گروه فرهنگی جماران: کاروانسرای شاه عباسی دامغان، پس از گذشت حدود ۱۵ سال و دو واگذاری ناموفق، همچنان در انتظار مرمت و بهرهبرداری به سر میبرد. با این حال، رئیس صندوق توسعه صنایعدستی، فرش دستباف و احیای اماکن تاریخی و فرهنگی از پیشرفت ۳۴ درصدی عملیات مرمتی این میراث ملی خبر داده و اعلام کرده که این بنا در حال انتقال به سرمایهگذار جدید برای تسریع در روند احیاست.
۱۵ سال انتظار برای احیای یک میراث تاریخی
کاروانسرای شاه عباسی دامغان، یکی از برجستهترین بناهای تاریخی این شهر و نقطهای کانونی در مرکز شهر، پس از حدود ۱۵ سال از واگذاری به سازمان میراث فرهنگی همچنان بلاتکلیف مانده و در انتظار مرمت و بهرهبرداری است.
حمیدرضا نیکنامی، مدیرعامل خانه تسنیم دامغان، در گفت و گو با خبرنگار میراث فرهنگی جماران عنوان کرد: این کاروانسرا که پیشتر در اختیار نیروی انتظامی و ژاندارمری بود، در سال ۱۳۸۹ به اداره میراث فرهنگی واگذار شد تا اقدامات لازم برای مرمت و احیا انجام شود. اما با وجود گذشت بیش از یک دهه، هیچ اقدام مؤثری صورت نگرفته است.
وی افزود: این بنا هماکنون تحت نظارت صندوق توسعه و احیای میراث فرهنگی قرار دارد و تاکنون چندین مزایده برای واگذاری آن برگزار شده است. با وجود انتخاب سه یا چهار سرمایهگذار در این مزایدهها، به دلیل عدم اقدام عملی از سوی آنها، پروژه همچنان راکد مانده است.
نیکنامی ادامه داد: در آخرین مزایده که در تیر ۱۴۰۰ برگزار شد، سرمایهگذار جدید این مجموعه را تحویل گرفت و قرار بود ظرف کمتر از ۲۱ ماه عملیات مرمت و بهرهبرداری را به پایان برساند. اما اکنون، پس از گذشت بیش از ۴۰ ماه، تنها اقداماتی موقت انجام شده و وضعیت بنا همچنان نامشخص است.
او افزود: در جریان سفر دولت پیشین به استان سمنان، جواد واحدی، معاون پارلمانی وزیر میراث فرهنگی، از این کاروانسرا بازدید کرد و پس از مشاهده وضعیت نامناسب آن، در تماس با مدیرعامل صندوق احیا خواستار تعیین تکلیف فوری این پروژه شد. با این حال، بیش از یک سال از این بازدید گذشته و هنوز اقدامی صورت نگرفته است.
به گفته نیکنامی، صندوق احیا با وجود مخالفتهای محلی، بارها به سرمایهگذار فرصتهای مجدد داده، اما پیشرفتی حاصل نشده است. این وضعیت انتقادات و گلایههای گسترده مردم دامغان را به دنبال داشته و کاروانسرای شاه عباسی را به یکی از موضوعات پرحاشیه منطقه تبدیل کرده است.
انتقال بنا به سرمایهگذار جدید
این صحبت ها در حالی مطرح می شود می شود که برزین ضرغامی، رئیس صندوق احیا، در این باره گفت: ۳۴ درصد از عملیات مرمت کاروانسرا انجام شده و برای تسریع در روند احیا، در حال انتقال بنا به سرمایهگذار جدید هستیم.
او با تأکید بر جایگاه این بنا بهعنوان نگین شهر دامغان افزود: با واگذاری به سرمایهگذار جدید، این کاروانسرا به جریان زندگی شهری بازمیگردد و در دسترس مردم شریف دامغان، مسافران و گردشگران قرار خواهد گرفت.
مدیرعامل صندوق احیا افزود: هدف صندوق، حفاظت از بناهای تاریخی پیش از تخریب یا تبدیل شدن به مراکز بزهکاری شهری است. مرمت اصولی و ایجاد کاربری فرهنگی مناسب میتواند این بناها را به چرخه زندگی شهری بازگرداند.
وی ادامه داد: احیای صحیح بناهای تاریخی موجی از بازآفرینی در منطقه و محله ایجاد میکند و این روند در پروژههای صندوق در شهرهایی مانند کاشان، تبریز و یزد بهخوبی مشاهده شده است.
گنجینهای خاموش در مسیر جاده ابریشم
کاروانسرای شاه عباسی در قلب شهر دامغان، نهتنها یادگاری از شکوه معماری ایرانی است، بلکه به دلیل قرارگیری در مسیر تاریخی جاده ابریشم، نقشی کلیدی در تعاملات تجاری و فرهنگی گذشته ایفا کرده است.
این بنا با پیشینهای غنی، معماری اصیل و جایگاهی راهبردی در بافت مرکزی دامغان، یکی از نمونههای برجسته کاروانسراهای دوره صفوی در ایران به شمار میرود. ساختار چهارایوانی این بنا شامل حیاط مرکزی، حجرههای متعدد، فضاهای انبار و اصطبل است. مصالح اصلی آن آجر، گچ و آهک بوده و تزئینات ساده آجری در ورودی و ایوانها به چشم میخورد. طاق قوسی ورودی اصلی به حیاطی وسیع منتهی میشود که حجرههای اقامتی در اطراف آن قرار گرفتهاند.
این کاروانسرا به دلیل موقعیت خود در مسیر جاده ابریشم، در گذشته یکی از مهمترین ایستگاههای کاروانهای تجاری شرق و غرب کشور بود و نقشی فراتر از یک اقامتگاه ساده داشت.
اگرچه این اثر ارزشمند در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده و تحت مالکیت صندوق توسعه و احیای میراث فرهنگی قرار دارد، پروژههای مرمت و بهرهبرداری آن هنوز به مرحله اجرا نرسیده است.
این یادگار ارزشمند که بخشی از حافظه تاریخی و معماری ایران را در خود جای داده، نیازمند توجهی دوباره است. احیای آن میتواند نقشی مؤثر در رونق گردشگری فرهنگی و بازآفرینی هویت شهری دامغان ایفا کند.
