نشریه اکونومیست در گزارشی تحلیلی نوشت نفوذ ترکیه در سوریه، با وجود حضور نظامی، نفوذ اطلاعاتی و روابط اقتصادی گسترده، با محدودیتهای جدی روبهرو شده است. آنکارا که روزگاری خود را بازیگر اصلی در آینده سوریه میدانست، اکنون با فشارهای اسرائیل، تردیدهای آمریکا و کاهش وابستگی دمشق، در حال بازتعریف نقش خود در معادلات این کشور جنگزده است.
به گزارش سرویس بینالملل جماران، اکونومیست نوشت: امپراتوری عثمانی بازگشته و یک دولت دستنشانده جدید دارد. این حداقل برداشتی است که دونالد ترامپ هنگام اظهار نظر درباره روابط ترکیه و سوریه ایجاد میکند. رئیسجمهور آمریکا پیشتر شورشیان هیئت تحریر الشام (HTS)، که سال گذشته رژیم بشار اسد را سرنگون کردند، را بهعنوان نمایندگان ترکیه معرفی کرده بود. در ۲۵ سپتامبر، او گامی فراتر گذاشت. او در دیدار با رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور ترکیه، در کاخ سفید گفت: «اعتبارش را بگیر»، سپس به اعضای کابینهاش گفت: «او سوریه را تصرف کرد.»
با این حال، ده ماه پس از آنکه نیروهای احمد الشرع دمشق را تصرف کردند، پایتخت سوریه نشانههای کمی از تسلط ترکیه نشان میدهد. کسبوکارها و برندهای ترکیهای اندک هستند. حتی در شمال سوریه که سالها توسط نیروهای ترکیه اشغال شده، ردپای این کشور در حال کمرنگ شدن است. سربازان ترکیه هنوز حضور دارند، اما مدارس و بیمارستانهایی که قبلاً توسط ترکها اداره میشد، به مقامات سوری تحویل داده شدهاند. گروههای مسلحی که بهطور کلی (و گمراهکننده) به عنوان ارتش ملی سوریه (SNA) شناخته میشوند و ترکیه قبلاً برای نظارت بر منطقه از آنها استفاده میکرد ولی اغلب مردم محلی را ترسانده و غارت میکردند، اکنون حداقل از نظر نظری به دولت دمشق پاسخ میدهند. برخی از افراد مسلح آنها که قبلاً توسط ترکیه حمایت مالی میشدند، اکنون از بودجه مرکزی و پول قطر حقوق میگیرند.
ترکیه احتمالاً بیشترین نفوذ را در میان قدرتهای منطقهای بر سوریه جدید دارد. سازمان اطلاعات آن متحدان فراوانی در داخل نیروهای امنیتی سوریه دارد. ارتش ترکیه آموزش نیروهای سوری و افسران پلیس را آغاز کرده است. گاز طبیعی از آذربایجان از طریق ترکیه به سوریه جریان یافته است، به لطف خط لوله تازه تعمیر شده. تجارت رونق گرفته است. صادرات ترکیه به سوریه تنها در هشت ماه نخست سال به ۲.۱ میلیارد دلار رسید که رکورد جدیدی است. همدلی با آقای اردوغان که بیش از یک دهه از مخالفان سوری حمایت کرده و نزدیک به ۴ میلیون پناهنده سوری را پذیرفته، گسترده است.
اما محدودیتهای جاهطلبیهای ترکیه در سوریه آشکار شده است. بیشتر مقاومتها از سوی اسرائیل است. اوایل سال جاری، اسرائیلیها پایگاههای نظامی را که دولت سوریه قصد داشت به ترکها تحویل دهد، هدف قرار دادند. دولت اردوغان اکنون به نظر میرسد که کمکهایش به دمشق و حضور نظامی خود در سوریه را به گونهای تنظیم میکند که از تشدید تنش با اسرائیل جلوگیری شود.
به درخواست آمریکا، اسرائیل و ترکیه تعادل ناپایداری یافتهاند که هر دو امیدوارند طرف مقابل از خطوط قرمز خود عبور نکند. یک پایگاه ترکیهای در دمشق از نظر اسرائیل خط قرمز است، به گفته عمر اوزکیزیلیک، تحلیلگر شورای آتلانتیک. مداخله اسرائیل به نفع شورشیان کرد سوریه نیز خط قرمز ترکیه محسوب میشود.
احمد الشرع؛ متحد ترکیه یا بازیگر مستقل؟
الشرع، که اکنون رئیسجمهور موقت سوریه است، به دولت اردوغان نزدیک است اما عروسک خیمهشببازی نیست. او زمانی که در ادلب پشت دروازه ترکیه محصور بود، به ترکیه تکیه داشت. اما اکنون او و متحدانش به بنادر و مسیرهای تجاری سوریه دسترسی دارند و پیشنهادهای کمک و سرمایهگذاری از سوی چندین شریک عرب دریافت کردهاند. همچنین حمایت آمریکاییها را دارد. یک سفیر اروپایی میگوید: «آمریکا، نه ترکیه، حامی اصلی آقای الشرع شده است.»
ترکیه هنوز از نمایندگان فراوانی در سوریه برخوردار است. افسران سابق ارتش ملی سوریه در ساختار امنیتی جدید کشور ادغام شدهاند. بسیاری از آنها ارتباطاتی با اطلاعات ترکیه دارند، به گفته یکی از فرماندهان سابق این گروه. آقای الشرع میخواهد ارتش ملی سوریه را در فاصله نگه دارد. او متحدان خود را در راس ارتش و وزارتخانههای دفاع و کشور قرار داده و چهرههای ارتش ملی سوریه را تنزل داده است. رهبر سوریه و حامیانش کمتر از گذشته به ترکیه وابستهاند، به گفته فرمانده سابق ارتش ملی سوریه: «HTS متفاوت است. آنها میگیرند، اما نمیدهند.»
همه قانع نیستند. مقامات اسرائیلی مشکوکاند که الشرع ممکن است تبدیل به عروسک ترکیه یا قبلاً شده باشد. اما سیاستهای خود اسرائیل او را به سوی ترکیه سوق میدهد. اوایل تابستان امسال، اسرائیل وزارت دفاع سوریه را بمباران کرد، در واکنش به خشونتهای فرقهای در السویدا، استانی در جنوب. یک هفته بعد سوریه رسماً از ترکیه درخواست کمک نظامی کرد. دو کشور در اوت پیمان دفاعی امضا کردند.
شمالشرق؛ میدان تعارض منافع آنکارا، دمشق و واشنگتن
بزرگترین مشکل ترکیه در سوریه شمالشرق این کشور است که تحت کنترل شورشیان کرد است، که نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) را تشکیل میدهند، گروهی که از آمریکا حمایت میشود. اوایل امسال، نیروهای دموکراتیک سوریه موافقت کردند که گذرگاههای مرزی، فرودگاهها و میادین نفتی منطقه را به دمشق تحویل دهند و در ارتش جدید سوریه ادغام شوند. هیچکدام از این اتفاقات رخ نداده است. نیروهای دموکراتیک سوریه در حال وقتکشی هستند، در حالی که تیم الشرع به نظر میرسد از حجم عظیم بازسازی کشورشان غافلگیر شدهاند.
ترکیه و الشرع درباره حمله به نیروهای دموکراتیک سوریه هشدار دادهاند مگر اینکه این گروه تا پایان سال به وعدههای خود عمل کند. اما نیروهای مسلح سوریه نمیتوانند به تنهایی با کردها مقابله کنند. این موضوع در درگیریهای السویدا که ارتش کنترل را از دست داد و سپس به قتل دهها غیرنظامی متهم شد، روشن شد. دولت مایل نیست جبهه جدیدی علیه نیروهای دموکراتیک سوریه باز کند. یک مقام میگوید: «ما آماده جنگ نیستیم.»
ترکیه میتواند نیروهای دموکراتیک سوریه را به آسانی شکست دهد، اما نگران پیامدهای احتمالی است، از جمله فروپاشی مذاکرات صلح با شورشیان کرد خود ترکیه، حزب کارگران کردستان (PKK). اوایل امسال، PKK شروع به تحویل سلاحها و انحلال کرد. حمله جدید ترکیه در سوریه میتواند این روند را معکوس کند و ترکیه و PKK را به سمت جنگ دوباره سوق دهد. همچنین روابط تازه بهبود یافته ترکیه با آمریکا را مسموم خواهد کرد. سوریه همچنان میدان مین بالقوهای است. ترکیه باید با احتیاط گام بردارد.
