان عزیزی که انصافاً مجاهدتها و صبوریهای خودشان و خانوادهشان یک حماسهی بزرگ هست.
در آن دوره با میانگین واردات سالانه 15 میلیون دلار کشور، در زمینهی اقلام مورد نیاز هرگز به بحران برنمیخوردیم و طی پانزده سال گذشته که میانگین واردات سالانه بالای 75 میلیارد دلار قرار گرفته شاید بتوانیم ادعا کنیم یک روز بدون بحران را سپری نکردهایم.
دستیار مرحوم عالی نسب، سکان دار اقتصاد کشور در دولت دفاع مقدس گفت: به طور طبیعی زمانی که بحث از ادارهی اقتصاد در دوران دفاع مقدس پیش میآید، همهی ذهنها معطوف به برادر بسیار ارجمند جناب آقای مهندس موسوی میشود که به حق جان فشانیها و فداکاریها و توان خارق العادهی مدیریتی او یادگار بزرگی است که به زودیها از خاطرهی مردم جدا نخواهد شد. در عین حال میخواهم روی این مسئله تأکید کنم که در ماجرای ادارهی اقتصاد در دوران دفاع مقدس بسیاری از امور باید به شهید رجایی نسبت داده شود. در بسیاری از زمینهها شهید رجایی نقش تأسیس کننده داشت و ما میتوانیم بگوییم آقای مهندس موسوی یک خلف صالح شهید رجایی بود. بسیار متأسفم که هم از شهید رجایی و جایگاه رفیع و منحصر به فرد کم صحبت میشود و هم در بدل سازیهایی، کسانی را به شهید رجایی نسبت دادند، که مایهی شرمساری همهی کسانی است که بدلیها و اصلی را میشناسند.
در مورد ده قلم از کالاهای اساسی وارداتی مورد نیاز مردم محاسبهی مطالعاتی شده. قیمت تمام شدهی ارزی اقلام وارداتی زمانی که با قیمت فروش به مصرف کنندهها مقایسه میشود نشان می دهد قیمتی که مصرف کنندهها میپردازند بین 5 تا 10 برابر قیمت واردات است. یک میدان این گونه برای مفت خوارگی به نام دلالی و واسطهگری باز کردهاند.
وی با بیان اینکه بحث از رابطهی میان تولید، تجارت و توسعه بدون گمان باید از مفاهیم شروع شود، گفت: شما میدانید که بویژه رابطهی تجارت و توسعه به اعتبار سوء برداشتها و سوء تفاهمهایی که از مشترکهای لفظی میشود، تبدیل به یکی از پر مناقشهترین مباحث در تاریخ اندیشهی اقتصادی شده است. طبیعتاً در زمان محدودی که وجود دارد ما نمیتوانیم به صورت مبسوط در این زمینه صحبت کنیم اما به شرحی که بارها متذکر شدیم، آنگاه که صحبت از تولید میکنیم و عقیده داریم باید تقویت شود، منظور تولیدی توسعهگرا است؛ تولیدی که قابلیت رفع فقر و کاهش عقب ماندگی دارد.
دکتر مؤمنی با تذکر این که در یک ساخت توسعه نیافتهی رانتی لفظ تولید قلب ماهیت و به یک محملی برای کسب رانت تبدیل میشود، تأکید کرد: ما باید در این زمینه هوشمندیهای بایسته داشته باشیم. همچنان که آنگاه که دربارهی تجارت صحبت میکنیم، منظور تجارتی نیست که مولود واردات است، بلکه منظور ما فعالیتی هست که مولود تولید ملّی و ابزار پشتیبانی از تولید ملّی است.
وی گفت: شاید بزرگترین افتخاری که در دوران دفاع مقدس در اقتصاد سیاسی توسعه در ایران اتفاق افتاد، این بود که یک جابجایی و دگرگونی بنیادی در این زمینه اتفاق افتاد و تجارت مولود واردات تا سر حد ممکن کنترل شد و سهم وارداتی که ربطی به توسعه ندارد در آن دوران تقریباً به صفر رسید. سند پیوست برنامهی اول توسعهی بعد از انقلاب که توسط منتقدان عملکرد اقتصادی دورهی جنگ نوشته شده را نگاه کنید به قدری این کار با عظمت و بزرگ بود که آنها هم در سند پیوست قانون برنامه تصریح میکنند الگوی مصرفی در دوران دفاع مقدس شکل گرفته که برای حرکت به سمت توسعه ایدهآل و آرمانی است. برای اینکه سهم کالاهای لوکس و تجملی و غیر ضروری تقریباً به صفر رسیده بود و این یکی از شاهکارهای بیبدیل تاریخ اقتصادی معاصر ما است. مسئلهی بسیار اساسیتر اینکه در دورهی بعد از جنگ که برنامهی تعدیل ساختاری اتفاق افتاد فقط در فاصلهی سال 1369 تا 1372 اندازهی واردات کالاهای لوکس و تجملی در ایران 53 برابر شد.
رانت خورها و رباخورها و دلالها موجی راه انداختهاند که در دورهی جنگ سیستم کوپنی بود و میگفتند به دلیل اینکه کوپونیستی هست تمایل به کمونیستی دارد. واقعیت این است که دفاع مقدس یک واحد توزیع کنندهی جدید ایجاد نکرد از همان سیستم سنتی توزیعی موجود در کشور برای توزیع اقلام کوپنی استفاده میشد، اما همان گونه که شأن یک دولت توسعهگرا است در آن زمان نظارتهایی بسیار کارآمد میشد برای اینکه راه را بر زیاده خواهیهای دلال ها و مفت خورها ببندند. بنابراین تمام نیازهای اساسی کشور آن گونه توزیع میشد که بدون اینکه بار اجرایی برای دولت داشته باشد، با یک قیمت در سراسر کشور در اختیار همهی شهروندان قرار میگرفت.
وی گفت: توجه کنید چه پتانسیلی را در دورهی جنگ مهار کرده بودند و زمانی که به نام آزادسازی اقتصادی آزاد سازی واردات در دستور کار قرار گرفت، چگونه تولیدکنندهها منکوب و مقهور الگوی واردات شدند و چگونه کالاهای لوکس و تجملی وجه غالب پیدا کرد. اگر کسی بخواهد از منظر اقتصاد سیاسی این ماجرا را تا به امروز دنبال کند باید به این نکته توجه داشته باشد که تا امروز واردات کالاهای لوکس و تجملی هرگز مشمول هیچ نوع اقدام کنترلی تحت عنوان تحریم نبوده است. گزارشهایی که مقامات تحریم کننده نوشتهاند تصریح دارد که ما آگاهانه واردات این اقلام را تسهیل کردیم بخاطر اینکه از این طریق بتوانند ظرفیت ذخایر ارزی کشور را از بین ببرند و از طریق تظاهر به تجمل میدان دادن کینه و نفرت را جایگزین انگیزههای همدلی و همکاری در کشور کنند.
به گزارش جماران دکتر مؤمنی گفت: من فکر میکنم از بخواهیم برآیند همهی نوآوریهای نهادی خارق العادهای که در دورهی دفاع مقدس در سامان بخشی و توسعهگرا کردن رابطهی بین تولید، تجارت و توسعه مؤثر بود را مشخص کنیم، باید بگویم یکی از افتخارات بسیار حیرت انگیزی که دربارهی آن صحبت نمیشود، تحولات شاخصی به نام مبادله است. رابطهی مبادله به ما میگوید که در الگوی مسلط تجارت در کشور خام فروش، مونتاژگری، حیله و رانتجویی و در مقابل تولید اصیل توسعهگرا هر یک چه جایگاهی دارند. برای اینکه ایدههایی در این زمینه وجود داشته باشد، باید از سال پایانی جنگ سخن بگویم. میدانید که در دورهی 1365 تا 1367 چه فشارهای ما لایطاق جدیدی به فشار جنگ و فتنهی تروریسم شهری مجاهدین و تحریمها اضافه شده بود، اما در این سال برای اینکه بدانید اوضاع و احوال بنیهی تولیدی در کشور در اثر تدابیر مدیریت اقتصادی کشور در دورهی دفاع مقدس به کجا رسیده بود، در این سال هر تن کالای صادراتی در ایران در آن زمان به طور متوسط با 850 دلار مبادله میشد. برای اینکه بدانید بعداً برنامهی تعدیل ساختاری به سر اقتصاد و تولید و اشتغال ایران چه آورد، باید توجه کنید اگر از منظر رابطهی مبادله نگاه کنید متوجه میشوید در سال 1373 قیمت هر تن کالای صادراتی ایران به 650 دلار سقوط کرد.
به طرز مشکوکی خالص قیمت تولیدکنندهی بانک مرکزی به طور نسبی از شاخصی که مرکز آمار میدهد دقت بیشتری دارد اما از بهمن 1396 تا امروز آن را منتشر نمیکنند. زمانی که برای جهشهای فاجعه ساز در نرخ ارز بسترسازی میشد برای اینکه آثار آن روی سرنوشت تولیدکنندهها منعکس نشود این داده را منتشر نمیکنند با این حال در همان حدی که دادههای مربوط به بانک مرکزی در این زمینه منتشر میشود؛ گزارش PPI (شاخص هزینهی تولیدکننده) را بهار 1398 که بانک مرکزی منتشر کرده را نگاه کنید متوجه میشوید حدود 69.5 درصد افزایش نسبت به بهار 1397 نشان میدهد.
وی گفت: به این ترتیب بعداز پایان دولت دفاع مقدس مضومن تولیدی توسعهگرا در اقلام صادراتی رو به نزول گذاشت و مضمون رانتی و خام فروشانه و ضد توسعهای رو به افزایش گذاشت. در سال 1376 ارزش میانگین هر تن کالای صادراتی ایران به 330 دلار سقوط کرد و در سال 1380 به 260 دلار رسید. هر چه به امروز نزدیک میشویم این روند ابعاد بسیار تکان دهندهتری پیدا می کند. این وجه بسیار قابل اعتنائی است که از دل مطالعاتی با زیر ذرهبین قرار دادن تحولات اقتصاد سیاسی توسعهی ایران از منظر رابطهی مبادله به دست میآید.
دکتر مؤمنی گفت: از سوی دیگر تحولاتی که در الگوی واردات کشور اتفاق افتاده از منظر سنجش با متر رابطهی مبادله بسیار گویا است. در سال 1376 به ازاء هر تن کالای وارداتی ایران 9 .1 تن کالا باید صادر میکرد. این نسبت در سال 1384 به 6 .2 تن کالای غیر نفتی رسیده و در سال 1391 به آستانهی سه تن رسیده است. از این منظر هم آن جهتگیریهای ضد توسعهای خام فروشانه و مرز بندی کننده با بنیهی تولید ملّی ابعاد غیر متعارفی پیدا کرده است. حقیقتاً طول و عرض ماجرای فاجعه سازی که به نام تعدیل ساختاری به ایران تحمیل شده را در نظر بگیرید؛ چیزی که اکنون هم مشتریها و ذی نفعهای غیر متعارف، قدرتمند و مؤثر در سرنوشت ادارهی اقتصاد ملّی پیدا کرده است.
وی گفت: برای این که بدانید چقدر مدیریت اقتصاد ملّی نیاز دارد که روی روندهای مخرب ضد توسعهای ترمز بزند و خودش و چشم اندازههای ادامهی این مناسبات را نگاه کند، از جنبهی نمادین من توجه شما را به گزارشی رسمی که در سال 1395 منتشر شد جلب میکنم، چیزی که به صراحت میگوید ایران بزرگترین صادرکنندهی نفت کوره در جهان شد. جنبهی نمادین این قضیه این است که در بازارهای جهانی قیمت نفت کوره از قیمت نفت خام هم ارزانتر است. در اثر دور شدن از موازین توسعهگرایی که سنگ بناهای مستحکم آن در دوران دفاع مقدس گذاشته شد، باید بگویم ما با یک سیستم شبه مافیایی در تجارت خارجی روبرو هستیم که اساس آن تخلیهی منابع مادی کشور، تحمیل فشارهای خرد کننده به تولیدکنندگان و عامهی مردم و تشدید وابستگیهای ذلت آور به دنیای خارج است. عمیقاً نیازمند این هستیم که الگوی تجارت و توسعه را در دورهی 30 سالهی گذشته مورد بازبینی قرار دهیم.
به گزارش جماران استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی گفت: آقای مهندس بحرینیان و دوستان ایشان پژوهشی انجام دادهاند که به زودی منتشر خواهد شد، این پژوهش نشان میدهد مضمون کلی آنچه به نام صادرات غیر نفتی جریان دارد، به سمت یک مضمون صد درصد رانتی و صدور عرض نفت میل پیدا کرده است. بدین معنا آنچه به نام صادرات غیر نفتی در ایران موضوعیت دارد، با ضریب بالای 95 درصد عایدی ارزی ناشی از صدور آن از هزینههای ارزی صورت گرفته برای تولید کمتر است. اینکه شما روند قهقرایی تکان دهنده را در ادارهی اقتصاد ملّی در کل دورهی تعدیل ساختاری و با فراز و فرودهای اندک مشاهده میکنید، به این موضوع برمیگردد که ما پشت خودمان را به توسعه کردهایم و مناسبات اقتصادی کشور را در جهت رانتی شدن، فساد، تشدید نابرابریهای ناموجه و تضعیف شدید تولیدکنندگان کشور و تقویت رانت جوها و رباخورها و دلالها سامان دادهایم. این نیازمند یک بازنگری بنیادی است و انصاف اینکه الگوی ادارهی اقتصاد ملّی در دوران دفاع مقدس از این زاویه حیرت انگیز و خارق العاده است.
دکتر مؤمنی گفت: برای اینکه وجه معجزه آسای طرز نگاه به بازرگانی داخلی و خارجی را درک کنید توجه کنید رانت خورها و رباخورها و دلالها موجی راه انداختهاند که در دورهی جنگ سیستم کوپنی بود و میگفتند به دلیل اینکه کوپونیستی هست تمایل به کمونیستی دارد. واقعیت این است که دفاع مقدس یک واحد توزیع کنندهی جدید ایجاد نکرد از همان سیستم سنتی توزیعی موجود در کشور برای توزیع اقلام کوپنی استفاده میشد، اما همان گونه که شأن یک دولت توسعهگرا است در آن زمان نظارتهایی بسیار کارآمد میشد برای اینکه راه را بر زیاده خواهیهای دلال ها و مفت خورها ببندند. بنابراین تمام نیازهای اساسی کشور آن گونه توزیع میشد که بدون اینکه بار اجرایی برای دولت داشته باشد، با یک قیمت در سراسر کشور در اختیار همهی شهروندان قرار میگرفت.
وی گفت: برای اینکه بدانید بر سر کشور هم از منظر تجارت داخلی و هم از منظر تجارت خارجی چه گذشته فقط کافی است به پژوهشی نگاه کنید چند روز پیش یک کار پژوهشی انتشار پیدا کرد. در مورد ده قلم از کالاهای اساسی وارداتی مورد نیاز مردم محاسبهی مطالعاتی شده . در آن تحقیق نشان داده بودند که قیمت تمام شدهی ارزی اقلام وارداتی زمانی که با قیمت فروش به مصرف کنندهها مقایسه میشود نشان می دهد قیمتی که مصرف کنندهها میپردازند بین 5 تا 10 برابر قیمت واردات است. یک میدان این گونه برای مفت خوارگی به نام دلالی و واسطهگری باز کردهاند.
دکتر مؤمنی گفت: از منظر تجارت خارجی، برای اینکه بدانید زمانی که میگوییم باید از ظرفیتهای دانایی و ذخیرهی دانش ضمنی که پدید آمده در آن دوره استفاده شود، درباره چه چیزی سخن می گوییم باید توجه کنیم، در آن دوره با میانگین واردات سالانه 15 میلیون دلار کشور، در زمینهی اقلام مورد نیاز هرگز به بحران برنمیخوردیم و طی پانزده سال گذشته که میانگین واردات سالانه بالای 75 میلیارد دلار قرار گرفته شاید بتوانیم ادعا کنیم یک روز بدون بحران را سپری نکردهایم. بنابراین از این زاویه هم ماجرا بسیار حیاتی و مهمی است که میتواند عبرت آموز و اعتلاء بخش باشد. ما نمیگوییم آنها از جان فشانیها و مایه گذاشتن از جان مدیران آن زمان تقدیر کنند، بلکه میگوییم خطاهای فساد زا، رانت آور، نابرابرساز، فساد آور، وابستگی آور را با استفاده از تجربههای آن روز تصحیح کنند تا برای خودشان بجای مشروعیت سوزی مشروعیت آوری هدیه بیاورد و اینها نزد خدا و خلق خدا اعتبار پیدا کنند و اعتماد از دست رفتهی تولیدهای توسعهگرای کشور برگردد و مردم هم نسبت به حکومت همان احساس تعلقی پیدا کنند که در دوران دفاع مقدس داشتند.
دکتر مؤمنی گفت: برای اینکه بدانید متأسفانه به واسطهی فقدان نگرش استراتژیک چگونه همچنان پشت به هدف حرکت میکنیم و شعارهای جالبی داده میشود که به ضد خودش تبدیل میشوند، من چند مثال میزنم و امیدوارم این نکتهها مانند هدیه که با نهایت خضوع به نظام تصمیمگیری و ادارهی کشور تقدیم میشود به نحو بایستهای مورد توجه قرار گیرد. اگر آنها توجه نکردند باید امیدوار باشیم نهادهایی که مسئولیت نظارت راهبردی برای حفظ تمامیت ارزی کشور و بقاء نظام ملّی و توسعهی آن دارند به نحو بایستهای مسئولیتهای خودشان را ادا کنند.
وی افزود: چندی پیش در سی و دومین جلسهی شورای عالی هماهنگی اقتصادی مصوب کردند بدهیهای واحدهای تولیدی به عنوان کمکی به رونق تولید در کشور تقسیط شود. زمانی که میخواست این مصوبه می خواست اجرایی و عملیاتی شود اینها در سازمان امور مالیاتی بخش نامهای صادر کردند که در آن گفته شده امتیاز تقسیط بدهیها نصیب کسانی خواهد شد که بدهیهای گذشته را تا 30 .7 .1398 تسویه حساب کنند. ملاحظه کنید چگونه دور باطل درست میکنند در شرایطی که میدانند طی 20 سالهی گذشته همواره بحران تأمین مالی مورد نیاز برای سرمایهی در گردش بنگاهها حادترین بحران اقتصادی تولیدکنندهها بوده و اکنون گفته می شود در شرایط بحرانی که قادر به تأمین مالی سرمایه در گردش نیستید، اگر چیزی هم در اختیار دارید به ما دهید. آنگاه اسم این کار را کمک به رونق تولید گذاشتهاند. آدم واقعاً مشکوک میشود به اینکه این چه طرز ادارهی کشور هست.
دکتر مؤمنی گفت: در جلسههای گذشته توضیح دادیم به طرز مشکوکی بویژه از سال 1385 که موج جدید تحریمها در اقتصاد ایران شروع شد، سیستم بانکی کشور پشت به تولید کرد و روی خود را به سمت واردات و تعمیق مناسبات دلال پرور و وابستگی آور در کشور کرد. سهم ماندهی تسهیلات بخشهای اقتصادی نشان میدهد در حالی که سال 1386 ماندهی تسهیلات بخش صنعت و معدن حدود 6 .28 درصد از کل تسیهلات بوده در سال 1396 به 9 .16 درصد رسیده است. دقیقاً سیستم بانکی هم راستا با اهداف تحریم کنندگان گلوی تولیدکنندههای فشار بیشتر داده و آنها را به سمت رباخورها پرتاب کرده تا نیازهای مربوط به سرمایه در گردش را از رباخورها تأمین کنند و عین این بلا را سر کشاورزها هم آوردهاند.
این صاحب نظر اقتصاد ایران در ادامه گفت: تحولات سهم کشاورزی را نگاه کنید دقیقاً مانند صنعت سهم آنها نزدیک به نصف شده است. در حالی که این گونه فشار به تولیدکنندهها میآورند جدول داده و ستانده سال 1390 را نگاه کنید در آنجا میگوید از کل مالیاتی که نظام مالیات ستانی کشور دریافت میکند حدود 8 .61 درصد را صنعت کارخانهای کشور میپردازد. بدین معنا صنعت کارخانهی ما از آن سو به شکلهای مختلف تحت فشار قرار میگیرد و بعد از مالیاتگیری، سهم آن در مالیات پرداختی بیش از 4 برابر سهم صنعت در تولید ناخالص داخلی کشور می شود. من این روندها را مشکوک میدانم و خیلی صریح میگویم پشت این قضیه منافع دلالها و واردکنندهها و منافع کسانی وجود دارد که میخواهند ایران را از طریق وابستگیهای ذلت آور به دنیای خارج از طریق اقلام وارداتی مورد نیاز کشور زمینگیر و دچار بحرانهای حاد کنند.
وی گفت طبق گزارشی که اتاق مشهد ارائه داده است، سهم صنعت کارخانهی ما از مالیات در حالی 8 .61 درصد کل مالیاتها است، که این سهم برای مالزی 2 .3 درصد است. به طور متوسط فشار مالیاتگیری ما 20 برابر به تولیدکنندگان صنعتی بیشتر از آن چیزی هست که در مالزی مشاهده میشود. ما کرهی جنوبی، اروپای شمالی و غربی را مثال نمیزنیم حتی در ترکیه این سهم حدود 5 .6 درصد است. فشار مالیاتی ما به صنایع کارخانهای تقریباً 10 برابر فشاری هست که ترکها به صنایع کارخانهای خود میآورند. این چه مناسباتی هست! آدم نمیتواند درک کند الا اینکه بگوید این روند نیاز به بازنگری بنیادی دارد. ما بارها و بارها خطاب به شورای عالی هماهنگی اقتصادی گفتیم بنا را بر این میگذاریم که شما در قلّهی حسن نیّت هستید ولی فاقد صلاحیتهای کارشناسی بایسته هستید. بنابراین تصمیماتی که اتخاذ میکنید از نظر بنیهی کارشناسی به طرز فاجعه آمیزی ضعیف است و نیازمند به این هست قبل از اینکه تصمیمی ابلاغ شود حداقل از یک فرایند نظرخواهی از ذی نفعان مولد و دانشگاهیها بگذرد و بنیهاش ارتقاء پیدا کند تا این گونه استطاعت پیدا نکند که دقیقاً به ضد خودش تبدیل شود.
وی گفت: در سالی که تحت عنوان رونق تولید هست، به نام حمایت تولید دوباره امواج فشارهای جدید به تولیدکنندهها را رقم میزنند. عین این مسئله در روندی که اکنون در مجلس در جریان هست در آنچه که تحت عنوان بررسی لایحهی تجارت مطرح است مشاهده میشود. من با نهایت خضوع به هیئت رئیسهی محترم مجلس و نمایندگان توسعه گرای مجلس عرض میکنم هر لحظه زودتر این روند تصویب بندها و مواد مختلف لایحه تجارت را متوقف کنند. بنیهی تصمیماتی که تاکنون در این زمینه گرفته شده بسیار فاجعه آمیز است و یک بازنگری بنیادی نیاز دارد و اگر هیئت رئیسهی مجلس همراهی نکردند من خاضعانه از هیئت وزیران خواهش میکنم این لایحه را پس بگیرند. به طرز فاجعه آمیزی کشور را با نهایت حسن نیّت اما در شرایط فقدان بنیهی کارشناسی به سمت بحرانهای جدید میبرند. برآورد من این است که اگر چیزهایی که تاکنون تصویب شدهاند عملیاتی شوند ظرف سه سال مراجعه به دستگاه قضایی را بیش از ده برابر میزان موجود افزایش خواهد داد. به طرز غیر متعارفی برای فساد و ناامن سازی فضای کسب و کار بسترسازی میکند.
به گزارش جماران دکتر مؤمنی گفت: در عین حال که از دولت و مجلس میخواهیم این روند غیر عادی را متوقف کنند ملاحظه کنید 109 ماده طی چند ساعت از لایحه تجارت تصویب شده است! این فاجعه است، واقعاً غیر عادی هست. به قدری خامی و آشفتگی و فقدان مضمون توسعهای در این وجود دارد که بسیار انسان را نگران میکند. من میخواهم نمایندگان توسعه خواه مجلس تقاضا کنم در این زمینه بویژه آنچه در مادهی 4 و 5 و 14 و 16 تا آخر که تاکنون از مرز تصویب 331 ماده عبور کردهاند برگردند و نگاه کنند بعد از حدود 80 سال که میخواهیم تغییر دهیم کاری نکنیم که همه بگویند هزار رحمت به چیزی که در گذشته وجود داشت.
وی گفت: در این زمینه باید بازنگری بنیادی بر محور برقرار کردن یک منطق نظام وار بین بنیهی تولیدی کشور الگوی تجارت داخلی و خارجی و توسعهی ملّی در دستور کار قرار گیرد. من میخواهم به دولت محترم عرض کنم فشارهای مافوق طاقتی که به تولیدکنندهها میآورند را مورد بازنگری قرار دهند. ما بارها صمیمانه و خاضعانه گفتیم اصلاح نظام اقتصادی کشور در جهت ارتقاء بنیهی تولیدی اگر به صورت جزیرهای و جزئی و موردی باشد به ضد خودش تبدیل میشود. در ماجرایی که گفتم در سازمان امور مالیاتی سامان پیدا کرده یک نمونهی را میبینید. نمونههای دیگر آن مربوط نرخ بهره یا بازی با نرخ ارز شد را می بینید. من میخواهم در اینجا به همهی کسانی که در ادارهی اقتصاد ملّی نقش دارند گوشزد کنم لااقل فشارهای مافوق طاقتی که به تولیدکنندهها تحمیل میشود را نگاه کنند.
دکتر مؤمنی گفت: به طرز مشکوکی خالص قیمت تولیدکنندهی بانک مرکزی به طور نسبی از شاخصی که مرکز آمار میدهد دقت بیشتری دارد اما از بهمن 1396 تا امروز آن را منتشر نمیکنند. زمانی که برای جهشهای فاجعه ساز در نرخ ارز بسترسازی میشد برای اینکه آثار آن روی سرنوشت تولیدکنندهها منعکس نشود این داده را منتشر نمیکنند با این حال در همان حدی که دادههای مربوط به بانک مرکزی در این زمینه منتشر میشود؛ گزارش PPI (شاخص هزینهی تولیدکننده) را بهار 1398 که بانک مرکزی منتشر کرده را نگاه کنید متوجه میشوید حدود 69.5 درصد افزایش نسبت به بهار 1397 نشان میدهد. من شخصاً بر این باور هستم کم گویی تلاش غیر متعارفی در افزایش فشار بر تولیدکنندهها مشاهده میشود ولی به دلیل اینکه جزئیات آن را ندیدهام فقط میگویم به لحاظ تحلیلی قابل قبول نیست. اما همان چیزی که دستگاه رسمی منتشر کرده نشان میدهد، فاجعهی جهش نرخ ارز فشاری که به تولیدکنندهها تحمیل شد نزدیک به دو برابر فشاری است که به مصرف کنندهها تحمیل شده است.
دکتر مؤمنی گفت: من میخواهم عرض کنم فشارهای غیر متعارفی که به تولیدکنندهها تحمیل میشود تقریباً هیچکدام متوقف نشده اگر نگوییم گامهایی در جهت افزایش آن برداشته شده است. بعد از رسوایی مربوط به جهش نرخ و ارز، آثار فاجعه ساز آن را اکنون تحت عنوان اصلاح کردن الگوی مصرف، اکنون زمزمه میکنند، برای اینکه قیمت بنزین را افزایش دهند. گویی فاجعهای که در دورهی احمدی نژاد از دی ماه 1389 در اثر این کار به کشور وارد شد را فراموش کردند و در این میان کسانی حرفهایی میزنند به نام کارشناس اقتصاد که آدم از آنها احساس شرم میکند.
وی افزود: یکی از نئوکلاسیکهای وطنی گزارشی نوشته و در آن این گونه استدلال کرده که میزان توان مردم برای تخصیص منابع به نیازهای خوراکی اساسی به طرز فاجعه آمیزی سقوط کرده است. پیشنهاد کردهاند قیمت بنزین را بالا ببریم تا آنها پیام بگیرند روی بنزین کمتر منابع مصرف کنند و آن را به سمت مواد خوراکی کانالیزه کنند. آدم خجالت میکشد از این طرز استدلالهایی که به نام علم اقتصاد در کشور صورت میگیرد و ادعاهای کسانی دربارهی صلاحیت کارشناسی گوشها را کر میکند اما وقتی به محتوا میرسید تا این حد موضوع غم انگیز و تأسف بار می شود.
دکتر مؤمنی گفت: میخواهم بگویم فشارهای مافوق طاقتی که به تولیدکنندهها وارد میشود، از ناحیههای سیاستهای پولی و مالی، تجاری، نرخ ارز، و بقیهی سیاستهایی که هزینههای تولید را افزایش میدهند به اندازهی کافی کشور را آسیب پذیر کرده و در معرض وابستگیهای ذلت آور به دنیای خارج قرار داده است. عزیزان به ما بگویند در شرایطی که تحریمها شدت پیدا میکنند این مسیر را تا کجا میخواهند جلو ببرند؟ و چگونه ما این را حمل بر صحت کنیم؟ من اسم آن را روندهای مشکوک ادارهی اقتصاد ایران گذاشتهام. در شرایطی که در معرض تحریمهای شدت یافته هستید باید تمام کار و زندگی را کنار بگذارید و به تولید رسیدگی کنید اما مشاهده میکنیم هم فشارهای گذشته استمرار دارد و هم برای فشارهای جدید برنامهریزی میشود.
وی گفت: مطالعههایی وجود دارند که نشان میدهند در سال 1361 میزان رشد سرمایهگذاری خصوص در تولید در ایران 85 درصد بوده است. این میزان رشد در سرمایهگذاری تولیدی در تاریخ اقتصادی 70 سالهی ایران بینظیر است. ملاحظه کنید آن مناسبات چقدر احساس اطمینان در بین تولیدکنندهها ایجاد کرده بود که در اوج فشارهای جنگ این کار را انجام دادند. آن چه که مسئله را بسیار تکان دهندهتر میکند این است که از همان میزان سرمایه گذاری که شده بیش از 73 درصد سرمایه گذاری در ماشین آلات است. زمانی که بخش غالب سرمایه گذاری تولیدکنندهها به طور سنتی در بخش ساختمان بوده است، در این مدت سرمایه گذاری در خلق ظرفیتهای تولیدی جدید در ماشین آلات در چنین ابعادی دست بالاتر را داشته است. این تجربه ها نرم افزارهایی هستند که میتوانند به خدمت توسعهی کشور در بیاید و به مسئولان کشور کمک کند تا از عهدهی تحریمهای فزاینده و فرساینده و ناجوانمردانه به عنوان یک فرصت برای ارتقاء بنیهی تولیدی استفاده کنند.
وی با بیان این مؤسسه دین و اقتصاد به سنت هر ساله، همزمان با آغاز ایام دفاع مقدس چهار جلسه از سلسله جلسات پنجشنبهها را به واکاوی تجربهی مدیریت اقتصادی کشور در دوران دفاع مقدس اختصاص میدهد، گفت: یک جنبهی این مسئله ناظر بر قدردانی از کسانی است که با کمترین توقع و هزینه برای ادارهی اقتصاد ملّی افتخارآمیزترین دستاوردها را در زمینهی عملکرد اقتصادی آفریدند. وجه بسیار مهم دیگر این قضیه به نرم افزارها و تجربه هایی مربوط میشود که برحسب شناخت عمیق از اقتصاد ایران و بایستههای توسعهی ملّی در آن دوره مورد توجه قرار گرفته بود و علیرغم تغییرات بسیار شدید در شرایط اقتصادی- اجتماعی کنونی ایران نسبت به آن دوره، به نظر میرسد همچنان میتواند الهام بخش و راهگشا باشد.
این صاحب نظر اقتصاد ایران، گفت: بر این اساس، بازخوانی تجربهها از این زاویه میتواند به عنوان هدیهای به مسئولان کنونی کشور تلقی شود، تا بدانند اگر صداقت و پایبندی به نظر کارشناسی و همدلی با مردم وجود داشته باشد در پیچیدهترین و سختترین شرایط تاریخ اقتصادی معاصر کشور میتوان کارهای بزرگ و بسیار کم هزینه انجام داد.
وی در ادامه به افتخارات دکتر عابدی جعفری به عنوان وزیر بازرگانی دولت دفاع مقدس، اشاره کرد و گفت: ایشان دو نوآوری نهادی منحصر به فرد را در تاریخ اقتصادی معاصر ایران شکل دادند که متأسفانه طی سی سال گذشته به هر دوی آنها بیاعتنائیهای نابخشودنی شد و کشور از باب این بیاعتنائیها هزینههای بسیار گزافی را پرداخت. این دو نوآوری نهادی به ترتیب عبارتند از تفکیک صنوف تولیدی از صنوف توزیعی در دوران مقدس که به نظرم دلالتها و پیامدهای بسیار قابل اعتنائی از منظر اقتصاد سیاسی دارد. نوآوری دوم دورهی مسئولیت آقای دکتر عابدی جعفری در وزارت بازرگانی دوران دفاع مقدس به این موضوع برمیگردد که برای اولین بار در تاریخ اقتصاد نفتی ایران در وزارت بازرگانی معاونتی تحت عنوان «معاونت پشتیبانی از تولید» ایجاد شد.
دکتر مؤمنی گفت: این طرز نگاه به بازرگانی کشور چه در عرصهی بازرگانی داخلی و چه در عرصهی بازرگانی خارجی مانند نوآوری نهادی اول از منظر اقتصاد سیاسی گویای مسائل بسیار تعیین کننده و سرنوشت سازی است که متأسفانه به اندازهی اهمیتی که دارد مورد توجه قرار نگرفته است.
وی گفت: ما به این موضوعات خواهیم پرداخت تا بتوانیم هم تقدیر کرده باشیم از همهی کسانی که در دوران دفاع مقدس در قوهی مجریه جان فشانانه و پاکدامنانه اقتصاد ایران را اداره کردند و هم اینکه از آن منطقها و نرم افزارها که میتواند برای درک ریشههای پس افتادگیهایی در سی سال گذشته که دچار شده بودیم از منظر برقرار شدن رابطهی میان تجارت و توسعه الهام بگیریم و برای راهگشاییهایی این منطق در اقتصاد سیاسی ایران میتواند داشته باشد، کاری بکنیم.
وی با آرزوی دوباره شفای جانبازان دفاع مقدس گفت: به طور مشخص میخواهم در اینجا برای برادر بسیار عزیزم آقای سیف الله یزدانی از خداوند طلب شفا کنم. ایشان چه در جریان دفاع مقدس و در مقام قائم مقام نیروی دریایی سپاه و چه در مقام یک مدیر برجسته و ممتاز بازرگانی کشور و در مسئولیتهایی مانند ریاست سازمان شهر و روستا و از این قبیل، خدمتهای بسیار ارزشمندی به کشور کردند. همین طور از خداوند میخواهم برای آقای مهندس بحرینیان طلب شفای عاجل کنم که ایشان هم در دوران دفاع مقدس در جهت ارتقاء بنیهی تولید صنعت ملّی و اتکاء به بنیهی تولید داخلی کارهای بسیار بزرگ و منحصر به فردی انجام دادند.