به گزارش ایرنا حدود 250 سال قبل 'خلیل خان' فرزند جلیل بیگ از خاندان عرب میش مست قلعه‌ای بزرگ و زیبا به نام خود بنا نهاد که بعدها خلیل‌آباد نام گرفت اما در حقیقت نام این سرزمین، خارزنج است که در کتب تاریخی و معتبر از آن بسیار نام برده شده است.
شهر خارزنج در ناحیه شمالی شهر خلیل‌آباد فعلی واقع شده که در اثر زمین لرزه تخریب و ساکنانش در دشت های جنوبی پراکنده شده و اقدام به ساخت آبادی های متعدد کردند، سرانجام به دلیل وجود نا امنی‌های حاصل از حمله افغان‌ها و ترکمن‌ها به قلعه معروف خلیل‌آباد روی آوردند.
این منطقه به تدریج مرکزیت یافت و هر روز بر جمعیت آن افزوده شد و در نهایت در سال 1343 به شهر تبدیل شد و در سال 1382 با انتزاع از شهرستان کاشمر به شهرستان ارتقا یافت.
بر اساس کتب تاریخی، پیشینه شهرستان به دوران زرتشت برمی گردد، به طوری که آثار و ابنیه زرتشتیان در اطراف شهرستان به چشم می خورد؛ اما رونق علمی و فرهنگی آن به قرون سوم و چهارم هجری که به نام خارزنج معروف بوده برمی‌گردد؛ و در لغت نامه دهخدا از خارزنج به عنوان شهری آباد و خاستگاه اهل علم و ادب یاد شده که از معروفترین علما و بزرگان آن احمد بن محمد خارزنجی صاحب کتاب تکلمه در لغت، یوسف بن حسن خارزنجی، شمس کندری و شیخ حسن سیف کندری بوده اند.
در شهرستان خلیل‌آباد 11 اثر تاریخی شامل مسجد جامع خلیل‌آباد، حمام تاریخی آقا، یخدان گلی، تپه تاریخی، حوض چهل پایه و آب‌انبارهای کندر، مسجد جامع سعدالدین، امام‌زاده قاسم (ع) روستای ارغا، امام‌زاده حسن (ع) میرآباد و قدمگاه حضرت علی (ع) روستای دهنو در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
همچنین 6 اثر شامل «آیین های عاشورایی پرده خوانی، شبیه خوانی کندر، دسته بنی اسد، حیدری حیدار، آیین علم بندان و دانش سنتی تهیه کشمش خلیل‌آباد» در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است.
* یخدان گلی:
یخدان گلی خلیل آباد واقع در شمال شهرستان متعلق به اواخر دوران قاجار و در سال 1390 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا نمایانگر ذوق و فرهنگ مردمان این منطقه در بهره برداری و استفاده از یخ است. این بنای گلی به شکل مخروط بوده و مصالح به کار رفته در آن خشت خام و ملات گل است که در گذشته دو اتاقک یکی به عنوان انبار کاه و دیگری اتاق یخدان بان به آن چسبیده بوده است.
* مسجد جامع
به استناد شواهد موجود، پیش از این در محل مسجد جامع فعلی، بنای مسجدی کهن و یک ایوانی وجود داشته که بنای فعلی با الگوبرداری از مسجد جامع کاشمر در سال 1308 قمری با طرح یک ایوانی و شبستان‌های طرفین ساخته‌شده و شبستان شرقی آن در سال 1313 تکمیل شده است. در جبهه‌های شرقی و غربی مسجد نیز فضاهای معماری با کاربری های متفاوتی ایجاد شده است. ایوان بنا، باوجود اجزا و عناصر معماری به ویژه تاق و تویزه، شکوه خاصی به این مجموعه بخشیده است.
* حوض چهل پایه کندر
نام این سازه آبی برگرفته از پایه های ده گانه ای است که پوشش آن را تشکیل داده و از هر پایه چهار عنصر فرعی دیگر روی هم رفته چهل پایه منفک شده و ایجاد قوس را ممکن نموده است. ساختار بنا تاپاکار قوس از سنگ و ساروج بوده و سقف آن گنبدی و آجری است.
* گرمابه آقا (بهشتی)
بنای معروف به حمام آقا در بافت مرکزی شهر خلیل آباد قرار دارد. این بنا جزو مجموعه بناهای تاریخی و با ارزش ساخته شده در اوایل دوران پهلوی است که مشتمل بر مسجد جامع، کاروانسرا و مغازه های مجاور مسجد است. مطابق با وقف نامه موجود، این بنا در سال 1316 بنا شده و دارای دو بخش مردانه و زنانه است. حمام مردانه 15 پله و حمام زنانه 10 پله پایین تر از سطح زمین است.
* کهن دژ کندر
در ضلع جنوبی شهر کندر مرکز بخش شش طراز خلیل آباد، بقایای خشت و گلی عظیمی به ارتفاع 15 متر دیده می شود که در واقع کهن دژ شهر حاصل خیز و پر رونق کندر در گذشته های دور بوده و سفال های پراکنده بر روی آن قدمت این اثر را به پیش از اسلام می رساند و مؤید سکونت در آن تا سده هفتم و هشتم هجری است. در چهار سوی این کهن دژ آثار و بقایایی از برج های نگهبانی و تدافعی به چشم می خورد.
* جاذبه های طبیعی
منطقه بسیار زیبای خارزنج واقع در فاصله 4 کیلومتری شمال شهر خلیل آباد با پراکنش درختان غیر مثمر و وجود جویبارهایی که از کنار اشجار عبور می کنند دارای طراوت خاصی است. این منطقه دارای 3 چشمه آب گرم معدنی است که به ارتفاعات شمال شهر منتهی شده و مورد استفاده کوهنوردان است.
همچنین محدوده خلیل آباد، بردسکن و کاشمر جزو حوضه آبریز نمک ایران و بخشی از آن محسوب می شوند که دشت کاشمر نام دارد. رودخانه شش طراز از داخل این دشت عبور می کند و سرمنشأ آن ارتفاعات شمال غربی خلیل آباد است که پس از طی مسافتی حدود 60 کیلومتر وارد سد شهید مدرس در محل روستای مهدی آباد می شود. مناطق کوهستانی این ناحیه نیز از دو رشته ارتفاعات اصلی تشکیل شده اند که رشته شمالی آن به نام کوه سرخ و رشته جنوبی آن شامل کوه کمر بلند، برغو و فغان است.
اکثر رودهایی که از ارتفاعات شمالی و حتی جنوبی سرچشمه می گیرند در داخل دشت و در نزدیکی پای کوه تشکیل مخروط افکنه های کوچک و بزرگ را می دهند. از سوی دیگر شش طراز که از کاشمر به طرف خلیل آباد و بردسکن گسترش یافته در بین راه، تپه ماهورهایی را تشکیل داده که از لحاظ زیبایی در نوع خود یگانه و بی نظیرند.
از دیگر جاذبه‌های طبیعی خلیل آباد، آبگرم آن است که سالانه گردشگران زیادی را به سوی خود جذب می کند.
بوستان جنگلی شمال شهرستان نیز با وسعت 200 هزار مترمربع و گونه‌های درختی کاج، افرا، اقاقیا،سروناز ، سرو نقره‌ای و سپیدار همه روزه پذیرای مسافران و مردم است.
از جاذبه‌های طبیعی شهرستان خلیل آباد، سد خاکی شهید مدرس است که از آبریز مهم‌ترین رود شش طراز مشروب می شود. این رودخانه فصلی در قسمت غربی خلیل آباد دشت آبرفتی منطقه را تغذیه کرده و مابقی آن طی مسافتی طولانی وارد سد شهید مدرس می شود که پیرامون خود منطقه ای زیبا و چشم اندازهای بدیع را به وجود آورده است.
کویرنوردی در مسیری بین تاغزارها و کال باستانی کندر که مناظر حیرت انگیزی دارد از دیگر جاذبه های طبیعی خلیل آباد محسوب می شود.
* گردشگری مذهبی
چهار امام‌زاده آرمیده در خاک شهرستان خلیل‌آباد بی‌بی حور و بی‌بی نور روستای جابوز، شاهزاده قاسم (ع) در روستای ارغا، سیدحسن (ع) در روستای میرآباد و امام‌زاده هادی (ع) در روستای شوراب سالانه پذیرای تعداد زیادی از زائرین و گردشگران است.
بیشترین گردشگر شهرستان در حوزه گردشگری مذهبی است که فقط در نوروز پارسال امام‌زاده‌های آرمیده در روستاهای جابوز، ارغا، میرآباد و شوراب پذیرای 25 هزار نفر بودند.
* سوغات و صنایع دستی
مهم‌ترین و اصلی‌ترین سوغات سفر به خلیل‌آباد خشکبار به ویژه کشمش سبز قلمی این شهرستان است که به سراسر کشور صادر می شود. در شهرستان خلیل آباد هنوز مشاغل سنتی و هنرهای دستی تا حدودی رواج دارد. در این میان بافت قالی و انواع فرش‌های پشمی با نقشه کاسه و کوزه و غیره، گلیم‌بافی، فرت بافی، حصیربافی و پارچه‌های دست‌باف از اهمیت بیشتری برخوردارند. هنر سفالگری نیز در روستای ابراهیم‌آباد و نصرآباد شهرستان رواج دارد.
تاکنون بیش از 85 اثر تاریخی و فرهنگی (محوطه‌ها، بناها) در شهرستان خلیل‌آباد شناسایی شده است.
خلیل آباد در 242 کیلومتری جنوب غربی مشهد مقدس قرار دارد.
5132/7497
انتهای پیام شهر خارزنج در ناحیه شمالی شهر خلیل‌آباد فعلی واقع شده که در اثر زمین لرزه تخریب و ساکنانش در دشت های جنوبی پراکنده شده و اقدام به ساخت آبادی های متعدد کردند، سرانجام به دلیل وجود نا امنی‌های حاصل از حمله افغان‌ها و ترکمن‌ها به قلعه معروف خلیل‌آباد روی آوردند.
این منطقه به تدریج مرکزیت یافت و هر روز بر جمعیت آن افزوده شد و در نهایت در سال 1343 به شهر تبدیل شد و در سال 1382 با انتزاع از شهرستان کاشمر به شهرستان ارتقا یافت.
بر اساس کتب تاریخی، پیشینه شهرستان به دوران زرتشت برمی گردد، به طوری که آثار و ابنیه زرتشتیان در اطراف شهرستان به چشم می خورد؛ اما رونق علمی و فرهنگی آن به قرون سوم و چهارم هجری که به نام خارزنج معروف بوده برمی‌گردد؛ و در لغت نامه دهخدا از خارزنج به عنوان شهری آباد و خاستگاه اهل علم و ادب یاد شده که از معروفترین علما و بزرگان آن احمد بن محمد خارزنجی صاحب کتاب تکلمه در لغت، یوسف بن حسن خارزنجی، شمس کندری و شیخ حسن سیف کندری بوده اند.
در شهرستان خلیل‌آباد 11 اثر تاریخی شامل مسجد جامع خلیل‌آباد، حمام تاریخی آقا، یخدان گلی، تپه تاریخی، حوض چهل پایه و آب‌انبارهای کندر، مسجد جامع سعدالدین، امام‌زاده قاسم (ع) روستای ارغا، امام‌زاده حسن (ع) میرآباد و قدمگاه حضرت علی (ع) روستای دهنو در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
همچنین 6 اثر شامل «آیین های عاشورایی پرده خوانی، شبیه خوانی کندر، دسته بنی اسد، حیدری حیدار، آیین علم بندان و دانش سنتی تهیه کشمش خلیل‌آباد» در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است.
* یخدان گلی:
یخدان گلی خلیل آباد واقع در شمال شهرستان متعلق به اواخر دوران قاجار و در سال 1390 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا نمایانگر ذوق و فرهنگ مردمان این منطقه در بهره برداری و استفاده از یخ است. این بنای گلی به شکل مخروط بوده و مصالح به کار رفته در آن خشت خام و ملات گل است که در گذشته دو اتاقک یکی به عنوان انبار کاه و دیگری اتاق یخدان بان به آن چسبیده بوده است.
* مسجد جامع
به استناد شواهد موجود، پیش از این در محل مسجد جامع فعلی، بنای مسجدی کهن و یک ایوانی وجود داشته که بنای فعلی با الگوبرداری از مسجد جامع کاشمر در سال 1308 قمری با طرح یک ایوانی و شبستان‌های طرفین ساخته‌شده و شبستان شرقی آن در سال 1313 تکمیل شده است. در جبهه‌های شرقی و غربی مسجد نیز فضاهای معماری با کاربری های متفاوتی ایجاد شده است. ایوان بنا، باوجود اجزا و عناصر معماری به ویژه تاق و تویزه، شکوه خاصی به این مجموعه بخشیده است.
* حوض چهل پایه کندر
نام این سازه آبی برگرفته از پایه های ده گانه ای است که پوشش آن را تشکیل داده و از هر پایه چهار عنصر فرعی دیگر روی هم رفته چهل پایه منفک شده و ایجاد قوس را ممکن نموده است. ساختار بنا تاپاکار قوس از سنگ و ساروج بوده و سقف آن گنبدی و آجری است.
* گرمابه آقا (بهشتی)
بنای معروف به حمام آقا در بافت مرکزی شهر خلیل آباد قرار دارد. این بنا جزو مجموعه بناهای تاریخی و با ارزش ساخته شده در اوایل دوران پهلوی است که مشتمل بر مسجد جامع، کاروانسرا و مغازه های مجاور مسجد است. مطابق با وقف نامه موجود، این بنا در سال 1316 بنا شده و دارای دو بخش مردانه و زنانه است. حمام مردانه 15 پله و حمام زنانه 10 پله پایین تر از سطح زمین است.
* کهن دژ کندر
در ضلع جنوبی شهر کندر مرکز بخش شش طراز خلیل آباد، بقایای خشت و گلی عظیمی به ارتفاع 15 متر دیده می شود که در واقع کهن دژ شهر حاصل خیز و پر رونق کندر در گذشته های دور بوده و سفال های پراکنده بر روی آن قدمت این اثر را به پیش از اسلام می رساند و مؤید سکونت در آن تا سده هفتم و هشتم هجری است. در چهار سوی این کهن دژ آثار و بقایایی از برج های نگهبانی و تدافعی به چشم می خورد.
* جاذبه های طبیعی
منطقه بسیار زیبای خارزنج واقع در فاصله 4 کیلومتری شمال شهر خلیل آباد با پراکنش درختان غیر مثمر و وجود جویبارهایی که از کنار اشجار عبور می کنند دارای طراوت خاصی است. این منطقه دارای 3 چشمه آب گرم معدنی است که به ارتفاعات شمال شهر منتهی شده و مورد استفاده کوهنوردان است.
همچنین محدوده خلیل آباد، بردسکن و کاشمر جزو حوضه آبریز نمک ایران و بخشی از آن محسوب می شوند که دشت کاشمر نام دارد. رودخانه شش طراز از داخل این دشت عبور می کند و سرمنشأ آن ارتفاعات شمال غربی خلیل آباد است که پس از طی مسافتی حدود 60 کیلومتر وارد سد شهید مدرس در محل روستای مهدی آباد می شود. مناطق کوهستانی این ناحیه نیز از دو رشته ارتفاعات اصلی تشکیل شده اند که رشته شمالی آن به نام کوه سرخ و رشته جنوبی آن شامل کوه کمر بلند، برغو و فغان است.
اکثر رودهایی که از ارتفاعات شمالی و حتی جنوبی سرچشمه می گیرند در داخل دشت و در نزدیکی پای کوه تشکیل مخروط افکنه های کوچک و بزرگ را می دهند. از سوی دیگر شش طراز که از کاشمر به طرف خلیل آباد و بردسکن گسترش یافته در بین راه، تپه ماهورهایی را تشکیل داده که از لحاظ زیبایی در نوع خود یگانه و بی نظیرند.
از دیگر جاذبه‌های طبیعی خلیل آباد، آبگرم آن است که سالانه گردشگران زیادی را به سوی خود جذب می کند.
بوستان جنگلی شمال شهرستان نیز با وسعت 200 هزار مترمربع و گونه‌های درختی کاج، افرا، اقاقیا،سروناز ، سرو نقره‌ای و سپیدار همه روزه پذیرای مسافران و مردم است.
از جاذبه‌های طبیعی شهرستان خلیل آباد، سد خاکی شهید مدرس است که از آبریز مهم‌ترین رود شش طراز مشروب می شود. این رودخانه فصلی در قسمت غربی خلیل آباد دشت آبرفتی منطقه را تغذیه کرده و مابقی آن طی مسافتی طولانی وارد سد شهید مدرس می شود که پیرامون خود منطقه ای زیبا و چشم اندازهای بدیع را به وجود آورده است.
کویرنوردی در مسیری بین تاغزارها و کال باستانی کندر که مناظر حیرت انگیزی دارد از دیگر جاذبه های طبیعی خلیل آباد محسوب می شود.
* گردشگری مذهبی
چهار امام‌زاده آرمیده در خاک شهرستان خلیل‌آباد بی‌بی حور و بی‌بی نور روستای جابوز، شاهزاده قاسم (ع) در روستای ارغا، سیدحسن (ع) در روستای میرآباد و امام‌زاده هادی (ع) در روستای شوراب سالانه پذیرای تعداد زیادی از زائرین و گردشگران است.
بیشترین گردشگر شهرستان در حوزه گردشگری مذهبی است که فقط در نوروز پارسال امام‌زاده‌های آرمیده در روستاهای جابوز، ارغا، میرآباد و شوراب پذیرای 25 هزار نفر بودند.
* سوغات و صنایع دستی
مهم‌ترین و اصلی‌ترین سوغات سفر به خلیل‌آباد خشکبار به ویژه کشمش سبز قلمی این شهرستان است که به سراسر کشور صادر می شود. در شهرستان خلیل آباد هنوز مشاغل سنتی و هنرهای دستی تا حدودی رواج دارد. در این میان بافت قالی و انواع فرش‌های پشمی با نقشه کاسه و کوزه و غیره، گلیم‌بافی، فرت بافی، حصیربافی و پارچه‌های دست‌باف از اهمیت بیشتری برخوردارند. هنر سفالگری نیز در روستای ابراهیم‌آباد و نصرآباد شهرستان رواج دارد.
تاکنون بیش از 85 اثر تاریخی و فرهنگی (محوطه‌ها، بناها) در شهرستان خلیل‌آباد شناسایی شده است.
خلیل آباد در 242 کیلومتری جنوب غربی مشهد مقدس قرار دارد.
5132/7497
کپی شد
