کرد زابلی: چند ضلعی شوم مشکلات اقتصادی، فرهنگ قبیله ای و مشکلات آموزشی عامل بازماندگی از تحصیل دختران سیستان است / مقیسه:ارتقای شاخص اموزش زنان سیستان در گرو توجه به تمام عوامل توسعه استان است /مظفری :شکل‌گیری بسیج عمومی برای حل مشکلات ضروری است

پایگاه خبری جماران، باران ستوده: استان سیستان و بلوچستان در این روزگار چنان درگیر سیل است و قهر طبیعت را مظلومانه به تماشا نشسته که فرصتی برای استقبال از بهار را ندارد . در این زمانه که مردم محروم سیستان و بلوچستان در حال جدال برای بقا و زندگی هستند ،سخن گفتن از تحصیل برای مردم این دیار معنایی ندارد، چرا که مردم سیستان و بلوچستان با طعم تلخ «محرومیت از تحصیل» بیگانه نیستند. همچنانکه این استان، رتبه بالای بازماندگان از تحصیل را به خود اختصاص داده است. مشکلات اقتصادی، فاصله جغرافیایی، فقدان نیروی متخصص، نبود مدارس مناسب، کودک همسری و فرهنگ قومی و قبیله‌ای دست به دست هم دادند تا مردم این سرزمین نتوانند در حد استانداردهای کشوری از آموزش مناسب بهره‌مند شوند.  

در میان آمار بازماندگان از تحصیل،  زنان محروم و بازمانده از تحصیل در بین زنان این استان، درصد قابل توجهی را به خود اختصاص می‌دهند. وجود آمار بالای بازماندگان از تحصیل زنان، موجب شده که میزان فقر و بیکاری در بین زنان این استان غوغا کند. به همین دلیل، مجمع جهانی اقتصاد در گزارش شکاف جنسیتی به موضوع آموزش زنان توجه ویژه‌ای کرده و آن را به عنوان یک شاخص اصلی مدنظر قرار داده است.  

دسترسی به آموزش در کانون توجه مجمع جهانی اقتصاد 

«دسترسی به آموزش» واجد چنان اهمیتی است که مجمع جهانی اقتصاد در گزارش شکاف جنسیتی که هر ساله آن را منتشر می‌کند، آن را اعلام می‌کند. موضوع نابرابری جنسیتی و تلاش برای دستیابی به عدالت جنسیتی بین زنان در کشورهای منتخب به مدد چهار شاخص مشارکت اقتصادی، دسترسی به اموزشی ، بهداشت و مشارکت سیاسی  مورد ارزیابی قرار گرفته و آن را اعلام می‌کند تا به این ترتیب کشورها دریابند که سیاستگذاری آنها در حوزه زنان تا چه حد زیر ذره‌بین مجامع جهانی قرار گرفته است. 

فراهم کردن فرصت برای «دسترسی زنان به آموزش» در این روزگار نه یک «لطف بزرگ» در حق زنان بلکه «وظیفه ذاتی» حکومتگران است تا بتوانند عدالت آموزشی را در کشور برقرار کرده و در راستای سند توسعه پایدار گام برداشته و در زمره کشورهای توسعه یافته قرار بگیرند. زیرا نادیده گرفتن زنان در فرایند توسعه نه میسر است نه ممکن . مهمتر اینکه «توجه ویژه» به زنان در فرایند توسعه ،پیمودن این مسیر را سریع وآسان کرده است.

افت رتبه دسترسی زنان ایران به آموزش

در رتبه شکاف جنسیتی ایران، تنها  شاخص رتبه دسترسی به آموزش تا حدودی «نمره قابل قبول» گرفته بود.، اما رتبه 106 ایران در سال 2022، به رتبه 112 در سال 2023 افت کرد و این نشان می‌داد که دسترسی زنان ایران به  آموزش، تا حدودی «سقوط آزاد» را تجربه کرده است.

افت رتبه آموزشی زنان ایران موجب شد تا گروه علوم ارتباطات و دانش شناسی دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات با همکاری دپارتمان زنان انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا،  نشستی تحت عنوان «واکاوی دلایل افت رتبه آموزشی زنان ایران در گزارش شکاف جنسیتی ۲۰۲۳» با حضور افسانه مظفری مدیر گروه علوم ارتباطات دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات،  فرحناز کرد زابلی نماینده موسسه مردم ( موسسه رشد دانش آموزان مناطق محروم در استان سیستان و بلوچستان) و محمدرضا مقیسه عضو هیات امنا و هیات مدیره بنیاد همدلان آینده‌نگر ایران( هاسب) برگزار کند تا وضعیت آموزشی زنان در این استان که رتبه نخست «بازماندگان از تحصیل و تارکین از تحصیل » زنان را به خود اختصاص داده، مورد بررسی قرار گرفته و اقدامات سازمان‌های مردم نهاد در کاهش تعداد بازماندگان از تحصیل ارزیابی شود.

ورود سریع‌تر به بازار کار 

 در ابتدای، این نشست که به صورت مجازی برگزار می شد، افسانه مظفری گفت : شاخص دسترسی به آموزش برای زنان نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از نقاط جهان افت کرده است. همچنانکه بخشی از اینکه آفت آموزشی به دلسردی ارتباط پیدا می‌کند، باید این موضوع را ریشه‌یابی کرد. در واقع فارغ از برخی از عوامل که موجب عدم دسترسی به آموزش می‌شود، بسیاری از  زنان خودخواسته  یا به اصرار خانواده، تمایل دارند که زودتر وارد بازار کار شده و به استقلال مالی دست پیدا کنند .

رتبه بالای  زنان بازمانده از تحصیل

در ادامه، فرحناز کردزابلی از استانی که آن را « رنج و گنج» توصیف کرد، به تشریح خدمات موسسه مردم پرداخت و گفت : استان سیستان و بلوچستان رتبه نخست بازمانده از تحصیل را در کشور  و رتبه اول را در نرخ باروری داشته و دارای کمترین نرخ طلاق در کشور است. این استان، بیشترین رتبه اول جوانی جمعیت و آخرین رتبه سالمندی در کشور  را  به خود اختصاص داده است . همچنین رتبه اول را در آمار ازدواج کسب کرده است. 

کرد زابلی تصریح کرد: این استان، یک سری ویژگی را با توجه به پهناور بودن دارد . پراکندگی بسیار بالای جمعیتی در این استان، وجود مراکز جمعیتی با آمار اندک ، فقر اقتصادی خانوارها از ویژگی این استان محسوب می‌شود. از طرف دیگر 70 درصد بافت جمعیتی این استان در مناطق روستایی و دور افتاده زندگی می‌کنند .

فاصله زیاد استان سیستان و بلوچستان با میانگین کشوری

کردزابلی در ادامه افزود: نرخ باسوادی  در این استان ۸۷ درصد بوده و 9.5 درصد از میانگین کشوری کمتر است.‌ مهمترین دلیل، وجود مشکلاتی در استان است که مهمترین آن کمبود سرانه فضای آموزشی است. در این استان به ازای هر دانش‌آموز ( 3.8  متر مربع ) سرانه فضای آموزشی وجود دارد ، در صورتی که میانگین کشوری (5.8 مترمربع) است که تفاوت فاحشی وجود  دارد. تراکم کلاس ها در استان سیستان و بلوچستان ۳۲ نفر در هر کلاس است  اما میانگین کشوری ۲۶ نفر است. در استان سیستان و بلوچستان ۱۲۸۵ کلاس درس وجود دارد که بالغ بر 40 نفر دانش‌آموز در این کلاس‌های درس حضور دارند که اکثر کلاس ها در مقطع ابتدایی هستند. دو زبانه بودن دانش‌آموزان و بالا بودن تراکم جمعیتی در هر کلاس به عامل بازدارنده از تحصیل تبدیل شده است.

آمار بالای فاقدین شناسنامه و منع خدمات

نماینده موسسه مردم گفت: موضوع فاقدین شناسنامه اهمیت بسیار زیادی دارد، تعداد دانش‌آموزان فاقد شناسنامه که مدعی تابعیت ایرانی هستند در استان سیستان و بلوچستان ۱۵ هزار نفر است که 1.8 دانش‌آموزان ما  را تشکیل می‌دهند.  از طرفی تعداد دانش‌آموزان اتباع که در استان حضور دارند حدود ۱۳ هزار نفر هست که همین، 2 درصد دانش‌آموزان را تشکیل می‌دهد .

کرد زابلی در ادامه افزود: تعدادی دانش‌آموز وجود دارد که منع خدمات هستند ، این منع از خدمات تاثیر مستقیمی بر تعداد  بازماندگان از تحصیل‌ در استان سیستان و بلوچستان دارد که حدود 13 هزار و 14  دانش‌آموز در سال تحصیلی قبل 1402-1401 دانش‌آموز منع خدمات آموزشی بودند که ۸.۸  درصد از کل دانش‌آموزان را تشکیل می‌دادند (البته در  سال تحصیلی جدید با تلاش آموزش و پرورش منع خدمات آموزشی برای دانش اموزان رفع گردیده است ) .در مورد دختران بازمانده از تحصیل در بین سنین ۶ تا ۱۷ سال میانگین بازمانده از تحصیل دختران در کشور 7.6  درصد است اما در استان سیستان و بلوچستان 8.9 درصد دختران بازمانده از تحصیل در این استان وجود دارد. بین میانگین کشوری و رقم استان فاصله زیادی وجود دارد.

مهاجرت کاری خانوادگی و بیماری صعب‌العلاج

کرد زابلی تصریح کرد: عواملی، موجب ترک تحصیل یا بازمانده از تحصیل شدن دختران شده است که یکی از  آنها مهاجرت داخل کشور است. در فصل‌هایی که استان های دیگر بازار کارخوبی دارند (مثل فصل پسته‌چینی) با اینکه شرایط کاری فراهم است تعدادی از قشر کم درآمد به خصوص حاشیه شهرها از استان مهاجرت کرده و به استان های‌ دیگر برای کسب درآمد می‌روند که همین عامل باعث بازماندن از تحصیل تعدادی از دختران تبدیل می‌شود.

نماینده موسسه مردم در ادامه افزود: تعدادی از دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل نیز دانش‌آموزان استثنایی هستند و تعدادی هم دارای بیماری خاص و صعب‌العلاج و لاعلاج  هستند. ذکر این نکته ضروری است که استان با توجه به رواج  ازدواج سنتی، تعداد زیادی از فرزندان متولد شده  دارای مشکلات ژنتیکی هستند که به آنها اجازه  نمی‌دهد که در کلاس درس حضور پیدا کنند. این شرایط موجب شده که آمار بازمانده از تحصیل در سطح استان  بالا برود.

فقر مالی و کلاس درس مختلط عامل ترک تحصیل

این فعال فرهنگی تصریح کرد:تعدادی نیز دارای فقر مالی هستند  یا اینکه مدرسه از منزل فاصله زیادی دارند وهمین برای دختران مشکلاتی را ایجاد کرده است. در برخی  مناطق، پراکندگی روستاها بسیار زیاد و تعداد دانش‌آموزان کم است به همین خاطر مجبور هستند که به خاطر شرایط موجود کلاس ها را به صورت مختلط برگزار کنند که وجود تعصبات و بافت فرهنگی موجب می‌شود که دختران  به کلاس درس نروند.

معضل  بی‌سرپرست یا بد سرپرست بودن دانش‌آموزان

نماینده موسسه مردم در ادامه افزود: از طرف دیگر زیرساختی وجود ندارد که دانش‌آموزان بتوانند از کلاس درس مجازی استفاده کنند که به آمار بازماندگان از تحصیل‌ اضافه می‌کند، گاهی دانش‌آموزان بدسرپرست یا بی‌سرپرست هستند که به تحصیل دختران اهمیت نمی‌دهند اولیای متعصب برخی از دانش‌آموزان دختر از ورود دخترانشان با وجود اینکه تمام شرایط حضور دختران فراهم شده است، جلوگیری می‌کنند. به همین  دلیل تعداد بازمانده از تحصیل در این استان بسیار بالا بوده و رتبه یک کشوری را به خود اختصاص داده است.

 کردزابلی تصریح کرد: در سال ۱۴۰۲ بالغ بر ۴۵ هزار دانش‌آموز ترک تحصیلی در این استان وجود دارد که هر یک از این دانش‌آموزان وقتی رصد و شناسایی شدند یکی از این مشکلات را داشتند. علاوه بر اینها بچه‌های بازمانده از تحصیل وجود دارد که ۱۴۱ هزار نفر هستند. همین  برای استان کافی است تا نرخ بیسوادی  بیشتری را به نمایش بگذارد.

کمک به اقتصاد خانواده عامل ترک تحصیل دختران

مظفری مدیر نشست در ادامه افزود:  بررسی وضعیت آموزشی در هر استان می‌تواند شرایطی را فراهم کند تا سیاستگذاران بهتر بتوانند تصمیم‌گیری کرده  واین مشکلات را حل کنند. یکی از موارد قابل توجه این است که وضعیت تحصیل زنان از استانی به استان دیگر  کاملا متفاوت است. در برخی از استان‌ها شرایط و فرهنگی  حاکم است که وضعیت تحصیل زنان را بر نمی‌تابند.  در واقع با توجه به فرهنگ و شرایط اجتماعی و فرهنگی و حتی دیدگاه‌های ایدئولوژیک که در هر استان وجود دارد باید به این مساله توجه کرد. تعدادی از دختران وفتی به سن ازدواج می‌رسند، تحت فشار خانواده مجبور به ترک تحصیل می‌شوند . اما این وضعیت در تهران متفاوت است . موضوع اقتصاد خانواده  یکی از عوامل دسترسی  زنان به آموزش است. بهتر است تا این سوال از خانم کرد زابلی مطرح شود که موضوع کارکردن دختران چقدر در ترک تحصیل موثر است؟ به هر حال  وقتی بچه‌ها به سن کارکردن می‌رسند آنها را از تحصیل بازمی‌دارند تا بتوانند از نظر اقتصادی کمک حال خانواده باشند. آیا در استان سیستان و بلوچستان چنین شرایطی در مورد دختران وجود دارد؟

ناف بری دختران و کودک همسری عامل ترک تحصیل

کردزابلی  درپاسخ به این سوال گفت:  یکی از عوامل باز ماندن از تحصیل، عوامل فرهنگی است. مخالفت با تحصیل دختران بخشی از این عوامل فرهنگی است .از همان ابتدا اجازه تحصیل به دختران در مناطق دورافتاده داده نمی‌شود.  یکی از دلایل ، بی‌سواد بودن مادر و پدر است که لزومی به تحصیل دختران نمی‌بینند. یکی دیگر از دلایل دو زبانه بودن کودکان است. .کودکان تا سن شش سالگی بلوچی و سیستانی حرف می‌زنند. همین عامل موجب می‌شود که نتواند ارتباط بگیرد و دیگر به مدرسه نمی‌رود.

مشاور معاونت پیشگیری از جرم قوه قضاییه در ادامه افزود: عامل مهم دیکر ازدواج زودهنگام و اجباری است‌. در این استان هنوز هم مناطقی وجود دارد که دختران هنگام تولد، ناف‌بری می‌شوند. وقتی به سن دوازده سال می‌رسند و هنوز بلوغ فکری نشده است، ازدواج می‌کنند. با همین ذهنیت هم از ابتدای زندگی رشد کرده و بزرگ می‌شوند.  همین ازدواج موجب می‌شود که دیگر سراغ مدرسه نروند.  البته کلاس های مختلط در روستاهای کم جمعیت هم به بستری برای ترک تحصیل دختران تبدیل می‌شود.

مشکل بزرگ حاشیه‌نشینی

مشاور اسبق مدیر کل آموزش و پروش استان سیستان به بررسی حاشیه‌نشینی پرداخت و گفت: مهمتر اینکه گسترش حاشیه‌نشینی در خود زاهدان و چابهار ( به عنوان شهرهایی که بیشترین جمعیت حاشیه‌نشین را دارد) موجب شده ترک تحصیل بیشتر دختران شده  است ، زیرا منازل این افراد نه جزء بافت شهری است و نه جزء بافت روستایی . مهمتر اینکه مدرسه مناسبی وجود ندارد و دختران امکان رفتن به مدرسه را ندارند در حالیکه پسران امکان رفتن به مدارس دورتر را دارند. برای حل این مشکل کارهای زیادی از سوی آموزش و پرورش و سازمان‌های مردم نهاد همچون  موسسه رشد دانش‌اموزان مناطق محروم انجام شده است.

ناتوانی در خرید لوازم مدرسه

کرد زابلی در پاسخ به سوال مظفری در مورد اقدامات صورت گرفته از سوی دولت یا سازمان‌های مردم نهاد گفت: یکی از عوامل که مورد اشاره، عوامل اقتصادی است، خیلی از خانوارها توانایی این را ندارند که مخارج اولیه تحصیل فرزندان خود را تهیه کنند. به هرحال بچه می‌خواهد به مدرسه برود و کیف و کفش و لباس نیاز دارد. وضعیت مالی خانواده ضعیف است و امکان تهیه اقلام مورد نیاز دانش‌آموزان را ندارند. از سوی دیگر، به محض اینکه بچه بتواند کاری انجام دهد و درآمدی کسب کند به کودک کار تبدیل می‌شود و درامد زایی می‌کند.

کمبود نیرو دلیل عدم راه‌اندازی دبیرستان دخترانه

معاون اسبق آموزش و پرورش ناحیه یک استان سیستان گفت: در برخی از مناطق مدارس ابتدایی وجود دارد اما مدرسه متوسطه وجود ندارد. دورافتاده بودن روستاها و پراکندگی جمعیت و سکونتگاه های بسیار کم جمعیت  سبب شده تا مدارس متوسطه در برخی از مناطق راه‌‍‌اندازی نشود و  همین موجب می‌شود که  بسیاری از دختران بازمانده از تحصیل شوند .

کردزابلی تصریح کرد: در این استان به دلیل کمبود نیروو فضای آموزشی مناسب این امکان وجود ندارد که بتوان در روستاهای کم جمعیت با آمار دانش آموزی پایین دبیرستان راه‌اندازی کرد. در واقع دختران  دوره ابتدایی را تمام می‌کنند، اما امکان ادامه تحصیل در منطقه را ندارند و ترک تحصیل می کنند البته آمار  پسران نیز به همین صورت است . به انگیزه و رغبت اشاره  کردید واقعیت این است که بازار کاری برای تحصیل‌کردگان وجود ندارد. این موضوع، موجب بی‌انگیزگی دانش آموزان دختر شده است. کوچ‌نشینی و رفتن به منطقه جدید موجب  می‌شود که دختران ترک تحصیل  کرده یا اصلا قید درس خواندن را بزنند .

عدم ثبت فوت بچه‌ها به خاطر دریافت یارانه

کرد زابلی به عدم ثبت فوت بچه‌ها اشاره و تصریح کرد: برخی از کودکان در سیستان و بلوچستان فوت می‌کنند، اما فوت این بچه را ثبت نمی‌کنند. این اسم باقی مانده و جز آمار بازماندگان از تحصیل‌ استان سیستان و بلوچستان لحاظ می‌شود. در واقع در استان خیلی اعتقادی به ثبت این موارد ندارند و دلیل آن این است که با آین کار، یارانه می‌گیرند. به همین دلیل تلاش می‌کنند تا این موارد را از دست ندهند. این رفتار در روستاها و حاشیه شهرها زیاد اتفاق افتاده است.

کمبود دوازده هزار نیروی انسانی

نماینده موسسه مردم گفت:  یک سری از راهکارها وجود دارد تا بتوان از رتبه یک بازمانده از تحصیل عبور کرد. مهمترین کار این است که کمبود نیروی انسانی باید رفع شود. در استان سیستان 12 هزار کمبود نیرو انسانی  وجود دارد . کلاس ها در چنین شرایطی با نیروهای خرید خدمات و سرباز معلم ها و حق التدریس و...در حال اداره شدن است که همه معلمان توان علمی و اجرایی لازم را برای رسیدگی علمی و روحی به دانش‌آموزان را ندارند. اولین مورد این است که کمبود نیرو حل شود که نیازمند توجه سیاستگزاران است و این کار نه به وسیله ملت بلکه توسط دولت حل می‌شود. مورد بعدی کمبود فضای آموزشی است. تراکم بالای چهل نفر در یک کلاس موجب می‌شود که معلم توان رسیدگی به دانش‌آموز را نداشته باشد. گاهی تعداد دانش آموزان به ۵۰ نفر هم می‌رسد.

کردزابلی تصریح کرد:  بدتر اینکه برخی کلاس های درس استاندارد لازم را ندارند. مشکل کمبود فضای آموزشی  مناسب باید توسط دولت و سازمان‌های مردم نهاد باید حل شود. خوشبختانه این کار با جدیت در حال انجام بوده و انتظار می‌رود که به زودی این مشکل برطرف شود. حمایت‌های نهادها چه دولتی و چه غیردولتی از اهمیت زیادی برخوردار است. سازمانهای کمیته امداد امام خمینی و بهزیستی و ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) و ... که بودجه‌ای در اختیار دارند موظف و مکلف هستند که به داد آموزش و پرورش برسند و به تهیه فضای آموزشی و شناسایی خانواده‌های فقیر کمک کنند همچنان که موسسه مردم (موسسه رشد دانش آموزان در مناطق محروم )به مدیر عاملی آقای فانی وزیر اسبق آموزش و پرورش کارهای خوبی را انجام دادند.

دستاورد خوب محرومیت‌زدایی سازمان‌های مردم نهاد

مشاور مدیر کل سابق اموزش و پرورش استان افزود: در حال حاضر چهار منطقه شناسایی شده و تحت پوشش "موسسه مردم "قرار گرفتند. این چهار منطقه به دلیل شاخص‌های آموزشی و شاخص نیروی انسانی و ساخت مدرسه انتخاب شدند. در این مناطق تمامی دانش ‌آموزان تحت پوشش خدمات موسسه مردم قرار داده شدند. همچنین برای تهیه لوازم التحریر و  کیف و کفش دانش‌آموزانی که قصد ورود به مدرسه را دارند، اقداماتی انجام شده است. این مناطق به لحاظ آموزشی نسبت به چند سال گذشته، رشد قابل توجهی کردند  و برای اولین بار در این 45 سال اخیر در مناطق «راسک و سرباز» قبولی در رشته پزشکی و پیراپزشکی رخ داده که تاکنون بی‌سابقه بوده است.

کردزابلی  در ادامه افزود: این چهار منطقه به لحاظ شاخص نیروی انسانی و فضای فیزیکی شرایط مساعدی نداشتند. نیروی انسانی از اهمیت زیادی برخوردار است به دنبال تحقیقات مشخص شد که در مناطق «راسک و سرباز» ماندگاری نیرو بسیار ضعیف است. در واقع نیروی انسانی  و معلم متخصص که در رشته‌های پایه تخصص دارد مثل ریاضی و علوم تجربی  و غیره یک سال در منطقه می‌ماند و بعد به مرکز انتقالی گرفته و در نهایت به شهرستان های دیگر کوچ می‌کند. چون نیروی متخصص در این مناطق کم است و از طرفی خیلی از کلاس های درس به وسیله نیروهای خرید خدمات اداره  می‌شود که نیروی رسمی نیستند و گاهی آموزش لازم را دریافت نکردند و مهارت لازم را ندارند نمی‌توانند مطالب را به صورت شایسته به دانش‌آموزان انتقال دهند.

برگزاری کلاس های ضمن خدمت و کلاس مجازی برای دانش‌آموزان

 نماینده موسسه  مردم افزود: موسسه مردم برای تمامی معلمان این مناطق آموزش ضمن خدمت برگزار کرد. برای معلمان ابتدایی و دبیران ریاضی ، زبان،زیست و شیمی  و ... دوره برگزار کردند. علاوه بر آن برای تمامی دانش‌آموزان پایه دوازدهم در تمامی دروس به صورت مجازی کلاس اختصاصی برگزار کردند و تمامی دانش اموزان دوره متوسطه دوم به طور رایگان در آزمون های گزینه دو ثبت نام شدند که  این اتفاق در  چهار تا پنج سالی که موسسه فعالیت کرده است انجام شده و ادامه دارد.

کردزابلی در پاسخ به ظرفیت حضور موسسات مردم نهاد و وضعیت حل مشکلات منطقه  گفت: مشکل فضای فیزیکی در این مناطق همچنان به قوت خود باقی مانده و حل نشده است. مشکل کمبود نیروی متخصص رسمی آموزش و پرورش همچنان در این منطقه وجود دارد . با وجود اینکه در این سال‌ها وضعیت استخدام آموزش و پرورش خیلی بهتر شده است و نیروهایی که به کار گرفته می‌شوند ، خاص مناطق محروم هستند اما رفع  کمبود 12 هزار نیروی انسانی نیازمند گذشت زمان است. البته این مشکلات مرتب در حال رصدشدن و رفع شدن است.

همکاری موسسات مردم نهاد با  اموزش و پرورش

کرد زابلی تصریح کرد: در این میان فعالیت  مؤسساتی همچون موسسه مردم و سایر سازمان های مردم نهاد توسط آموزش و  پرورش  مورد بررسی قرار می‌گیرد .این موسسات به وزارتخانه دعوت می‌شوند تا موازی کاری انجام نشود. هر منطقه‌ای که به لحاظ سرانه نیروی انسانی و فضای آموزشی دچار مشکل هستند را معرفی کرده  و این موضوع را به موسسات ارجاع می‌دهند تا در این مناطق با نظارت خود آموزش و پرورش و با تفاهم‌نامه‌های موجود ، فعالیت کرده و خدمات آموزشی ارائه می‌کنند. اما تا ریشه‌کن شدن این مشکلات زمان زیادی باقی مانده است در صورتی که خدمات این موسسات مردم‌نهاد قطع شود این نگرانی وجود دارد که این دو شاخص آموزشی در این مناطق دوباره افت کنند.

تاسیس دبیرستان شبانه‌روزی

نماینده موسسه مردم گفت: حمایت نهادهای حمایتی  و کمک به تاسیس مدارس شبانه‌روزی یا طرح روستا مرکزی در مناطق دورافتاده استان، تا حدودی مشکلات را حل می‌کند. روستاها با یکدیگر فاصله زیادی دارند و دانش آموزان کمی در این روستاها حضور دارند که تنها  امکان ادامه تحصیل در مقطع ابتدایی را دارند اگر مدارس شبانه‌روزی در این مناطق احداث شود، حتما خانواده‌ها  با خیال راحت این امکان را دارند که دختران خود را به این مدارس بفرستند. آنجا علاوه بر تدریس به دختران مهارت یاد  داده می‌شود که هم درس بخوانند و هم با توجه به هنرهای رایج استان بتوانند فعالیت کرده و درآمد کسب کنند.

کردزابلی در ادامه افزود: طرح روستامرکزی یعنی اینکه در روستایی که در مرکز روستاهای کم جمعیت دیگر قرار دارد  مدارسی احداث شود و شرایط رفت و آمد دختران دانش آموز با مشارکت مردم مهیا شود تا خانواده‌ها اعتماد کنند و رفت و امد دانش اموزان به مدرسه فراهم شود .آموزش و پرورش، سازمان نوسازی مدارس و سازمان‌های حمایتی می‌توانند در این زمینه کمک کنند.  آموزش و پرورش باید  بودجه‌ بیشتری را به این استان ها اختصاص دهد.  مدرسه تلویزیونی برای آموزش در حال حاضر راه‌اندازی شده که اتفاق بسیار خوبی است لیکن بستر مناسبی برای بهره‌گیری از اینترنت و تلفن همراه  در برخی از مناطق برای استفاده از فضای مجازی وجود ندارد. اگر این اتفاق رخ دهد آمار دورماندگان از تحصیل  کاهش پیداکند .

تفاهم نامه با آموزش و پرورش

 نماینده موسسه مردم گفت:. موسسات مردم نهاد که در زمینه آموزشی و برای ارتقای  سطح دانش‌آموزان فعالیت می‌کنند ، بهتر است تا برای ورود به مدارس با آموزش و پرورش در سطح کلان رایزنی کنند تا کارکردن در مدارس راحت شود و از طرفی موازی‌کاری نشود زیرا برخی از مناطق وجود دارد که سه تا چهار موسسه حمایتی در آنجا فعالیت دارند و در برابر برخی مناطق وجود دارد که به شدت به کمک نیاز دارد اما به آنها کمک نمی‌شود اگر سازمان‌ها برنامه‌ریزی دقیقی انجام دهند این مشکلات حل می شود.

کردزابلی تصریح کرد: ‌آموزش و پرورش استان این کار را انجام داده و سازمان‌های مردم نهاد را دعوت کرده و خدمات را تقسیم‌بندی می‌کند تا موازی کاری انجام نشود. هم دولت هم ملت و هم سازمان‌های مردم نهاد باید دست به دست هم بدهند تا مشکل ترک تحصیل در سطح استان حل شود البته میزان محرومیت کم شده و هشت هزار دانش آموز بازمانده از تحصیل به چرخه بازگشتند. که این عدد را باید از ۱۴۸ هزار بازمانده از تحصیل کم کرد. همچنین  منع خدمات دولتی که برای برخی از دانش‌آموزان وجود داشت که با تلاش آموزش و پرورش با کمک معاونت از جرم دادگستری این مشکل حل شده است .

ارتقای شاخص اموزش در گرو توجه به تمام عوامل

محمدرضا مقیسه عضو هیات مدیره همدلان آینده‌نگر ایران گفت: محرومیت این استان ریشه تاریخی دارد و بررسی آن نیازمند واکاوی عمیق است.شاید بشود گفت ازحمله نادر شاه به بعد، زنان در سیستان و بلوچستان مورد بی‌توجهی دولت‌های مختلف به ویژه قاجار و پهلوی قرار گرفته و این بی‌مهری تا امروز ادامه دارد. البته بعد از انقلاب، در برخی از برهه‌ها به ویژه  دولت مهندس موسوی، خاتمی و دوره دوم روحانی اتفاقات خوبی رخ داده و زنان توانستند منزلت مختصری بیابند.

. 

مقیسه تصریح کرد:  سابقه تاریخی و سایه شوم بی توجهی دولتی‌ها در 300 سال گذشته شکاف عمیقی بین شاخص های استان و میانگین کشوری بوجود آورده است. این شکاف در بعضی حوزه‌ها بویژه حوزه زنان بین ۵۹ تا ۶۰ درصد است. اگر قرار است استان در بخش آموزش زنان رتبه خوبی پیدا کند باید تمام بخش‌ها وتمام شاخص های استان حداقل به میانگین کشوری برسند. نمی‌توان تمام توجه را معطوف به آموزش زنان کرد اما از بهداشت زنان ، تغذیه ، وضعیت بد اقتصادی  و ترابری غفلت کرد و آن را به میانگین کشوری نرساند. تا آموزش زنان ارتقا پیدا نکند‌ و به میانگین کشوری نرسد، امیدی به پیشرفت زنان در این استان نمی‌توان داشت. ‌

مقیسه افزود: بازماندگی‌ از تحصیل در دختران معضلی است که سیستان و بلوچستان به دلیل کم‌برخورداری و غفلت مسئولان بیش از استان‌های دیگر با آن درگیر است. این موضوع کار را به جایی رسانده که تعدادی از دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل، ناگزیرند ازدواج کرده و با به دلیل مشکلات اقتصادی خانواده اعطای درس خواندن را به لقایش ببخشند. سیستان و بلوچستان با وجود تمام ظرفیت‌هایش همواره درگیر گستردگی و دورافتادگی است. پهناور بودن این استان و بُعد مسافت در آن، باعث شده روستاهای زیادی در این استان شکل بگیرند و از آنجایی بسیاری از این روستاها در دور افتاده ترین نقاط این استان قرار دارند، مشکلات ساکنان‌ آنها کمتر دیده می‌شود.بارزترین مشکلات خانواده‌های دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل ، فقر، بیکاری ، تعصبات خانوادگی، کودک همسری، نبود مدرسه و نداشتن شناسنامه است که این مسئله در حاشیه شهر و روستاهای استان به دلیل کمبود امکانات، نمود بیشتری دارد.

عضو هاسب اظهار داشت: بسیاری از دانش آموزان دختر سیستان و بلوچستان به دلیل نبودن مدرسه در مقاطع بالاتر در روستاها و عدم امکان رفتن به روستاهای اطراف، ترک تحصیل می کنند، برخی از دانش آموزان به دلیل کمک به درآمدزایی خانواده به استان‌های دیگر می‌روند، برخی از دانش آموزان به دلیل نداشتن سرویس مدرسه، برخی به دلیل بی‌پولی، برخی به دلیل نداشتن شناسنامه و برخی از دانش آموزان دختر هم به دلیل ازدواج زود هنگام بازمانده از تحصیل می شوند. یکی دیگر از دلایل ترک تحصیل، نبود فضای آموزشی است و معمولا دانش آموزان به دلیل نداشتن سرویس مدرسه به روستاهای اطراف نمی‌روند.

مقیسه افزود: بازماندگی از تحصیل به دلایل مختلفی رخ می دهد که برای مثال می توان به کارِ کودکان در سنین دانش آموزی، فقر اقتصادی خانواده و نداشتن تمکن مالی برای تحصیل، فقر فرهنگی، پراکندگی و وسعت جغرافیایی استان، ازدواج های زودهنگام به ویژه برای دختران، محدودیت و تعصب‌هایی که خانواده‌ها برای تحصیل دختران قائل می‌شوند و بسیاری از موارد دیگر اشاره کرد.

ضرورت رشد متوازن استان سیستان و بلوچستان

 عضوهیات مدیره  انجمن هاسب تصریح  کرد: سیستان و بلوچستان، هم اکنون 14 هزار کلاس درس کم دارد، شما این تعداد را در عدد ۳۰ ضرب کنید، متوجه خواهید شد که کمبود فضای آموزشی چه مشکلاتی ایجاد کرده است. درد آورتراینکه بسیاری از دختران بعد از پنجم ابتدایی، اجازه ادامه تحصیل نداشته و ناگزیرند ترک تحصیل کنند .آثار مخرب کادر آموزشی کم‌سواد و بی‌تجربه و بیگانه با روش‌های آموزش مدرن، محسوس و یکی از ده‌ها عوامل عقب‌ماندگی جامعه زنان این دیار است. از طرفی راه‌های صعب‌العبور دسترسی خانواده‌ها به فضای آموزشی را دشوار کرده است. اگر بنا داریم تحولی در حوزه توسعه زنان ایجاد کنیم، بایستی در تمام حوزه‌ها شاخص‌ها رشد متوازن داشته باشد. تا از دل این رشد متوازن بتوان به نتیجه رسید. وگرنه صرف ساختن مدرسه و آموزشگاه بدون کادر آموزش دیده مجرب، بدون داشتن بهداشت و تغذیه و آب سالم، بدون داشتن جاده، بدون داشتن اشتغال مناسب اعضای خانواده، بدون داشتن قوانین حمایتی و انگیزشی و بدون رعایت حقوق برابر، راه به جایی نخواهیم برد‌. علاوه بر آن‌چه که ذکر شد، ضرورت توجه به عوامل فرهنگی و باورهای ضد توسعه هم به عنوان مهمترین اولویت می‌بایست مد نظر قرار بگیرد.

ضرورت توجه به عوامل فرهنگی به عنوان مهمترین اولویت

مظفری به لازمه انجام کار فرهنگی اشاره کرد و گفت: درست است که توسعه را باید چند جانبه مورد بررسی قرار داد، زیرا مثل حلقه‌های زنجیر می‌ماند که همزمان با توسعه آموزشی  باید به توسعه اقتصادی و ... هم توجه کرد. شاید بتوان یک اولویت بندی  انجام داد. شاید اولویت بر تمرکز شرایط اقتصادی یا بهبود شرایط بهداشتی باشد. من بر این باورم که در استان سیستان و بلوچستان باید فرهنگ را دراولویت قرارداد و  تلاش کرد تا دیدگاه‌ها نسبت به مدرسه رفتن دخترها اصلاح شود. مهمتر اینکه نسبت به سوادآموزی و کسب موفقیت یک انگیزه ایجاد کرد که لازمه آن آموزش دادن به والدین است تا به فرزندان  اجازه حضور در مدارس  داده شود و آینده بهتری را برای فرزندان خود رقم بزنند. حال می‌توان چه راهکارهایی را اجرایی کرد تا به شرایط ایده آل در این استان رسید؟

تلاش برای رفع نابرابری آموزشی در ایران

مقیسه  در ادامه افزود: باور ما این است که هر دانش آموز در سراسر ایران باید از حق آموزش با کیفیت برخوردار باشد. در این زمینه  تلاش‌های زیادی از سوی ۱۱۰ سازمان مردم نهاد که با ما همکاری می‌کنند انجام شده است، اما کافی نیست و باید از ظرفیت خیرین بیشتر برای ساخت مدارس و بهبود کیفیت آموزش استفاده کرد. امکانات موجود در این استان با دیگر استان‌ها به هیچ وجه قابل مقایسه نیست. تا این نابرابری ادامه دارد، نگاه خوشبینانه داشتن به رفع محرومیت زنان و انتظار توسعه یافتن آنان نوعی سادگی است.

عضو هیات مدیره انجمن هاسب گفت: در عصر انفجار تکنولوژی هنوز بخشی از مناطق این استان تلفن و اینترنت ندارد. تا این زیرساخت‌ها حداقلی ایجاد نشود ، نمی‌توان چشم‌انداز خوبی به آینده داشت. سازمانهای مردم نهاد فعالیت‌های خوبی را آغاز کردند، اما برای کاهش این نابرابری نیاز به یک بسیج عمومی است. در این راستا رسانه‌ها بایستی به وظیفه ذاتی خود عمل کنند و مطالبات مردم این استان را منعکس کنند، این استان ۲۰۰۰ کیلومتر با پایتخت کشور فاصله دارد و متاسفانه به دلیل همین فاصله، در حکومت‌های گذشته مورد بی‌مهری قرار گرفته و فراموش شده است.البته بعد از انقلاب قدری به  زنان این منطقه که فوق‌العاده با استعداد هستند توجه  شده اما کافی نبوده است.

چو عضوی به درد آورد روزگار

مقیسه ادامه داد: اگر کشور را یک پیکر در نظر بگیریم و اگر یکی از اعضای این پیکر دچار نقص و درد شود، درد تمام بدن را مختل می‌کند. لذا برای رفع نقص و درد همه امکانات را پای کار می آوریم. به همین اعتبار فقط نباید به طرح مساله پرداخت بلکه باید همه تلاش ها معطوف به حل مشکل شود. لازم به ذکر است این وضعیت فقط محصول کوتاهی جمهوری اسلامی نیست، ریشه تاریخی دارد. اتفاقا جمهوری اسلامی برای محرومیت زدایی این استان تلاش زیادی کرده است. اما عمق فاجعه به قدری عمیق است که جمهوری اسلامی توانسته از رشد منفی آن تا حدودی جلوگیری کند. امروز کمتر روستایی وجود دارد که برق نداشته باشد، در حوزه آموزش هم گام های بلندی برداشته شده است. وضعیت آموزش دختران بهتر شده و مردم تمایل بیشتری برای تحصیل دختران خود دارند. در برخی از موارد مشکل کودک همسری همچنان وجود دارد، اما این پدیده  نسبت به سال‌های گذشته خیلی کمتر شده است. زنان به خوبی دریافتند که آموزش و اشتغال برای آینده آن ها مفید است و به همین دلیل برای آن اولویت قائل می‌شوند و این روند می‌تواند مسیر توسعه را هموارتر کند. مقیسه از تمام ملت ایران خواست که پای کار بیایند تا این نابرابری در این استان ازبین برود و شاخص‌های این استان به میانگین کشوری نزدیک شود.

رایزنی با ریش سفیدان و معتمدین و ائمه جمعه

کرد زابلی در ادامه افزود: آقای مقیسه گفتند که  تمایل به تحصیل و آموزش در بین زنان رشد کرده است. با توجه به اینکه بومی استان  هستم ،حرف ایشان را کاملا قبول دارم. این را یادمان باشد که پیشتر در این استان، فرماندار یا بخشدار زن وجود نداشت، اما الان زنان چنین پست‌های مهمی را در اختیار دارند . در پنج سال گذشته استان سیستان و بلوچستان به لحاظ بکارگیری زنان در سطوح بالای مدیریتی در کشور رتبه یک کشور را به خود اختصاص داد .

کرزابلی تصریح کرد: وقتی خرده فرهنگی، اجازه حضور دختران را  در مدارس نمی دهد، طی صحبت با ائمه جمعه و ریش سفیدان ،تلاش می‌شود تا مشکل فرستادن دختران به مدرسه حل شود. موضوع دیگر این که یک سری از بچه ها به مدارس دینی می روند به همین دلیل جلسه‌ای با بزرگواران در این مدارس گذاشته شد  و به دلیل تداخل همزمانی با ساعات کلاسی مدارس مقرر شد که ساعت کلاس دینی را غیر از ساعت مدارس بگذارند تا دانش آموز بتواند در  کلاس درس شرکت کند.

نقش‌آفرینی روحانیون

کرد زابلی درمورد راهکار برخورد قهری با پدرانی که مانع ادامه تحصیل دختران می‌شوند، گفت: در این خصوص برخورد قهری تاثیرگذار نیست برای این کار باید با ریش سفید و بزرگ قبیله و روحانیون از طرف آموزش و پرورش یا دوستان دیگر صحبت شود و در بیشتر موارد آنها اقناع می‌شوند.

مقیسه در ادامه تصریح کرد:  بهترین روش ایجاد نگرش تاره برای تحول در زنان این استان مراجعه به مادران است و دولت از طریق خانه های بهداشت می تواند با مادران و زنان وارد تامل شود و با توجه به روحیه زنان سیستان و بلوچستان، این مسیر کوتاه‌تر می‌شود. خانم کرد زابلی اشاره کردند که در سال‌های گذشته مولوی ها در این زمینه خیلی موثر بودند. همین نقش‌آفرینی مولوی‌ها موجب شده که خانمها در این استان مسئولیت بگیرند. در واقع  به لطف دولتها زنان در مسئولیتهای سیاسی حضور پیدا کردند. همچنانکه اخیرا خانم ریگی به عنوان عضو هیات مدیره بندر چابهار منصوب شدند.

ضرورت شکل گیری بسیج عمومی

مظفری در پایان، ضمن جمع‌بندی مباحث مطرح شده گفت:  در مورد شاخص دسترسی به آموزش اگر زنان را به عنوان نیمی از جمعیت تاثیرگزار در نظر بگیریم، باید قبول کنیم که  اگر این فرصت برای دختران فراهم شود که در دهه‌های قبل بخوبی ایجاد شده است. شرایط سهل تر و سریع تری برای توسعه جامعه نیز فراهم می‌شود. بحث ما  در مورد وضعیت استان سیستان و بلوچستان و تحصیل زنان است. اگر دولت و موسسات  مردم نهاد، دست به دست هم دهند تا یک بسیج عمومی شکل بگیرد و شرایط عادلانه و مناسب تری برای مردم این استان در تمام شاخص ها از جمله دستیابی به امکانات آموزشی ایجاد شود، در نهایت با میزان قابل توجهی از رشد و توسعه فرهنگی، آموزشی، اجتماعی، اقتصادی و ... در استان و در کل کشور روبرو خواهیم شد. می‌توان از افراد معتبر و موثر و همچنین نخبگان کمک گرفت و از مدیران و مسئولان خواست تا تدابیری را برای بهره برداری از پتانسیل فوق العاده زنان در نظر گرفته  و اجرایی کنند. در این میان در کنار ارتقای فرهنگ و دیدگاه فرهنگی و ایدئولوژیکی مردم عزیز این استان که همچنان آموزش می تواند یکی از بهترین راهکارها باشد، رفع کمبود فضای آموزشی و اختصاص دادن نیروی انسانی ماهر  به عنوان معلم به این استان نیز از اهمیت زیادی برخوردار است . همچنین  باید موازی کاری ها را کاهش داد و حذف کرد و به موازات آن راه اندازی مدارس شبانه‌روزی را در اولویت قرار داد. باید تدابیری برای شرایط جابجایی و حمل و نقل  مطمئن دختران اندیشید که البته مستلزم اختصاص زمان، انرژِی و بودجه خاص به این استان است .