افزایش تقاضای غیرواقعی برای واحدهای صندوقهای طلا می‌تواند قیمت آن‌ها را فراتر از ارزش واقعی ببرد و منجر به ایجاد حباب شود. چون قیمت صندوقهای طلا به‌طور غیرمستقیم بر قیمت طلای فیزیکی و سکه در بازار آزاد تأثیر می‌گذارد، افزایش مصنوعی قیمت‌ها باعث افزایش نوسان در بازار فیزیکی هم می‌شود. سرمایه‌گذاران خرد که با تحلیل بنیادی وارد بازار شده‌اند، ممکن است درگیر نوسانات غیرمنطقی ناشی از سفته‌بازی شوند و متضرر گردند.
گروه اقتصادی: داود محمدی ، کارشناس اقتصادی و تحلیلگر بازار سرمایه در یادداشتی، ضمن تاکید بر اینکه در بازارهای بین‌المللی مقررات سخت‌گیرانه‌ای برای جلوگیری از معاملات بیش از حد اعتباری و سفته‌بازی شدید اعمال می‌کنند اما در ایران، به دلیل ضعف در نظارت، امکان سفته‌بازی در صندوقهای طلا بسیار بالاتر است، خاطرنشان کرد: از آنجا که بخش زیادی از معاملات در صندوقهای طلا جنبه سفته‌بازی دارد و ارتباط مستقیمی با عرضه و تقاضای فیزیکی طلا ندارد، این نوسانات می‌تواند بر قیمت طلا و سکه در بازار خارج از بورس تأثیرگذار باشد. به‌ویژه در ایران که بازار طلا و سکه نقدشوندگی بالایی دارد و حساس به تغییرات قیمت در بورس است، این موضوع می‌تواند منجر به نوسانات غیرمنطقی در بازار فیزیکی شود.
به گزارش جماران، متن این یادداشت بدین شرح است:
صندوقهای طلا در بازار سرمایه ایران به دلیل ویژگی‌هایی مانند ایجاد اعتبار روزانه و تسویه یک‌روزه، باعث افزایش گردش معاملات و حجم نقدینگی در بازار می‌شوند. این موضوع دو اثر عمده دارد:
۱. افزایش نقدینگی و معاملات صوری:
از آنجایی که سرمایه‌گذاران می‌توانند با اعتبار روزانه و تسویه سریع معاملات را انجام دهند، این مسئله باعث افزایش بیش از حد حجم معاملات نسبت به میزان واقعی دارایی موجود در صندوق می‌شود. در نتیجه، این شرایط ممکن است به تشکیل حباب قیمتی و افزایش نوسانات در بازار منجر شود.
۲. تأثیر بر بازار آزاد طلا و سکه:
از آنجا که بخش زیادی از معاملات در صندوقهای طلا جنبه سفته‌بازی دارد و ارتباط مستقیمی با عرضه و تقاضای فیزیکی طلا ندارد، این نوسانات می‌تواند بر قیمت طلا و سکه در بازار خارج از بورس تأثیرگذار باشد. به‌ویژه در ایران که بازار طلا و سکه نقدشوندگی بالایی دارد و حساس به تغییرات قیمت در بورس است، این موضوع می‌تواند منجر به نوسانات غیرمنطقی در بازار فیزیکی شود.
حال سئوال این جاست که آیا در سایرکشورها توسعه یافته هم چنین صندوق‌هایی وجود دارد؟
در بازارهای مالی پیشرفته مانند آمریکا، اروپا و برخی کشورهای آسیایی، صندوقهای طلا (Gold ETFs) نیز وجود دارند، اما چند تفاوت مهم با ایران دارند:
۱. عدم اعطای اعتبار روزانه و تسویه سریع:
در بیشتر صندوقهای طلا در دنیا، معاملات به صورت T+2 یا T+3 تسویه می‌شوند (یعنی دو یا سه روز بعد از انجام معامله)، بنابراین سفته‌بازی و نوسانات شدید به اندازه ایران رخ نمی‌دهد.
۲. پشتوانه واقعی و فیزیکی:
بسیاری از صندوقهای طلا در دنیا (مانند SPDR Gold Trust) دارای پشتوانه واقعی از شمش طلا هستند و سرمایه‌گذاران می‌توانند در شرایط خاص حتی درخواست تحویل فیزیکی طلا کنند. در حالی که در ایران معمولاً پشتوانه فیزیکی این صندوق‌ها محدود است.
۳. کنترل‌های نظارتی قوی‌تر:
در بازارهای بین‌المللی، نهادهای نظارتی مانند SEC (کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا) یا ESMA (سازمان نظارت بر بازارهای مالی اروپا) مقررات سخت‌گیرانه‌ای برای جلوگیری از معاملات بیش از حد اعتباری و سفته‌بازی شدید اعمال می‌کنند. در ایران، به دلیل ضعف در نظارت، امکان سفته‌بازی در صندوقهای طلا بسیار بالاتر است.
با وجود صندوقهای طلا و همچنین سایر ابزارها مخالفتی ندارم اما درباره اینکه اعتبار روزانه در شرکتهای کارگزاری که بدون پشتوانه واقعی در اختیار مشتریان خاص قرار می گیرد، باید چند نکته را مورد توجه قرار داد :
چه کسانی از این وضعیت سود می‌برند؟
۱. کارگزاری‌ها (افزایش درآمد از محل کارمزد)؛
افزایش حجم معاملات: وقتی به مشتریان خاص اعتبار داده می‌شود، این افراد معاملات بیشتری انجام می‌دهند، حتی بدون داشتن سرمایه واقعی. این مسئله باعث افزایش شدید حجم معاملات صندوقهای طلا می‌شود.
دریافت کارمزد بیشتر: چون کارگزاری‌ها از هر معامله کارمزد ثابت دریافت می‌کنند، بالا رفتن حجم معاملات به معنای سود بیشتر برای کارگزاری‌ها است.
۲. سفته‌بازان و بازیگران بزرگ بازار
امکان نوسان‌گیری سریع: سفته‌بازانی که به این اعتبارات دسترسی دارند، می‌توانند در بازه‌های زمانی کوتاه، با سرمایه‌ای که ندارند، حجم زیادی از واحدهای صندوق طلا را خرید و فروش کنند و از نوسانات سریع قیمت سود ببرند.
اثرگذاری بر قیمت‌ها: وقتی معاملات صوری و غیرواقعی زیاد شود، ممکن است قیمت واحدهای صندوق به‌شدت نوسان کند و دچار حباب شود. این مسئله فرصت‌های سودآوری برای بازیگران بزرگ و زیان برای سرمایه‌گذاران خرد ایجاد می‌کند.
تأثیرات منفی این وضعیت بر بازار
ایجاد تورم و حباب قیمتی: افزایش تقاضای غیرواقعی برای واحدهای صندوقهای طلا می‌تواند قیمت آن‌ها را فراتر از ارزش واقعی ببرد و منجر به ایجاد حباب شود.
التهاب در بازار طلا و سکه خارج از بورس: چون قیمت صندوقهای طلا به‌طور غیرمستقیم بر قیمت طلای فیزیکی و سکه در بازار آزاد تأثیر می‌گذارد، افزایش مصنوعی قیمت‌ها باعث افزایش نوسان در بازار فیزیکی هم می‌شود.
زیان برای سرمایه‌گذاران خرد: سرمایه‌گذاران خرد که با تحلیل بنیادی وارد بازار شده‌اند، ممکن است درگیر نوسانات غیرمنطقی ناشی از سفته‌بازی شوند و متضرر گردند.
با درنظر داشتن این شرایط، با توجه به اینکه در کشورهای توسعه یافته چنین اعتباری وجود ندارد و نظارت هوشمندی در این رابطه صورت می گیرد، این هشدارها باید مورد توجه مسئولان مربوط نیز قرار گیرد.
