نشست آلاسکا با وعدههای بزرگ آغاز شد اما بدون دستاورد مشخص پایان یافت؛ دیداری که قرار بود مسیر پایان جنگ اوکراین را هموار کند، تنها بر ابهامات افزود. ترامپ که خود را صلحساز معرفی میکند و حتی سودای نوبل دارد، میان دو مسیر «معاملات اقتصادی با روسیه» و «پایان جنگ» در نوسان است، در حالیکه پوتین همچنان بر الحاق دونباس اصرار میورزد و زلنسکی قاطعانه از تمامیت ارضی کشورش دفاع میکند. حالا پس از حضور زلنسکی در واشنگتن و نشست مشترک با هفت رهبر اروپایی، پرسش اصلی این است که آیا تضمینهای امنیتی مبهم و وعدههای دیپلماتیک میتوانند روسیه را از ادامه جنگ بازدارند یا آنکه راه صلح همچنان مسیری تاریک و نامعلوم باقی خواهد ماند.
به گزارش سرویس بینالملل جماران، اندیشکده Brookings Institution نوشت: در تاریخ ۱۵ اوت، دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا، در پایگاه مشترک المندورف-ریچاردسون آلاسکا از ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه ـ که از سوی دیوان کیفری بینالمللی بهعنوان جنایتکار جنگی تحت پیگرد است ـ با تشویق و فرش قرمز استقبال کرد.
ترامپ پیشتر وعده داده بود که میتواند جنگ اوکراین را به سرعت پایان دهد، اما در ادامه اذعان کرد که مسئله پیچیدهتر است و نشست آلاسکا صرفاً به شنیدن دیدگاههای پوتین اختصاص دارد. با این حال، پس از این نشست کوتاه و دیدارهای ۱۸ اوت ترامپ در کاخ سفید با ولودیمیر زلنسکی و هفت رهبر اروپایی، هنوز مشخص نیست چه دستاوردی به دست آمده یا آیا مسیری واقعی برای پایان جنگ وجود دارد.
دو مسیر مذاکره ترامپ با روسیه
از ابتدای ریاستجمهوری در ژانویه، ترامپ دو مسیر را دنبال کرده است:
- بازتنظیم روابط با روسیه از طریق پیشنهاد معاملات اقتصادی و سرمایهگذاریهای سودآور.
- تلاش برای پایان جنگ اوکراین.
ترامپ خود را یک صلحساز میداند و حتی معتقد است که باید نامزد جایزه صلح نوبل شود. طی ماههای گذشته، کاخ سفید این دو مسیر را از هم جدا نگاه داشته بود: در حالی که مذاکرات اقتصادی و دیپلماتیک جریان داشت، استیون ویتکاف بهعنوان نماینده ویژه برای مذاکره با پوتین درباره جنگ اعزام شد.
نشست آلاسکا: گره خوردن دو مسیر
پوتین به همراه هیئتی اقتصادی به رهبری کیرل دیمیتریف، رئیس صندوق ثروت ملی روسیه، وارد آلاسکا شد تا قراردادهایی را نهایی کند. ترامپ نیز با همراهی هاوارد لوتنیک، وزیر بازرگانی، و اسکات بسنت، وزیر خزانهداری، به جلسه آمد. او پیشتر چشمانداز سرمایهگذاری روسیه در نفت آلاسکا و همکاری در حوزه مواد معدنی کمیاب را مطرح کرده بود. با این حال، نشست بهجای شش ساعت، تنها سه ساعت و نیم طول کشید و بدون هیچ اعلامی درباره قراردادهای اقتصادی پایان یافت. به نظر میرسید که در آلاسکا، دو مسیر دیپلماسی ترامپ به یکدیگر پیوند خوردهاند؛ و چون توافقی برای پایان جنگ حاصل نشد، طرف آمریکایی نیز از ورود به بحث مشوقهای اقتصادی خودداری کرد.
نشست بیحاصل
اجلاس آلاسکا چه دستاوردی داشت؟ نشست زودتر از موعد پایان یافت و رهبران حتی در ناهار مشترک نیز حضور نیافتند؛ جزئیات همان ناهار از اسنادی که بهطور سهوی جا مانده بود، به اطلاع عموم رسید. کنفرانس خبری مشترک دو رهبر تنها ۹ دقیقه طول کشید و پوتین نخست سخن گفت. او در صحبتهایش بهطور آشکار تلاش کرد ترامپ را تحسین کند؛ اتحاد ایالات متحده و شوروی در جنگ جهانی دوم را یادآوری کرد و تأیید نمود که اگر ترامپ در سال ۲۰۲۲ رئیسجمهور بود، روسیه به اوکراین حمله نمیکرد: «امروز رئیسجمهور ترامپ میگوید: اگر من رئیسجمهور بودم، جنگی در کار نبود. من باور دارم که چنین میشد. من این را تأیید میکنم زیرا من و رئیسجمهور ترامپ رابطهای بسیار خوب، کاری و قابل اعتماد برقرار کردهایم. و همه دلایل را دارم که باور کنم در ادامه این مسیر میتوانیم – و هر چه زودتر بهتر – به پایان جنگ اوکراین برسیم.»
ترامپ نیز در مقابل، پوتین را ستود اما نسبت به نتیجه گفتوگوها محتاطتر بود: «نقاط توافق بسیار زیادی داشتیم، بسیاری از آنها را میتوان گفت، جز چند موضوع مهم که هنوز کاملاً به توافق نرسیدهایم، اما پیشرفتهایی حاصل شده است. پس هیچ توافقی وجود ندارد تا زمانی که توافق نهایی امضا نشود.»
دو رهبر به پرسش خبرنگاران پاسخ ندادند و پوتین هنگام خروج به ترامپ گفت: «سال آینده در مسکو.»
ترامپ پس از جلسه اعلام کرد که نظرش تغییر کرده است؛ او دیگر آتشبس را پیششرط توافق صلح نمیداند و گفت باید مستقیم سراغ توافق صلح رفت و خود او تماسهایی را برای تحقق آن آغاز خواهد کرد. در مقابل، پوتین بر این نکته پافشاری کرد که اوکراین باید الحاق دونباس ــ منطقهای که روسیه هنوز بهطور کامل کنترل نمیکند ــ به روسیه را به رسمیت بشناسد. ترامپ سپس اعلام کرد که بهزودی دیداری دوجانبه میان پوتین و زلنسکی برگزار خواهد شد و پس از آن نیز نشستی سهجانبه میان ترامپ، پوتین و زلنسکی.
با این حال، کرملین واکنش نشان داد که صحبت از دیدار پوتین ـ زلنسکی هنوز زود است، هرچند امکان دیدار در سطح مقامات پایینتر روسی و اوکراینی وجود دارد. به بیان دیگر، روشن است که پوتین میخواهد جنگ را ادامه دهد، زیرا معتقد است روسیه میتواند پیروز شود و با وعدههای مبهمِ گفتوگوهای بیشتر، تنها در حال خرید زمان است تا همزمان به بمباران شهرهای اوکراین ادامه دهد.
در مجموع، ترامپ ممکن است از اجلاس چنین برداشت کرده باشد که توافقی برای آغاز مذاکرات پایان جنگ حاصل شده است، در حالی که پوتین با اعتمادبهنفس بیرون آمد که میتواند جنگ را ادامه دهد.
سه روز پس از اجلاس آلاسکا، ولودیمیر زلنسکی با پشتیبانی یک ائتلاف از رهبران کلیدی اروپایی وارد واشنگتن شد. آنها امیدوار بودند مانع از تکرار یک رویارویی دیگر در دفتر بیضی شوند؛ مشابه آنچه در اواخر فوریه رخ داد، زمانی که ترامپ و معاونش جیدی ونس بهطور علنی به رئیسجمهور اوکراین حمله کردند، به او گفتند که ناسپاس است و «هیچ کارتی در دست ندارد» و او را از کاخ سفید بیرون کردند. اروپاییها همچنین مصر بودند که مانع شوند ترامپ، زلنسکی را مجبور به امضای توافق صلحی با روسیه کند که توانایی اوکراین برای بقا بهعنوان یک کشور مستقل و دارای حق انتخاب در سیاست خارجی خود را تضعیف نماید. دیدار زلنسکی با ترامپ بسیار بهتر از ملاقات قبلی او در دفتر بیضی پیش رفت. هر دو رهبر یکدیگر را ستودند و زلنسکی بار دیگر تمایل خود را برای پایان جنگ اعلام کرد و از کمکهای آمریکا به اوکراین قدردانی نمود.
نشست بیسابقه بعدی با هفت رهبر اروپایی ــ اورسولا فوندرلاین، رئیس کمیسیون اروپا؛ کیر استارمر، نخستوزیر بریتانیا؛ الکساندر استوب، رئیسجمهور فنلاند؛ امانوئل مکرون، رئیسجمهور فرانسه؛ جورجیا ملونی، نخستوزیر ایتالیا؛ فردریش مرتس، صدر اعظم آلمان؛ و مارک روته، دبیرکل ناتو ــ نه بر چگونگی پایان جنگ، بلکه بر تضمینهای امنیتی پس از پایان جنگ متمرکز بود. اروپاییها نگران بودند که اگر جنگ پایان یابد، روسیه دوباره به اوکراین حمله کند. اگرچه جزئیات اندک بود، نشست کاخ سفید با این تعهد اروپاییها پایان یافت که برای اجرای توافق صلح، نیروهایی روی زمین مستقر کنند. همچنین اعلام شد که ایالات متحده در تضمینهای امنیتی مشارکت خواهد داشت و به اوکراین تضمینی مشابه «ماده ۵ ناتو» داده خواهد شد تا مانع تجاوز دوباره روسیه شود.
در جریان نشست کاخ سفید، ترامپ با پوتین تماس گرفت و پس از پایان جلسه نیز بار دیگر با او تماس برقرار کرد. ترامپ گفته است که کاخ سفید در حال تدارک دیداری دوجانبه میان پوتین و زلنسکی است و پس از آن نیز نشستی سهجانبه میان ترامپ، پوتین و زلنسکی برگزار خواهد شد.
با این حال، کرملین اصرار داشته که پیش از هرگونه دیدار، باید جلسهای میان مقامات سطح پایینتر برگزار شود. بعید است پوتین به دیدار با زلنسکی رضایت دهد، چرا که او را یک رهبر نامشروع میخواند. ترامپ همچنین بار دیگر ادعای خود را تکرار کرده است که اوکراین آغازگر جنگ بوده و گفته است زلنسکی باید امتیازات ارضی بدهد و میتواند همین حالا جنگ را پایان دهد.
مسیر مبهم پیش رو
پس امروز ما کجا ایستادهایم؟ پوتین مصر است که اوکراین باید کل منطقه دونباس را به روسیه واگذار کند، از جمله سرزمینهایی که اکنون تحت کنترل روسیه نیست و از نظر راهبردی برای اوکراین اهمیت دارد. ترامپ درباره احتمال «مبادلات سرزمینی» صحبت کرده، اما واگذاری بخشی از خاک اوکراین به روسیه یک مبادله سرزمینی محسوب نمیشود. زلنسکی بارها تأکید کرده است که اوکراین سرزمینی را که در کنترل دارد واگذار نخواهد کرد. بنابراین هیچ شفافیتی در این زمینه وجود ندارد که یک راهحل سرزمینیِ مورد قبول هر دو طرف درگیر چه شکلی میتواند داشته باشد.
موضوع تضمینهای امنیتی و «تضمینهایی شبیه ماده ۵ ناتو» نیز همچنان مبهم است. پوتین اعلام کرده که هیچ سربازی از کشورهای عضو ناتو نمیتواند در خاک اوکراین حضور داشته باشد. هنوز روشن نیست ایالات متحده چگونه در این تضمینهای امنیتی مشارکت خواهد کرد؛ احتمالاً از طریق پشتیبانی هوایی. برخی کشورهای اروپایی آمادهاند نیروهای خود را بهعنوان یک نیروی تضمینکننده صلح اعزام کنند. مشکل تضمینهای مشابه ماده ۵ این است که روسیه باید باور کند هرگونه حمله آینده به اوکراین با اعلام جنگ کشورهای عضو ناتو علیه روسیه روبهرو خواهد شد، حتی با وجود اینکه اوکراین عضو ناتو نیست. این امر یک چالش بیسابقه برای کشورهای اروپایی و برای آینده بازدارندگی محسوب میشود.
علاوه بر این، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، بار دیگر بر مطالبه کرملین تأکید کرده است که روسیه و چین باید در میان کشورهایی باشند که تضمینهای امنیتی به اوکراین ارائه میدهند؛ موضوعی که میتواند به روسیه قدرت وتو بر انتخابهای آینده اوکراین بدهد.
در حال حاضر، نتیجه نشستهای آلاسکا و کاخ سفید این است که ایالات متحده برای تسریع مذاکرات جهت پایان جنگ فشار خواهد آورد و اروپاییها همچنان به بررسی و تنظیم جزئیات تضمینهای امنیتی خود برای اوکراین ادامه خواهند داد. هیچ نشانهای وجود ندارد که پوتین علاقهای به پایان دادن به جنگی داشته باشد که معتقد است در آن پیروز است. او تنها زمانی وارد مذاکرات جدی خواهد شد که باور کند روسیه نمیتواند پیروز شود.
