امسال بیست و ششمین هفته کتاب ایران را در حالی پشت سر گذاشتیم که باز هم این مساله مهم و اساسی که چرا کتاب بین نسل های کنونی کشور اقبال و اهمیت خود را از دست داده و روز به روز سرانه مطالعه در کشور کاهش می یابد از سوی اندیشمندان، نویسندگان و فعالان حوزه کتاب مطرح و آسیب شناسی شد.
گرانی کتاب و کاهش قدرت خرید مردم، گسترش فضای مجازی، دلزدگی از کتاب و جذاب نبودن کتاب های موجود، نبود تبلیغات کافی و فرهنگسازی ضعیف، کم حوصلگی و مشغله زیاد شهروندان از جمله دلایلی است که برای کاهش مطالعه در کشور عنوان می شود که صرفنظر از اینکه هریک از این عوامل چقدر قابل پذیرش است یا خیر، اینکه چرا راهکارهای پیشنهادی برای خروج از این وضعیت هنوز به مرحله اجرا درنیامده و یا اگر تلاشی برای توقف این روند صورت گرفته، چندان موثر نبوده، سوال بی جوابی است که بی شک متولیان فرهنگی باید نسبت به آن پاسخگو باشند.
اهمیت کتابخوانی و مطالعه بر کسی پوشیده نیست و به گواه تاریخ، هیچ تمدنی خالی از کتاب و کتابت نبوده و همه فرهنگ ها با کتاب آغاز می شود و با کتاب رشد می کند و بی شک هرگاه این مهم از تمدنی دور بیفتد زمینه برای انحطاط آن جامعه فراهم می شود.
کتاب یک کالای فرهنگی و اثرگذاری است که همچنان در هزاره سوم از اقبال بالایی برخوردار است و چیزی نتوانسته از ارزش و جایگاه آن در میان ملت ها بکاهد، اما آنچه در این میان زنگ خطر را برای جامعه ایرانی به صدا درآورده است دوری از کتاب و شکل گیری پدیده «کتاب گریزی» است.
بسیاری از کارشناسان معتقدند جامعه ایرانی در سالهای اخیر با پدیده کتاب نخوانی مواجه شده و به گفته وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی این پدیده در حال تبدیل شدن به یک بحران است.
سیدعباس صالحی، اردیبهشت امسال در آئین گشایش نمایشگاه کتاب تهران با تاکید بر لزوم عزم جدی برای ارتقای سرانه مطالعه در کشور، بحران کتاب نخوانی را به اندازه بحران آب برای کشور خطرناک عنوان کرده است.
اگرچه ایران از نظر پیشرفتهای علمی در جایگاه خوبی قرار دارد و در تربیت دانشمندان و نخبگان در سطح جهان سرآمد است اما همه افراد جامعه اهل مطالعه نیستند و سطح آگاهی های افراد فاصله عمیقی با یکدیگر دارد.
این موضوع بی شک ریشه تاریخی ندارد چراکه ما ملتی هستیم که روزگاری قدیمی ترین و غنی ترین کتابخانه های دنیا را داشتیم.
در کتابخانه خواجه نصیرالدین طوسی بیش از 400 هزار جلد کتاب و نسخه خطی قدیمی وجود داشت که نگارش هرکدام از این نسخ همزمان با دوره ای است که در اروپا عدد کتابهای بزرگ و قدیمی آنها به 100 و یا کمتر از 100 کتاب نمی رسید،اما شرایط فعلی جهان و تلاش در حوزه کتاب و کتابخوانی، وضعیت دیگری را نشان می دهد.
مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه ریزی های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در آخرین گزارش های موجود، سرانه مطالعه کتاب در کشور را 12 دقیقه و 33 ثانیه در روز اعلام کرده در حالیکه کشورهای هند، ژاپن، چین، انگلیس، فرانسه، آمریکا، روسیه، سوئد، ترکیه و مالزی با دارا بودن سرانه 50 تا 112 دقیقه مطالعه در روز 10 رتبه نخست بیشترین سرانه مطالعه ملت های جهان را به خود اختصاص داده اند.
گرچه دستیابی به شاخص دقیقی از سرانه مطالعه در کشور هنوز میسر نشده و آمارهای ضد و نقیضی در این حوزه اعلام می شود اما واقعیتی که از بطن جامعه درک می شود بحرانی بودن وضعیت مطالعه در کشور است.
بی شک سرانه مطالعه در کشور برای استانهای کمتر برخوردار از قبیل چهارمحال و بختیاری که از امکانات و زیرساخت های محدود سخت افزاری و نرم افزاری نسبت به شهرهای بزرگ در حوزه چاپ، نشر و عرضه کتاب برخوردار است، کمتر خواهد بود.
در چهارمحال و بختیاری با جمعیتی کمتر از یک میلیون نفر هنوز هیچ آماری از سرانه مطالعه مردم استان از سوی نهادهای متولی ارائه نشده و تا زمانیکه حساسیت مسئولان نسبت به این موضوع به این اندازه کاهش یافته که شاخص هایی از وضعیت موجود کتابخوانی جامعه را در اختیار نداشته باشند نمی توان انتظاری برای اجرای برنامه های موثر در جهت رفع کاستی ها و بهبود وضعیت فعلی داشت.
مسئولان فرهنگ و ارشاد اسلامی چهارمحال و بختیاری عنوان می کنند که حدود یک میلیارد و 700 میلیون تومان کتاب در نمایشگاه کتاب امسال در استان به فروش رفت که با این وضعیت کتابخوانی در استان چندان هم نامطلوب به نظر نمی رسد در حالیکه با گران شدن 20 درصدی کاغذ که تاثیر مستقیمی بر افزایش قیمت کتاب دارد و از سوی دیگر فروش قابل توجه کتاب های کمک درسی در نمایشگاه، چنین آماری از فروش کتاب دستاورد بزرگی برای مسئولان استان به حساب نمی آید و تا زمانی که به این آمارها اکتفا شود بی شک نمی توان برنامه های فرهنگی موثری برای ترغیب مردم به سمت مطالعه اجرا کرد.
همچنین این مسئولان عنوان می کنند در سال گذشته 94 عنوان کتاب در 135 هزار نسخه در استان چاپ و توزیع شده است، صرفنظر اینکه این آمار تا چه اندازه مطلوب این استان هست یا نه، باید پرسید این کتاب های چاپ شده تا چه حد متناسب با نیاز و علایق نسل امروزی بوده و با چه میزان استقبال و یا فروش مواجه شده است؟
در حوزه زیرساخت ها نیز شاخص های موجود حکایت از شرایط مطلوبی ندارد.
فضاهای کتابخوانی استان 25 هزار و 678 مترمربع است که بر اساس آن سرانه فضای کتابخوانی در این استان به ازای هر 100 نفر، حدود 2.70 مترمربع است.
همچنین با وجود فعالیت 52 کتابخانه نهادی و 13 کتابخانه مشارکتی در چهارمحال و بختیاری، مردم 12 شهر این استان بی نصیب از کتابخانه هستند و تنها مردم 9 روستا از بیش از 700 روستای این استان به کتابخانه دسترسی دارند.
منابع کتابخانه های عمومی استان نیز 850 هزار نسخه کتاب اعلام شده است که طبق گفته اعضای کتابخانه ها بخشی از این کتاب ها فرسوده و کهنه است و رغبتی برای مطالعه در خواننده ایجاد نمی کنند.
در سطح شهر و در اماکن عمومی از قبیل اتوبوس ها، مراکز خرید، مراکز درمانی و خدماتی، نهادها و ادارات نیز ایستگاه مطالعه مشاهده نمی شود و اگر هم به صورت موردی وجود داشته باشد، خالی از کتاب است .
همچنین تاکنون مشاهده نشده که نهادهایی از قبیل شهرداری در فضاسازی و چیدمان مبلمان شهری در خصوص توسعه فرهنگ مطالعه و تبلیغ کتاب اقدام قابل توجهی انجام داده باشد.
در همین حال مدیرکل کتابخانه های عمومی چهارمحال و بختیاری برآیند کتابخوانی و مطالعه را در این استان مثبت ارزیابی و معتقد است که در سال جاری حدود 40 هزار نفر از مردم استان در برنامه های فرهنگی این نهاد مشارکت داشته اند و بطور مثال 26 هزار نفر در مسابقه کتابخوانی رضوی شرکت کرده اند و وضعیتی مناسب است .
باید اذعان کرد که برخی اقدامات و فعالیت های انجام گرفته موثر در حوزه کتاب و کتابخوانی در سطح کشور را را نمی توان نفی کرد اما باید با واقعیت های موجود روبرو و آن را قبول کرد و برای بهبود وضعیت فعلی گام های بیشتری برداشت.
بدون شک افزایش مطالعه می تواند در تولید و بازتولید ارزش های اصیل فرهنگی، آگاهی بیشتر جهت کاهش آسیب های اجتماعی، تعالی فرهنگی، زندگی بهتر، مدنی تر و راحت تر جوامع تاثیر بگذارد و هر چقدر در این حوزه فعالیت های فرهنگی موثرتری انجام گیرد نتایج آن شامل حال همه بخش های کشور و زندگی فردی و اجتماعی مردم می شود.
در این میان انتظار می رود علاوه بر نهاد خانواده که نقش بسزایی در این حوزه دارد، نهادهای فرهنگی به ویژه آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد اسلامی، صدا و سیما و مطبوعات احساس مسئولیت بیشتری از خود نشان دهند و با جدیت لازم در ترغیب و تشویق مردم به امر مهم مطالعه گام بردارند در غیراینصورت وضعیت در این عرصه از چیزی که هست نگران کننده تر خواهد شد.
*خبرنگار ایرنا
7363/6021
انتهای پیام گرانی کتاب و کاهش قدرت خرید مردم، گسترش فضای مجازی، دلزدگی از کتاب و جذاب نبودن کتاب های موجود، نبود تبلیغات کافی و فرهنگسازی ضعیف، کم حوصلگی و مشغله زیاد شهروندان از جمله دلایلی است که برای کاهش مطالعه در کشور عنوان می شود که صرفنظر از اینکه هریک از این عوامل چقدر قابل پذیرش است یا خیر، اینکه چرا راهکارهای پیشنهادی برای خروج از این وضعیت هنوز به مرحله اجرا درنیامده و یا اگر تلاشی برای توقف این روند صورت گرفته، چندان موثر نبوده، سوال بی جوابی است که بی شک متولیان فرهنگی باید نسبت به آن پاسخگو باشند.
اهمیت کتابخوانی و مطالعه بر کسی پوشیده نیست و به گواه تاریخ، هیچ تمدنی خالی از کتاب و کتابت نبوده و همه فرهنگ ها با کتاب آغاز می شود و با کتاب رشد می کند و بی شک هرگاه این مهم از تمدنی دور بیفتد زمینه برای انحطاط آن جامعه فراهم می شود.
کتاب یک کالای فرهنگی و اثرگذاری است که همچنان در هزاره سوم از اقبال بالایی برخوردار است و چیزی نتوانسته از ارزش و جایگاه آن در میان ملت ها بکاهد، اما آنچه در این میان زنگ خطر را برای جامعه ایرانی به صدا درآورده است دوری از کتاب و شکل گیری پدیده «کتاب گریزی» است.
بسیاری از کارشناسان معتقدند جامعه ایرانی در سالهای اخیر با پدیده کتاب نخوانی مواجه شده و به گفته وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی این پدیده در حال تبدیل شدن به یک بحران است.
سیدعباس صالحی، اردیبهشت امسال در آئین گشایش نمایشگاه کتاب تهران با تاکید بر لزوم عزم جدی برای ارتقای سرانه مطالعه در کشور، بحران کتاب نخوانی را به اندازه بحران آب برای کشور خطرناک عنوان کرده است.
اگرچه ایران از نظر پیشرفتهای علمی در جایگاه خوبی قرار دارد و در تربیت دانشمندان و نخبگان در سطح جهان سرآمد است اما همه افراد جامعه اهل مطالعه نیستند و سطح آگاهی های افراد فاصله عمیقی با یکدیگر دارد.
این موضوع بی شک ریشه تاریخی ندارد چراکه ما ملتی هستیم که روزگاری قدیمی ترین و غنی ترین کتابخانه های دنیا را داشتیم.
در کتابخانه خواجه نصیرالدین طوسی بیش از 400 هزار جلد کتاب و نسخه خطی قدیمی وجود داشت که نگارش هرکدام از این نسخ همزمان با دوره ای است که در اروپا عدد کتابهای بزرگ و قدیمی آنها به 100 و یا کمتر از 100 کتاب نمی رسید،اما شرایط فعلی جهان و تلاش در حوزه کتاب و کتابخوانی، وضعیت دیگری را نشان می دهد.
مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه ریزی های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در آخرین گزارش های موجود، سرانه مطالعه کتاب در کشور را 12 دقیقه و 33 ثانیه در روز اعلام کرده در حالیکه کشورهای هند، ژاپن، چین، انگلیس، فرانسه، آمریکا، روسیه، سوئد، ترکیه و مالزی با دارا بودن سرانه 50 تا 112 دقیقه مطالعه در روز 10 رتبه نخست بیشترین سرانه مطالعه ملت های جهان را به خود اختصاص داده اند.
گرچه دستیابی به شاخص دقیقی از سرانه مطالعه در کشور هنوز میسر نشده و آمارهای ضد و نقیضی در این حوزه اعلام می شود اما واقعیتی که از بطن جامعه درک می شود بحرانی بودن وضعیت مطالعه در کشور است.
بی شک سرانه مطالعه در کشور برای استانهای کمتر برخوردار از قبیل چهارمحال و بختیاری که از امکانات و زیرساخت های محدود سخت افزاری و نرم افزاری نسبت به شهرهای بزرگ در حوزه چاپ، نشر و عرضه کتاب برخوردار است، کمتر خواهد بود.
در چهارمحال و بختیاری با جمعیتی کمتر از یک میلیون نفر هنوز هیچ آماری از سرانه مطالعه مردم استان از سوی نهادهای متولی ارائه نشده و تا زمانیکه حساسیت مسئولان نسبت به این موضوع به این اندازه کاهش یافته که شاخص هایی از وضعیت موجود کتابخوانی جامعه را در اختیار نداشته باشند نمی توان انتظاری برای اجرای برنامه های موثر در جهت رفع کاستی ها و بهبود وضعیت فعلی داشت.
مسئولان فرهنگ و ارشاد اسلامی چهارمحال و بختیاری عنوان می کنند که حدود یک میلیارد و 700 میلیون تومان کتاب در نمایشگاه کتاب امسال در استان به فروش رفت که با این وضعیت کتابخوانی در استان چندان هم نامطلوب به نظر نمی رسد در حالیکه با گران شدن 20 درصدی کاغذ که تاثیر مستقیمی بر افزایش قیمت کتاب دارد و از سوی دیگر فروش قابل توجه کتاب های کمک درسی در نمایشگاه، چنین آماری از فروش کتاب دستاورد بزرگی برای مسئولان استان به حساب نمی آید و تا زمانی که به این آمارها اکتفا شود بی شک نمی توان برنامه های فرهنگی موثری برای ترغیب مردم به سمت مطالعه اجرا کرد.
همچنین این مسئولان عنوان می کنند در سال گذشته 94 عنوان کتاب در 135 هزار نسخه در استان چاپ و توزیع شده است، صرفنظر اینکه این آمار تا چه اندازه مطلوب این استان هست یا نه، باید پرسید این کتاب های چاپ شده تا چه حد متناسب با نیاز و علایق نسل امروزی بوده و با چه میزان استقبال و یا فروش مواجه شده است؟
در حوزه زیرساخت ها نیز شاخص های موجود حکایت از شرایط مطلوبی ندارد.
فضاهای کتابخوانی استان 25 هزار و 678 مترمربع است که بر اساس آن سرانه فضای کتابخوانی در این استان به ازای هر 100 نفر، حدود 2.70 مترمربع است.
همچنین با وجود فعالیت 52 کتابخانه نهادی و 13 کتابخانه مشارکتی در چهارمحال و بختیاری، مردم 12 شهر این استان بی نصیب از کتابخانه هستند و تنها مردم 9 روستا از بیش از 700 روستای این استان به کتابخانه دسترسی دارند.
منابع کتابخانه های عمومی استان نیز 850 هزار نسخه کتاب اعلام شده است که طبق گفته اعضای کتابخانه ها بخشی از این کتاب ها فرسوده و کهنه است و رغبتی برای مطالعه در خواننده ایجاد نمی کنند.
در سطح شهر و در اماکن عمومی از قبیل اتوبوس ها، مراکز خرید، مراکز درمانی و خدماتی، نهادها و ادارات نیز ایستگاه مطالعه مشاهده نمی شود و اگر هم به صورت موردی وجود داشته باشد، خالی از کتاب است .
همچنین تاکنون مشاهده نشده که نهادهایی از قبیل شهرداری در فضاسازی و چیدمان مبلمان شهری در خصوص توسعه فرهنگ مطالعه و تبلیغ کتاب اقدام قابل توجهی انجام داده باشد.
در همین حال مدیرکل کتابخانه های عمومی چهارمحال و بختیاری برآیند کتابخوانی و مطالعه را در این استان مثبت ارزیابی و معتقد است که در سال جاری حدود 40 هزار نفر از مردم استان در برنامه های فرهنگی این نهاد مشارکت داشته اند و بطور مثال 26 هزار نفر در مسابقه کتابخوانی رضوی شرکت کرده اند و وضعیتی مناسب است .
باید اذعان کرد که برخی اقدامات و فعالیت های انجام گرفته موثر در حوزه کتاب و کتابخوانی در سطح کشور را را نمی توان نفی کرد اما باید با واقعیت های موجود روبرو و آن را قبول کرد و برای بهبود وضعیت فعلی گام های بیشتری برداشت.
بدون شک افزایش مطالعه می تواند در تولید و بازتولید ارزش های اصیل فرهنگی، آگاهی بیشتر جهت کاهش آسیب های اجتماعی، تعالی فرهنگی، زندگی بهتر، مدنی تر و راحت تر جوامع تاثیر بگذارد و هر چقدر در این حوزه فعالیت های فرهنگی موثرتری انجام گیرد نتایج آن شامل حال همه بخش های کشور و زندگی فردی و اجتماعی مردم می شود.
در این میان انتظار می رود علاوه بر نهاد خانواده که نقش بسزایی در این حوزه دارد، نهادهای فرهنگی به ویژه آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد اسلامی، صدا و سیما و مطبوعات احساس مسئولیت بیشتری از خود نشان دهند و با جدیت لازم در ترغیب و تشویق مردم به امر مهم مطالعه گام بردارند در غیراینصورت وضعیت در این عرصه از چیزی که هست نگران کننده تر خواهد شد.
*خبرنگار ایرنا
7363/6021
کپی شد
