قدمت کاوش های باستان شناسی در ایران نزدیک به دویست سال است، کاوش هایی که از دوره قاجار در محوطه ها و سایت های تاریخی و مهم ایران به ویژه فارس آغاز شد و هم اکنون کشفیات و آثار متعدد تاریخی و فرهنگی آن را در موزه های جهان و ایران می توان به وضوح دید چرا که در آن دوران تمامی کاوش های باستان شناسی توسط هیاتهای خارجی صورت می گرفت و بسیاری از آثار مکشوفه از سایت ها به موزههای جهان برده می شد به طوری هم اکنون بسیاری از اشیای هخامنشی کشف شده در سایتهای تخت جمشید، پاسارگاد و شوش در موزههای فرانسه و انگلستان دیده می شود اما با گذشت زمان و فعالیت باستان شناسان ایرانی و به وجود آمدن قوانین و مقرارت مبنی بر حفظ و حراست آثار تاریخی تمامی سایت ها و محوطه ها اصولی و مناسب تر حفاظت شدند و خوشبختانه دیگر هیچ اثری از ایران به کشورهای شرقی و غربی ارسال نمی شود و حتی زمانی هم که قرار است محوطه ای با همکاری هیات های خارجی مورد حفاری باستان شناسی قرار گیرد شروطی در خصوص حفظ اشیای مکشوفه و عدم خروج آن از کشور گذاشته می شود اما این روزها سوالی که همواره در ذهن گردشگران و فعالین حوزه میراث فرهنگی تداعی می شود این است که چرا اکثر محوطه ها و سایت های تاریخی که مورد کاوش قرار می گیرند نه تنها به جاذبه گردشگری تبدیل نمی شوند بلکه با به پایان رسیدن فصل کاوش در زیر خاک مدفون می گردند؟
به گزارش خبرنگار سرویس گردشگری «خبرجنوب»، طی دو الی سه دهه اخیر بسیاری از محوطه های باستانی فارس بارها مورد حفاری های باستان شناسی قرار گرفته است و کمتر محوطه ای به سایت موزه بدل شده تا گردشگران بتوانند از آن دیدن کنند به طور مثال تل آجری و یا شهر پارسه در نزدیکی تخت جمشید و یا محوطه هایی در شهرستان های کازرون و فیروز آباد و ممسنی و پاسارگاد طی سال های اخیر بارها مورد کاوش های باستان شناسی با حضور هیاتهای خارجی و ایرانی قرار گرفته است اما هر مرتبه پس از اتمام کاوش ها این سایت ها در زیر خاک مدفون می شوند و آثار و اشیای فرهنگی و تاریخی مکشوفه در این محوطهها به گنجینه و موزه های استان برده می شود که برخی در معرض دید عموم قرار میگیرند و برخی هم در مخزن موزه ها حفاظت می شوند.
در این رابطه عبدالرضا نصیری معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فارس به خبرنگار ما گفت: عموماً کاوش های باستان شناسی محوطه های تاریخی براساس یک سوال و ابهاماتی که در تاریخ یک منطقه وجود دارد آغاز می شود و از سویی تا زمانی که توجیهی برای انجام کاوش وجود نداشته باشد اتفاقی در محوطه های باستانی رخ نمیدهد.
به گفته وی بی شک کاوش های باستان شناسی به دنبال پاسخگویی به سوالات و ابهامات تاریخی شکل می گیرد نه صرفاً بیرون کشیدن آثار و اشیای تاریخی و فرهنگی از دل خاک!
نصیری در ادامه به مرحله بندی کاوش های باستان شناسی اشاره کرد و با ذکر مثالی به تکمیل سخنانش پرداخت و گفت: به طور مثال در محوطه تل آجری با توجه به حساسیت های موجود و کشف آثار متعدد دوره هخامنشی کاوش های باستان شناسی به صورت فصل به فصل و در مدت معلومی انجام می شود و باید مورد حفاظت اصولی قرار گیرد.
معاون میراث فرهنگی فارس در ادامه در پاسخ به این سوال که چرا سایت های تاریخی بعد از کاوش های باستان شناسی دوباره در زیر خاک مدفون می شوند؟ افزود: این چنین اقدامی برای حفاظت بیشتر از آثار است و مدفون کردن آنها یکی از روش های حفاظتی محسوب می گردد.
نصیری ادامه داد: با توجه به این که حفاظت و مراقبت از آثار نیازمند برنامه ریزی دقیق و تخصیص اعتبارات ویژه ای است از این رو شاید مدفون شدن آثار در زیر خاک فعلاً بهترین گزینه حفاظتی باشد.
در ادامه این گفت و گو رضا نوروزی عضو هیات علمی پژوهشکده باستان شناسی کشور نیز به خبرنگار ما گفت: به دلیل آن که هزینه نگهداری سایت ها بعد از کاوش های باستانشناسی بسیار هنگفت است از این رو بیرون ماندن محوطه ها شاید تخریب آثار را در پی داشته باشد.
وی افزود: بی شک محوطه های کاوش شدهای چون مجموعه جهانی تخت جمشید، شهر ساسانی بیشاپور و یا محوطه های تاریخی فیروزآباد به دلیل شرایط خاصی که دارند برای گردشگران جذاب هستند و میتواند جزو جاذبه های گردشگری مهم استان به شمار روند.
نوروزی گفت: در حال حاضر هزینه های پرداختی صرف کاوش های باستان شناسی میشود و برای حفاظت محوطه ها بعد کاوشها مبلغی درنظر گرفته نمی شود و از این جهت راحت ترین و بهترین روش نگهداری مدفون شدن آثار در زیر خاک است.
وی در ادامه با تاکید بر اینکه هرچه محوطه ها و آثار زیر خاک باشد حفاظت می شوند افزود: به طور مثال آثار هخامنشی مجموعه جهانی تخت جمشید که طی 100 سال گذشته از دل خاک بیرون آمده اند دچار آسیب های جدی شدند اما اگر درون خاک باقی مانده بودند محفوظ تر باقی می مانند.
عضو هیات علمی پژوهشکده باستان شناسی کشور عوامل جوی و استانی را از مهمترین دلایل تخریب آثار تاریخی برشمرد و بر ضرورت فراهم شدن شرایط مناسب برای حفاظت از این آثار تاکید کرد.
نوروزی در ادامه با اشاره به اینکه کمبود اعتبارات در حوزه باستان شناسی و حفاظت از آثار پس از کاوش تنها مختص استان و یا کشور ما نیست گفت: تا زمانی که جوامع محلی به این باور نرسند که وجود چنین آثاری می تواند تاثیر به سزایی در رونق اقتصادی منطقه داشته باشد متاسفانه وضعیت
محوطه ها به همین منوال است.
وی ادامه داد: به طور مثال در برخی از شهرهای جنوبی استان چون لار، خنج و گراش با همکاری مردم آثار حفاظت و مرمت میشوند و چنانچه چنین رفتارهایی در دیگر شهرها هم رخ دهد بی شک برای حفاظت و مراقبت از آثار با کمبود اعتبارات مواجه نخواهیم شد.
نوروزی اضافه کرد: بسیاری از این محوطههای تاریخی قابلیت تبدیل به سایت موزه و محلی برای حضور گردشگران را دارند که می توان با سرمایه گذاری مناسب در این عرصه وارد شد و جاذبه های جدید گردشگری در مناطق مختلف استان ایجاد کرد و شاهد رونق و توسعه اقتصادی و گردشگری مناطق باشیم.
46
