در مورد امام حسین(ع) در هر دو جنبه عاطفی و معرفتی تحریف صورت گرفته و در ارتباط معرفتی ما با امام حسین(ع) اختلال ایجاد کرده است.
عضو هیأت علمی دانشگاه مفید با تأکید بر اینکه امام حسین(ع) یک الگوی فرازمانی و فرامکانی است، گفت: در مورد امام حسین(ع) در هر دو جنبه عاطفی و معرفتی تحریف صورت گرفته و در ارتباط معرفتی ما با امام حسین(ع) اختلال ایجاد کرده است.
به گزارش خبرنگار جماران، دکتر ابوالقاسم فنایی در سلسله نشست های «چراغی دیگر» خانه اندیشمندان علوم انسانی، امام حسین(ع) را یک الگو خواند و گفت: بعد از انقطاع وحی و پایان نبوت پیامبر خاتم الانبیا(ص)، وجه رسالتی ایشان باقی ماند و به اعتقاد ما شیعیان این رسالت بعد از پیامبر به امامان محول شد.
عضو هیأت علمی دانشگاه مفید افزود: مهمترین رسالت پیامبر(ص) این بود که یک الگوی زیسته موفقی را در پیش بگیرد تا تصویری واقعی از آنچه در ایده ها و اندیشه های پیامبر(ص) مطرح شده بود، به نمایش بگذارد و از این حیث، امامان ما هم جانشین پیامبر هستند.
وی تصریح کرد: یکی از ویژگی هایی که قرآن مورد تأکید قرار داده اسوه بودن پیامبر است (قَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ) که به نوعی سیره اهل بیت می شود. چنانکه امام حسین(ع) نیز درباره خود می‌گوید «و لکم فِی أُسْوَةٌ ».
استاد اخلاق و الهیات دانشگاه مفید در پاسخ به سؤالی در خصوص تناقض خوانشی که قیام امام حسین(ع) را تکلیف شرعی و عقلی آن حضرت می داند با آنچه فنایی می گوید، اظهار داشت: باید در بین تبیین های متنوعی که از واقعه عاشورا صورت می گیرد بهترین آن را انتخاب کنیم. بهترین تبیین هم آن است که با الگو بودن و رسالت امام حسین(ع) منافات نداشته باشد و انتخاب آگاهانه امام حسین(ع) از جنس چنین تبیینی است.
امام حسین(ع) برای چه کسانی الگو است؟
وی در ادامه مفهوم الگو بودن امام حسین(ع) را توضیح داد و گفت: اگر ما ادعا داریم که شیعه ائمه هستیم باید بدانیم که «الشِّیعَةُ مَنْ شَایَعَ عَلِیًّا» (شیعه کسى است که در پىِ على رود). این الگو بودن انتظاراتی را در ما شکل می دهد.
فنایی همچنین درباره این سؤال که «امام حسین(ع) برای چه کسانی الگو است؟» یادآور شد: پاسخ های زیادی برای این سؤال وجود دارد. برخی ایشان را برای شیعیان و برخی به طور کلی برای مسلمانان الگو می دانند. اما من معتقدم امام حسین(ع) برای بشریت الگو هستند. یعنی همانطور که پیامبر(ص) « رحمة للعالمین» بود امامان نیز این ویژگی را دارند و علی رغم تکثری که در هر باور و اعتقادی هست امام حسین(ع) می تواند الگویی برای آن باشد.
وی اصول و ارزش های ذاتی شخصیت امام حسین(ع) را وجه متمایز ایشان دانست و تأکید کرد: به نظر من، محدود کردن امام و تبدیل کردن ایشان به یک الگوی محلی و فرقه ای ظلم به امام حسین(ع) و کل بشریت است.
امام حسین در چه چیزی الگو است؟
عضو هیأت علمی دانشگاه مفید با بیان اینکه اکثر انسان های وارسته شخصیتی چندساحتی هستند که جنبه های مختلفی داشته اند، اظهار کرد: اگر بخواهیم یک الگو نقش سازنده ای در زندگی ما ایفا کند باید جنبه های ذاتی(آنچه در اصل هست) این الگو را از جنبه های عرضی(آنچه به خود می گیرد) آن تفکیک کنیم. برای مثال، امام حسین(ع) دارای جنبه های عرضی از جمله عناصر زمانی و مکانی خاص دوره خود هستند از جمله، نوع پوشش، نوع سلاح های جنگی، زبان عربی و جنسیت مردانه که هیچ کدام از اینها جنبه‌های ذاتی یک فرد نیستند.
وی ادامه داد: لذا برای الگو قرار دادن یک شخص باید آن عناصر زمانی و مکانی را که قابل تعمیم نیست، کنار بگذاریم و روی ویژگی های دیگر تأکید کنیم. از جمله اینکه ایشان در مقام انسان می توانند الگوی همه زنان و مردان باشند و نه فقط به خاطر جنسیتشان الگوی مردان باشند. یا زبان ایشان که عربی بوده تنها به خاطر منطقه تولد ایشان بوده و هرکسی با هر زبانی می‌تواند امام حسین(ع) را الگوی خود قرار دهد. چرا که در زمینه و زمانه ای که امام حسین(ع) زندگی می کند جنبه هایی از شخصیت ایشان برای ما الگو است که فرازمانی و فرامکانی باشد.
تحریفات کربلا، مانع اصلی
فنایی تأکید کرد: برای درک اخلاق در نگاه امام حسین(ع) باید دید ایشان در منش و رفتار خود تصمیماتی که گرفته بر مبنای چه اصول و ارزش هایی بوده است و در صورتی که ما این اصول و ارزش ها را بشناسیم خواهیم فهمید چه باید بکنیم.
وی با بیان اینکه اتفاقاتی باعث نادیده گرفتن الگوهای انسانی ما شده اند، تصریح کرد: آن گونه که در تفکر سنتی اتفاق افتاده است، شخصیت‌های دینی در جایگاهی هستند که نمی توانند آن نقش مؤثر الگو را در زندگی ما ایفا کنند. به طوری که خود شخصیت به حاشیه رفته و ما می مانیم و یک سری از دستورات و قواعدی که تنها در قالب تک جمله های زیبا به ما رسیده است و ما جز نقش واسطه گری انتقال پیام چیزی از امامان دریافت نمی کنیم. از این رو، نقش، رسالت، مسئولیت و حجت شخصیت امامان نادیده گرفته شده است.
استاد اخلاق و الهیات دانشگاه مفید اظهار داشت: حجت بودن همان الگو بودن امام است و نشانگر این است که شخصیت یک امام موضوعیت دارد. چرا که تجسم عینی آموزه های دینی است. ما در زندگی دینی خود به چنین شخصیت هایی نیاز داریم تا ببینیم اگر کسی به معنای دقیق دین عمل کند، سبک زندگی و منش او چه شکلی خواهد بود.
وی گفت: پیروی از الگو متضمن برقراری ارتباط با آن شخصیت است که از دو جنبه عاطفی و معرفتی تشکیل شده است. اما امروزه در بسیاری از جهات این دو جنبه از هم جدا شده و تنها بر جنبه عاطفی و احساسی تأکید شده است. لذا جای آن جنبه معرفتی را خرافات، احادیث جعلی و نظایر این پر کرده است. در مورد امام حسین(ع) در هر دو جنبه عاطفی و معرفتی تحریف صورت گرفته و در ارتباط معرفتی ما با امام حسین(ع) اختلال ایجاد کرده است.
عزاداری یعنی همدلی با حسین(ع)
به گفته فنایی بسیاری هدف از عزاداری را شفاعت می دانند، اما شفاعت به معنای پارتی بازی نیست که هر کسی هر روزش را با گناه و کلاهبرداری و خلاف بگذراند و بعد فکر کند با شرکت در دهه محرم شفاعت خواهد گرفت. شفاعت وقتی اتفاق می‌افتد که بتوانیم به لحاظ شخصیتی شبیه شخصیت امام(ع) شویم. خطاهایمان را جبران کنیم. به تحول وجودی برسیم و در این صورت، شایسته دستگیری در روز قیامت بیافتیم.
وی اظهار داشت: عزاداری یعنی همدلی و همنشینی با امام حسین(ع) و درک تجربه ای که امام از سر گذرانده اند و اگر ما به قدری بتوانیم این تجربه زیسته امام و یارانش را از سر بگذرانیم، و آن ثانیه ها را با وجودمان لمس کنیم، می‌توانیم بگوییم امام حسین(ع) در زندگی ما تبدیل به الگو می شود. من با اصل عزاداری مخالف نیستم اما معتقدم که تلقی ما از عزاداری و فلسفه و شیوه آن متفاوت است و فکر می‌کنم دچار تحریف شده است.
عضو هیأت علمی دانشگاه مفید با تأکید بر اینکه باید پذیرفت که عزاداری وسیله است و هدف نیست، گفت: اگر تلاش کنیم به هر قیمتی اشک مردم را در بیاوریم عزاداری خود تبدیل به ارزش می شود و منبعی برای تحریف در داستان عاشورا شکل می‌گیرد. خیلی از روایت های مداحان شاید از همین رو است که مداح تلاش کرده سخنی را بگوید که مخاطبان برای امام حسین(ع) اشک بریزند.
وی ادامه داد: چنین اتفاقاتی ائمه(ع) را از الگو بودن دور می‌کند و آنچه اتفاق افتاده این است که گویا بهترین راه برای درآوردن اشک مردم این است که ما روی جنایات یزید تمرکز کنیم. در حالی که همانطور که شهید مطهری گفته تاریخ کربلا دو برگ دارد و در کنار برگ سیاه آن، برگ سفید رفتار، گفتار و پندار امام حسین(ع) و یاران او وجود دارد که کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
فنایی یادآور شد: اتفاق دیگری که به وسیله برخی مداحان روی می دهد تصویرسازی هایی است که موجب پایین آوردن شأن ائمه(ع) در سطح عوام می شود. در حالی که اگر قرار بر الگو بودن امام حسین(ع) باشد باید ما سرمان را بالا بگیریم و او را در جایگاه رفیع اسوه و قهرمان قرار دهیم.
وی در پایان تأکید کرد: عزاداری درست به گونه ای است که در آن یک ارتباط درست عاطفی با امام حسین(ع) برقرار شود؛ امامی عزیز که از لحاظ معرفتی او را درست شناخته ایم.
