خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- محمدحسین عابدی: دو هفته پیش وقتی یک معلم ساده دوره ابتدای اول پیام شاگردش در فضای مجازی را بازنشر داد شاید فکرش را هم نمی‌کرد که روزی همین پیام نقطه عطف و تأمل برای آغاز یک پایان یا شروعی دوباره در سیستم آموزشی کشور باشد.
خلاصه پیام این بود که معلم از اینکه دانش‌آموزش نه‌تنها یک‌بار بلکه دو بار تکالیفش را انجام داده شگفت‌زده شده بود و دانش‌آموز نیز دلیل این امر را تقویت بنیه علمی خویش خوانده بود. بلافاصله بعدازاین پیام بود که این سوال جدی توسط کارشناسان مطرح شد که آیا راندمان و کیفیت تدریس از راه دور به همان اندازه کلاس حضوری است؟ و سوال جدی‌تر اینکه آیا سیستم آموزشی ما دچار مشکل است که وقتی دانش‌آموزان در خانه از طریق فضای مجازی درس می‌خوانند گویا احساس مسئولیت بیشتر و یادگیری بالاتری دارند؟
روایت کلاس‌های مجازی در استان سمنان نیز همین‌گونه است. ازلحاظ اینترنت این استان بیشترین گستردگی و دسترسی را بین تمام استان‌های کشور دارد و حتی در دورافتاده‌ترین روستاها نیز اینترنت در دسترس قرار دارد، لذا سمنان یکی از بهترین پایلوت‌های اجرای طرح‌هایی مانند آموزش از راه دور است اما امروز سخن بر روی داشتن زیرساخت‌ها یا نداشتن آن نیست امروز بحث جدی این است که آیا اصلاً آموزش از راه کیفیت لازم را برای تربیت دانش‌آموزان دارد؟
یادگیری دانش آموزان بالا رفته است
یک کارشناس تکنولوژی آموزشی از دانشگاه تربیت مدرس در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن تائید این مطلب، می‌گوید: آموزش از راه دور نه‌تنها کیفیت لازم را دارد بلکه به دو دلیل یادگیری از سوی دانش‌آموزان و احساس مسئولیت از سوی معلمان را حتی بالاتر هم می‌برد.
الهه‌سادات موسوی بابیان اینکه دانش‌آموزان یادگیری بالاتری دارند چراکه فضای آموزشی ما هنوز همان فضای ۵۰ سال پیش بدون تغییر است و قرار هم نیست این شرایط را تغییر دهیم، ابراز کرد: امروز دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که مغز در صبح زود عملکرد کافی برای یادگیری ریاضی و فیزیک و … را ندارد اما ۵۰ سال است که مدارس ما ساعت هفت و نیم و در اوج خواب بچه‌ها آغاز می‌شود و مهم‌ترین دروس مانند ریاضی را هم برای صبح زود می‌گذاریم و اتفاقاً زمانی که مغز بیدار شده و آمادگی یادگیری است دروس دینی، ورزش و هنر را برای بچه‌ها ارائه می‌کنیم. آیا وقتش نیست که بازنگری در سیستم آموزشی کشورمان داشته باشیم؟
وی افزود: دومین موضوعی که اشاره شد معلمان هستند قطعاً بدانید وقتی معلمان در فضایی درس دهند که چندین ناظر بر اعمالشان وجود دارد مانند مدیر، کارشناسان اداره کل، حتی وزارتخانه و از همه مهم‌تر والدین بچه‌ها، قطعاً بدانید احساس مسئولیت بیشتری کرده، دروس را بهتر تدریس می‌کنند مضافاً بر اینکه معلم هم در محیط امن خانه‌اش دیگر دغدغه کار، مهدکودک فرزند و ده‌ها و ده‌ها دغدغه دیگر را نداشته و نهایت فکرش را متمرکز به تدریس می‌کند.
مزیت‌های فضای مجازی
بحث درباره مزیت‌های فضای مجازی زیاد است اما درنهایت راهکار چه چیزی می‌تواند باشد؟ موسوی دراین‌باره می‌گوید: ما نمی‌توانیم آموزش‌وپرورش مان را یک‌شبه تعطیل کنیم چراکه برای بهبود شرایط هم حتی عزمی وجود ندارد چه برسد به تغییر اما می‌توان کم‌کم به تلفیقی از کلاس مجازی و حقیقی دست‌یافت.
وی می‌افزاید: الگویی که در چند مدرسه مالزی به‌عنوان پرجمعیت‌ترین کشور مسلمان جهان و سوئد و سوئیس انجام‌شده می‌تواند الگوی خوبی باشد. در این سیستم آموزشی کلاس‌ها ساعت ۱۰ صبح پس از بیدار شدن مغز بچه‌ها، خوردن صبحانه کامل آغاز و تا ۱۶ طول می‌کشد بررسی‌ها نشان داده که راندمان تحصیلی در این نوع تدریس بالغ‌بر ۲۳ درصد افزایش‌یافته است
این کارشناس می‌گوید: می‌توان ساعات کار مدارس را به تعویق انداخت مثلاً ۹ الی ۱۴ کلاس حقیقی برگزار کرد و ۱۵ الی ۱۷ در خانه بچه‌ها پس از استراحت، انجام تکالیف صبح، ناهار خوردن و … کلاس‌های مجازی‌شان را بگذرانند که به‌نوعی تلفیق هر دو باشد. در حقیقت کلاس‌های مجازی برای هنر، ورزش، جغرافیا و دروس شاد و روحیه‌بخش و نشاط‌آور مانند تلاوت قران کریم باشد و دروس دشوار و نیازمند یادگیری و کار بیشتر مانند فیزیک و ریاضی از طریق فضای مجازی آموخته شوند. این حرف من نیست بلکه تحقیقات علمی نشان می‌دهند که راندمان درسی بچه‌ها افزایش خواهد یافت.
ترویج در کشورهای دنیا
علی‌رضا معصومی دیگر کارشناس و مدرس دانشگاه که درباره جامعه‌شناسی پژوهش‌های گسترده‌ای کرده به خبرنگار مهر، می‌گوید: اینکه سیستم امروزی آموزش‌وپرورش ما خروجی کافی و درستی ندارد بدون شک قابل‌پذیرش است. دولت‌ها سعی کرده‌اند تغییراتی در این زمینه ارائه کنند اما نهایت کاری که شده کمرنگ‌تر کردن نمره و بیشتر شدن ارزیابی است اما سیستم همان سیستم و کار همان کار است که شش، هفت دهه در ایران شاهد آن هستیم.
معصومی بابیان اینکه راندمان این نوع آموزش پایین است و کشورهایی مانند چین، ژاپن حتی اندونزی و مالزی و هندوستان هم آن را تغییر داده‌اند چه برسد به کشورهای اروپایی، ابراز کرد: ما در امارات متحده عربی هم شاهد هستیم که مدارس به شکل نوین یعنی تلفیقی از سامانه‌های هوشمند درسی و حضور در کلاس آن‌هم نه ساعت هفت و نیم صبح بلکه ۱۰ صبح با روش تغذیه درست در مدارس و رژیم غذایی که تحت کنترل پزشکان تغذیه است، اداره می‌شود اما ما همچنان بر سیستمی پافشاری می‌کنیم که متعلق به زمان کمبود مدرسه و ضرورت دو شیفت بودن مدارس به شکل صبح و عصر بود.
وی می‌افزاید: با خانواده‌ها، معلمان و دانش‌آموزان زیادی از طریق فضای مجازی در مدت شیوع کرونا در ارتباط بودم، غالب آن‌ها از سیستم تدریس از راه دور راضی هستند و به شکل شگفت‌آوری آن را در روحیه و تلاش بچه‌هایشان مؤثر دانسته‌اند بااینکه باید اعتراف کرد خود بنده چنین انتظاری نداشتم اما شوکه کننده بود که دانش‌آموزان این روزها معلمان را کلافه کرده‌اند که برایشان تمرین‌ها و مشق‌های بیشتری ارائه کنند و ریشه آن نیز تنوع در نوع آموزش است و این نشان می‌دهد که کافی است ما اندک تنوعی در نحوه آموزشی‌مان ارائه کنیم تا به نتایج بزرگی دست‌یابیم.
سیستم آموزشی ناکارآمد است
این سیستم‌ها اما مخالفانی هم دارد برای مثال برخی می‌گویند آموزش از راه دور نیازمند رایانه و یا تبلت و یا ابزارهای ارتباطی است که اولاً گران هستند و ثانیاً خانواده‌هایی که دو، سه، چهار و یا بیشتر دانش‌آموز در خانه‌دارند نمی‌توانند چهار رایانه یا چهارگوشی هوشمند یا چهار تبلت را خریداری کنند از سوی دیگر منتقدانی هم هستند که معتقدند سیستم آموزشی ناکارآمد است حال چه در فضای کلاس چه در فضای مجازی
برای مثال محسن فیروزآبادی از معلمان باسابقه استان سمنان می‌گوید: متأسفانه باید گفت سیستم درسی ما ناکارآمد و بر پایه نمره، آموزش محدود و دریافت از سوی دانش‌آموزان به‌صورت مونولوگ است که ۷۰ سال از عمر آن می‌گذرد درنتیجه این سیستم چه در کلاس، چه در اینترنت چه در وسط اقیانوس آرام هم ناکارآمد است. وقتی می‌توانیم تحولی در سیستم آموزشی به وجود بیاوریم که ابتدا بتوانیم اصلاح اساسی در روش‌ها داشته باشیم.
وی بابیان اینکه ۷۰ سال است که معلم به‌عنوان متکلم وحده در مقابل گروهی می‌ایستد (چه در فضای مجازی و در کلاس) آن گروه می‌آموزند می‌خوانند حفظ می‌کنند امتحان می‌دهند و شش‌ماه بعد هم فراموش می‌کنند، می‌گوید: به خیابان بروید و از مردم در سنین مختلف بپرسید که یک شعر از کتاب درسی مدرسه‌شان از حفظ بخوانند یا اصلاً بگویند وقتی به شما جدول‌ضرب را درس می‌دادند آیا به شما گفتند به چه دردی هم می‌خورد؟ درنتیجه باید گفت این سیستم که در آن دانش‌آموز فقط دریافت‌کننده است و غایت و نهایت آن‌هم قبول شدن با یک نمره یا ارزیابی محسوب می‌شود، فایده‌ای ندارد.
فضای مجازی حواس دانش آموزان را پرت می‌کند
منتقدان دیگری هم هستند که در زمینهٔ آموزش از راه دور انتقادهایی را بیان می‌کنند اما آن‌قدرها هم بدبین نیستند برای مثال مهدی کریمی از کارشناسان حوزه آموزش و مشاور تحصیلی به خبرنگار مهر، می‌گوید: معتقد هستم که سیستم آموزشی فضای مجازی به دلیل اینکه در دانش‌آموزان حواس‌پرتی ایجاد می‌کند و دانش‌آموزان فضای مدرسه را در ذهنشان تداعی نمی‌کنند به‌خوبی نمی‌تواند جایگزین کلاس درس شود.
کریمی بابیان اینکه وقتی دانش‌آموز در خانه یا اتاقش پای رایانه در حال درس گرفتن از معلم است خود را در خانه می‌داند پس جدیتی که فضای کلاس درس برایش دارد دیگر وجود ندارد او احساس می‌کند در خانه است پس شرایط آن‌قدرها هم جدی نیست و همین جدی نگرفتن‌ها سبب می‌شود تا دانش‌آموزان افت تحصیلی داشته باشند.
او معتقد است که اگر علاقه و یا استعدادی هم از سوی چند دانش‌آموز در حوزه فضای مجازی نشان داده‌شده، جرقه‌هایی بیش نیستند و خیلی زود از بین خواهند رفت، بیان کرد: دیگر انتقادی که به این سیستم آموزشی گرفته می‌شود این است که معلم نمی‌تواند حواسش را بر روی تک‌تک دانش‌آموزان جمع کند و آن ارتباط کلامی و نگاهی که ازلحاظ روانشناسی بر اعماق مغز کودک شکل می‌گیرد، در فضای مجازی نقش نخواهد بست. درواقع دانش‌آموز مفاهیم را می‌بیند درک می‌کند اما عمقی برای این درک وجود ندارد.
آموزش راه دور و سابقه تاریخی در تلویزیون
آموزش از راه دور فقط هم به فضای مجازی ختم نمی‌شود متولدان دهه ۵۰ و اوایل ۶۰ به‌خوبی به یاد دارند که در زمان بمباران رژیم بعث عراق در دوران دفاع مقدس تلویزیون که آن موقع دو کانال هم بیشتر نداشت برنامه‌های درسی خود را از ساعت هشت صبح آغاز می‌کرد و معلمان نترس و شجاع و فداکار آن روزگار با قرار گرفتن در مقابل دوربین بزرگ‌ترین کلاس درسی جهان با ۱۵ میلیون دانش‌آموز را رقم می‌زدند.
اینکه عدم بازسازی فضای کلاسی در ذهن بچه‌ها تأثیر منفی دارد نظری است که بیشتر کارشناسان بر آن تأکید دارند اما خانواده‌ها در این حوزه چه اعتقادی دارند. از طریق فضای مجازی نظر چند خانواده در جای‌جای استان سمنان درباره شبکه شاد (شبکه آموزش از راه دور آموزش‌وپرورش) و همچنین تلاش‌هایی که مدارس در دوران کرونا برای عدم عقب‌افتادگی درسی برای دانش‌آموزان انجام دادند، را پرسیده‌ایم.
خانواده‌ها سردرگم هستند
رضا کریمی که پدر دو دانش‌آموزان ابتدایی در کالپوش میامی است به خبرنگار مهر، دراین‌باره می‌گوید: وقتی مدارس براثر کرونا تعطیل شد یک‌باره هجوم شبکه‌های مجازی اعم از آموزش از راه دور، مدارس خود دانش‌آموزان، شبکه‌های کمک‌آموزشی، وزارت آموزش‌وپرورش، اپلیکیشن‌هایی مانند روبیکا و ده‌ها مورد دیگر به نظر من خانواده‌ها را سردرگم کرد که باید چه کنند.
کریمی بابیان اینکه مدارس به‌طور انفرادی ورود کردند و ایجاد کانال تلگرامی را بر عهده معلمان گذاشتند تا خودشان اینترنت بخرند، گروه تشکیل دهند به دانش‌آموزان درس بدهند یک‌باره کمک‌درسی ها هم به میدان آمدند بعدازآن آموزش‌وپرورش شبکه شاد را درست کرد و اصلاً شرایط جوری به‌هم‌ریخته و سردرگم کننده شد که خانواده نمی‌دانند باید چه کنند.
وی بابیان اینکه خوشبختانه یادگیری فرزندانم در فضای مجازی و در قیاس با فضای حقیقی دچار افت نشده هرچند باید معلمانشان دراین‌باره نظر دهند اما اشتیاقشان برای درس خواندن فضای مجازی خیلی بیشتر از مدرسه رفتن است و امروز تنها دل‌تنگی‌شان همکلاسی‌هایشان است نه مدرسه!
زیرساخت‌ها مهیا نیست
علی‌محمد میر کریمی پدر دو دانش‌آموز شاهرودی نیز به خبرنگار مهر، می‌گوید: دو فرزند من یکی با رایانه و دیگری با تلفن همراه من در کلاس‌هایی که معلم خودشان در واتساپ تشکیل داده حضور می‌یابند از طرفی برایشان نرم‌افزاری را هم دانلود کرده‌ام که برای همه پایه‌های تحصیلی محتوا دارد اما امروز آموزش‌وپرورش می‌گوید باید در شاد هم شرکت کنید که شبکه‌ای امن‌تر است. بماند که همه این‌ها هزینه‌ای برای خانواده دارد اما آیا بهتر نبود یک‌رویه مشخص و یک زیرساخت درست برای این کار وجود می‌داشت.
حبیب نوروزعلی از دیگر والدین دانش‌آموزان در استان سمنان نیز نظری مشابه دارند و معتقد است: زیرساخت‌ها برای آموزش از راه دور مهیا نیست و دوران کرونا به ما این موضوع را متذکر شد چراکه علناً شاهد بودیم نوعی سردرگمی بین آموزش‌وپرورش، مدارس، معلمان و خانواده‌های دانش‌آموزان وجود داشت من به یاد دارم که در اواسط اسفندماه هنوز مدرسه فرزندم نمی‌دانست که باید چهار کند!
وی بابیان اینکه اگر فضای مجازی به درس بچه‌ها آسیب نفس‌اند همین بی‌برنامه‌گی کمبود زیرساخت‌ها و ساختارهای نادرست قطعاً ضربه زننده است، می‌گوید: اگر راندمان درسی بچه‌ها کاهش یابد تقصیر بر فضای مجازی، کرونا، انتقال مفاهیم درسی از طریق اینترنت و … نیست بلکه مقصر مدیرانی هستند که چهار دهه از انقلاب اسلامی گذشته هنوز زیرساخت‌ها را فراهم نکرده‌اند و مانند روزهای دوران دفاع مقدس شاهد درس دادن از طریق تلویزیون هستیم!
آموزش و پرورش اقدام خوبی را در دستورکار قرار داد
معصومه عربی مادر دو دانش‌آموز سمنانی نیز نظری مشابه دارد با این تفاوت که وی سامانه شاد (شبکه آموزشی دانش‌آموزان) از سوی آموزش‌وپرورش را راه‌حلی درست، منطقی و به‌موقع می‌داند و معتقد است: ما هم دچار سردرگمی بودیم اما شاد درواقع حرف آخر را زد این سامانه آن‌طور که وزیر آموزش‌وپرورش هم بیان کرد بیش از هشت و نیم میلیون دانش‌آموز را تاکنون در خود جای‌داده و می‌تواند حسن ختام تمام سردرگمی‌ها باشد.
وی بابیان اینکه کاملاً تدریس از راه دور به دلیل مجهز بودن به ابزارهایی مانند اینترنت، رایانه و … از کلاس‌های صبح هنگام کسالت‌آور دانش‌آموزان بهتر است و راندمان تحصیلی را نیز افزایش می‌دهد، می‌گوید: فرزند من در پایه متوسطه اول این روزها از پای لپ‌تاپ خود بلند نمی‌شود! آن‌قدر درس می‌خواند و تمرین می‌کند که شگفت شده‌ایم او نه‌تنها مراحل درسی که معلمانشان از طریق روبیکا و تلگرام به او انتقال داده‌اند را انجام می‌دهد بلکه ویدئوهای آموزشی بیشتر را نیز از سایت‌های پخش‌کننده ویدئو مشاهده می‌کند.
به دلیل اینکه هنوز چند مدتی از ارائه دروس به‌صورت مجازی، اینترنتی و یا تلویزیونی نمی‌گذرد، خانواده‌ها نمی‌توانند به‌طور قاطع درباره اینکه شرایط تحصیلی بچه‌هایشان بهتر شده یا بدتر اظهارنظر کنند. از سوی دیگر تا تحقیقات درست میدانی صورت نگیرد نمی‌توان به‌خوبی اظهارنظر کرد اما می‌توان از تجربیات معلمان در این حوزه پرسید.
کار معلمان دشوار است
سیده‌زهرا سادات میر رضایی از معلمان جوان استان سمنان بابیان اینکه تدریس در فضای مجازی دشوار تر از فضای حقیقی است چراکه کنترل حواس مانند نگاه به دانش‌آموزان، زیر نظر گرفتن شرایط روحی و روانی آن‌ها دشوار است درنتیجه معلم مانند ربات مجبور است بدون در نظر گرفتن مسائل روحی روانی فقط درس خود را بدهد، به خبرنگار مهر، گفت: در کنار این معایب اما به نظر می‌رسد فضای مجازی و تلویزیون برای دانش‌آموزان محاسن خوبی داشته باشد که یکی از آن‌ها رفتن سراغ درس در زمان احساس نیاز است.
میر رضایی بیان می‌کند: در سفری به یزد از یک آتشکده زرتشتیان بازدید کردیم و در آنجا موبدی می‌گفت زرتشتیان پنج بار در روز نماز می‌خوانند اما هر زمان که احساس کنند از خدا دور می‌شوند درنتیجه ساعت و زمان خاصی ندارد احساس می‌کنم درس خواندن از طریق فضای مجازی، نگاه کردن ویدئوهای درسی و … برای بچه‌ها هر زمان که احساس نیاز به درس خواندن داشته باشند بهتر است تا اینکه مجبور شوند ساعت هفت صبح بیدار شوند و به‌زور به مدرسه آورده شوند تا در ساعاتی که مغزشان هنوز خواب است و صبحانه هم نخورده‌اند ریاضیات گوش دهند.
برای نتیجه گیری کمی زود است
نظرات متعدد است هرچند نمی‌توان به‌طورقطع نتیجه گرفت که کیفیت درس‌های از راه دور در استان سمنان چگونه است و نتایج آنچه می‌توان باشد اما دست‌کم می‌توان دریافت که این نوع آموزش دارای محاسن و معایبی است که البته برای دریافت تمام آن‌ها هم نیازمند زمان بیشتر هستیم.
فضای مجازی به بچه‌ها آزادی عمل بیشتری می‌دهد مضافاً بر اینکه ابزارهای تکمیلی آموزشی مانند رایانه در کنارشان قرار دارد و هر زمان که احساس نیاز کنند می‌توانند به معلم دست رسی داشته باشند اما معایبی هم دارد برای مثال همه خانواده‌ها از پس هزینه‌های آن برنمی‌آیند و از سوی دیگر زیرساخت‌های درسی و محتوایی ما نیز هنوز آماده اجرای طرح آموزش از راه دور به‌صورت وسیع را ندارد.
درنتیجه باید کمی صبر کرد و دید که شرایط در دوران کرونا و پساکرونا چه می‌شود هرچند این موضوع را حداقل می‌توان با قاطعیت گفت که بیش از ۹۰ درصد کارشناسان آموزشی معتقد هستند که سیستم آموزشی ما نیازمند بازبینی اساسی است چراکه کارآمد نیست و باید سیستمی ایجاد شود که دانش‌آموز محور مباحث و اعمال باشد و نه معلم که هفت دهه است در میانه کلاس ایستاده صحبت می‌کند و دانش‌آموزان نیز با حفظ کردن محتواهای آموزشی همان‌ها را امتحان می‌دهند.
