وظیفه معرفی امام به نسل جوانان بر عهده روحانیت است، تا اخلاق در جامعه نباشد، دین مستقر نمی شود، امام از برکت اخلاق توانست ملت را در مسیر دین مداری قرار دهد، اخلاق سرچشمه دین اسلام و مکتب تشیع است، راه های کاهش اخلاق گریزی در جامعه، روحانیون شاغل در قوای قضائیه و مجریه باید مواظب رفتار خود باشند، افراط و تفریط در طول تاریخ به اسلام ضربه زده است، مسائل اخلاقی باید حساب شده تبلیغ شود، وزارت ارشاد و سازمان تبلیغات دلسوزانه تر به وظایف خود عمل کنند، باید بررسی کنیم که چرا علماء پیش از انقلاب محبوبیت بیشتری داشتند و ... مهمترین بخش های این گفت و گو است.
حجت الاسلام و المسلمین سید محمد جواد پیشوایی در سال 1303 در بندر انزلی متولد شد. وی در سال۱۳۴۰ توسط امام خمینی (س) عمامه گذاری و در سال 57 به عنوان نماینده از سوی امام در بندر انزلی منصوب شد. (صحیفه امام،ج6،ص150) حجت الاسلام پیشوایی در سال 54 به دعوت برخی از علما به تهران آمد و به عنوان امام جماعت در مسجد «سید الشهداء» به اقامه نماز مشغول شدند. حجت الاسلام والمسلمین پیشوایی همچنین در سال 61 برای اجرای فرمان هشت ماده ای حضرت امام در سیستان و بلوچستان حضور پیدا کرد.
به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، اخلاق گریزی در جامعه امروز، موضوع مهمی است که بسیاری از ابعاد زندگی افراد را تحت تاثیر قرار می دهد، در موارد متعددی اساتید اخلاق و همچنین روانشناسان راهکارهایی را برای مقابله با این پدیده ارائه کرده اند که چندان موفقیت آمیز نبوده است. همچنین بحث آموزش اخلاق در آموزش و پرورش و دانشگاه ها محور با اهمیت دیگری است که با نقص های بسیاری همراه بوده و گاهی با وجود موفقیت اولیای مدرسه در این زمینه، ضعف نظام اخلاق در خانواده مانع از تحقق کامل این موضوع شده است.
حجت الاسلام و المسلمین پیشوایی در گفت و گویی مشروح با خبرنگار جماران، به برخی از محورهای اخلاق گریزی در جامعه، لزوم آموزش دانش روانشناختی به دانش آموزان و همچنین پرداختن به ابعاد مهجورمانده شخصیت حضرت امام پرداخته است.
* لطفا اشاره ای کوتاه به سوابق اجرایی تان در زمان حیات حضرت امام و همچنین تجربیاتتان در آموزش و پرورش داشته باشید.
حضرت امام ابتدای پیروزی انقلاب فرمودند شما باید به شهر بندر انزلی بروید و در آنجا کار اجتماعی و سیاسی انجام دهید، در خلال مسئولیتی که امام به بنده دادند اجازه کلی نیز صادر کردند. پس از گذشت یک سال متوجه شدم کار اجرایی با روحیه بنده سازگار نیست؛ بنابراین خدمت حضرت امام رسیدم و اعلام کردم آقا بنده امور را یک سال اداره کردم، اما مشکلات زیاد است و به این دلیل که ما با مردم آنجا همشهری هستیم، توقعات بسیار بالا رفته است. حضرت امام فرمودند استقامت کنید، بنده نیز گفتم که استقامت کردم، اما لطفا اجازه بدهید تنها به انجام کارهای دینی، مسائل و موضوعات شرعی خود مشغول باشیم که ایشان در نهایت پذیرفتند.
از آن به بعد جلسات آموزشی مان در دانشگاه امام حسین (ع) و دانشکده فرماندهی و ستاد سپاه که به اصطلاح از آن با عنوان دافوس سپاه یاد می شود، شروع شد و بنده در آنجا تدریس 22 دوره بحث اخلاق را بر عهده داشتم. همچنین در دانشگاه های شهید بهشتی و تربیت معلم نیز طی سال ها در خدمت عزیزان بودیم.
بیشتر فرمانده های سپاه که الآن مسئولیتی دارند از شاگردان بنده بوده اند. همچنین برگزاری جلسات امور تربیتی در آموزش و پرورش و تدریس در مدارسی چون مدرسه سید الشهدا نارمک در سال 54، از نمونه تجربیات من در حوزه آموزش اخلاق است.
پس از شهادت مصطفی فرزندم در سال 61 که تنها 16 سال داشت و در مقطع دوم دبیرستان کمال در نارمک درس می خواند، برگزاری جلسات آموزش اخلاق مستمر شد. اخیرا نیز رشته بسیج صالحین تشکیل شده که در جلساتشان حضور پیدا می کنیم و خدا را شکر می کنم که با این سن خداوند چنین توفیقی داده است.
حضور در در همه محافل و مجالس اخلاقی را وظیفه شرعی خود می دانم، چون از اساتید گذشته و حضرت امام یاد گرفتیم علم خود را در اختیار دیگران قرار دهیم و خدا را شکر تا به حال بدون اثر نبوده است و امیدوارم تا پایان عمر هم اینطور باشد.
از بیت عزیز امام به ویژه حجت الاسلام و المسلمین سید حسن آقای خمینی و مادرشان که دختر استاد بزرگوار ما هستند، بسیار سپاسگزارم. حاج حسن آقا هم از ناحیه پدر و هم از ناحیه مادر خانواده بسیار بزرگی هستند، از سمت مادری خانواده محترم طباطبایی و آیت الله العظمی صدر در خانواده ایشان دیده می شوند که خدا را شکر ریشه ها قوی است. در یکی از جلساتی که در درس آیت الله طباطبایی، پدربزرگ سید حسن آقای خمینی در ماه رمضان حاضر شدیم، ایشان به این موضوع اشاره کردند که بدترین درد، شرمندگی است به این معنا که از شرمندگی بالاتر دردی را ندیدم پس کاری کنیم که فردای قیامت پیش افرادی که به آن ها درس داده ایم، شرمنده نشویم و طوری نشود که همه به بهشت بروند و ما را دم در نگه دارند. ایشان همیشه سعی می کردند به حرف هایشان جنبه عملی ببخشند.
* سئوال: با در نظر داشتن بعد جامع علمی شخصیت امام خمینی (س) و همچنین رساله توضیح المسائل ایشان که از ابعاد مختلفی مانند ابعاد تفسیری، اخلاقی و عرفانی برخوردار است، فکر می کنید چرا اندیشه های حضرت امام در مساجد به نوعی مهجور باقی مانده و گاهی به مناسبت های سیاسی و به شکل کلیشه ای به آن ها پرداخته می شود؟ برای اصلاح این شرایط چه پیشنهادی دارید؟
- پاسخ: مقام و منزلت حضرت امام بر کسی پوشیده نیست، دوست و دشمن هم بر علمیت و اخلاص و وضعیت این بزرگوار که در مسیر زندگی با سلامت نفس زندگی کردند و مردم را هدایت، ارشاد و رهبری کردند، تاکید می کنند.
به معنای واقعی رهبری حضرت امام در طول تاریخ بی نظیر است، البته مراجع و علمای گذشته هم حضور داشتند، اما آنطور که بنده از امام شناخت دارم، رهبری ایشان با تمامی علما متفاوت بود. زمانی که ما در قم دوران تحصیلاتمان را سپری می کردیم، حضرت امام از مدرسین درجه یک حوزه علمیه قم به شمار می رفتند. بنده سال 1338 در قم خدمت ایشان رسیدم که حاج آقا روح الله معروف به درایت، صداقت، متانت، علمیت و تقوا بودند و در کنار درس فقه و اصول، اخلاق هم تدریس می کردند.
به خوبی به یاد دارم که خصوصیاتی در امام وجود داشت که باعث شد به چنین مقامی برسند و خداوند متعال هم کمک کرد. در مراحل پس از رحلت آیت الله بروجردی ایشان کم کم وارد میدان شدند و مراجع دیگر و علمای استان ها و شهرستان ها هم پشت سرشان بودند تا زمانی که کار به پیروزی انقلاب رسید. باید توجه داشته باشیم که در راستای پیروزی انقلاب ایشان حق بزرگی بر دوش این ملت و همه ملل اسلامی دارند.
گرفتاری که پس از مرگ علما چه شخص مورد نظر مرجع و چه غیرمرجع باشد با آن روبه رو هستیم، کم لطفی هایی است که نسبت فرد از دنیا رفته صورت می گیرد، مخصوصا زمانی که پای سیاست هم به میدان باز شود، سایر مسائل بیشتر تحت الشعاع قرار می گیرد. وظیفه ما و تمامی افرادی که از گذشته خدمت حضرت امام ارادت داشتند، یاد کردن از ایشان در مساجد، محافل و مجالس است، مخصوصا تذکر برای نسل جوان و افرادی که حضرت امام را ندیده و زمان ایشان را درک نکرده اند، امری واجب به نظر می رسد.
وظیفه معرفی امام به نسل جوانان بر عهده روحانیت است
وظیفه روحانیت، معرفی حضرت امام، قواعد، خدمات و وصیت نامه ایشان و همچنین سیره، حالات و ملکات ایشان به جوانان است، بدون اینکه وارد بعضی مسائل شویم یا خدای ناکرده برخی شخصیت ها را کوچک کنیم. متاسفانه یکی از اشتباهات امروز ما این است که اینگونه تصور می کنیم که برای معرفی بیشتر امام به نسل جوان، حقوق دیگران را تضییع می کنیم در حالی که هرچقدر از امام که خداوند اینگونه بزرگش کرده، تعریف و تمجید کنیم، شاگردانش و افرادی که در مسیر حضرت امام هستند معزز می شوند.
ما وظیفه داریم در حد خودمان و در جلسه هایی که فراهم می شود در مسیر معرفی شخصیت امام گام برداریم، بنده در جلسه هایی که در دانشگاه های مختلف و با حضور سپاه، بسیج و امور تربیتی برگزار می شود، در لابه لای صحبت هایم خاطراتی از حضرت امام را نقل می کنم.
به خصوص که عمامه گذاشتن امام با دست مبارکشان بر سرم در سال 1340 و همچنین زمانی که مرحوم پدرم من را از بندر انزلی به قم و به زیارت و دیدار با خانواده آوردند، آقایان علما و مراجع مخصوصا حضرت امام، مرحوم حاج آقا مصطفی و حاج آقا اشراقی به دیدن ایشان می آمدند و تمامی این دیدارها بهترین خاطره من را تشکیل می دهد.
وظیفه خود می دانم خاطراتی را که از دیدار با حضرت امام در هر جلسه برایم به یادگار مانده را در مجالس مختلف بیان کنم که در این راستا افراد شنونده مخصوصا نسل جوان و افرادی را که زمان حیات ایشان را درک نکرده اند، به شناختی درست دست پیدا کنند و متوجه شوند که حضرت امام چه شخصیتی بودند و چقدر به این مملکت عزت بخشیدند.
* در انتقال نسبت اخلاق مداری با دینداری در جامعه ما، مسائل مختلفی از قبیل موضوعات اقتصادی تا چه اندازه به وارد شدن دینداری به مراحل سنتی نقش داشته اند؟
- متاسفانه مسائل مملکتی و سیاسی به خصوص مسائل اقتصادی بعد از دوران جنگ مردم را طوری گرفتار کرده که دین مداری را مانند دوران پیش از انقلاب وارد مراحل سنتی کرده اند و به نحوی هم تبلیغ شده که گویی خدای ناکرده دین از سیاست جدا یا سیاست از دین جدا است.
تا اخلاق در جامعه نباشد، دین مستقر نمی شود
برخی از افراد هم به اندازه ای گرفتار هستند که در خط تشخیص دادن این موضوع نیستند که مدت37 سال بعد از انقلاب مسائل اخلاقی چقدر در کنار دین مداری قرار گرفته است. نباید فراموش کنیم که هرچه داریم از برکات موارد اخلاقی است، زیرا تا زمانی که اخلاق نباشد، دین مستقر نمی شود.
هدف از آمدن دین و پیامبر اکرم(ص) و اینکه ایشان به رسالت مبعوث شدند، تحقق حدیث «ببُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ» (مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 68، ص 382) به این معنا که اخلاق دین را در وجود انسان مستقر می کند و حضرت محمد (ص) در این راستا می فرمایند: «من مبعوث شدم برای اینکه مکارم اخلاقی به نهایت خودش برسد» و از این سخن به خوبی برمی آید تا زمانی که مدارج اخلاقی نباشد، دین پیاده نمی شود.
دین از ماده دنو به معنای نزدیکی به خدای متعال و به جا آوردن احکام و واجبات، ترک محرمات و نزدیک تر شدن ما به خداوند تشکیل شده و تنها وسیله برای تحقق این امر است، اما متاسفانه هنوز به مردم تفهیم نشده که لزوم مشاهده تاثیر انجام واجبات و ترک محرمات این است که در خارج از محدوده عبادت هم اثرات عبادت را پیاده کنیم.
اثرات انجام عبادات در جامعه دیده نمی شود، مگر از برکات اخلاق. برای شناور شدن اخلاق در جامعه باید جلساتی برگزار شود و رسانه ها به ویژه صدا و سیما و مساجد در این راستا کمک کنند.
امام از برکت اخلاق توانست ملت را در مسیر دین مداری قرار دهد
خود حضرت امام و سایر شخصیت ها هم از برکت اخلاق و درس اخلاقی که ارائه می دادند، به چنین مقامی رسیدند وگرنه مرجع، مجتهد و صاحب رساله زیاد داریم، اما باید دید که چرا توفیق نهضت، انقلاب و مبارزه با قدرت ها برای دیگر افراد پیش نمی آید؟! با اندکی دقت به خوبی متوجه می شویم که حضرت امام (س) از برکات اخلاق و درس اخلاقشان توانستند ملت را در مسیر دین مداری قرار دهند.
* آیا اخلاق در مرتبه ای فراتر از فقه و قانون قرار می گیرد، یا تمام اخلاق در فقه موجود است؟
اخلاق سرچشمه دین اسلام و مکتب تشیع است
- کل فقه و قانون اساسی ما که براساس دین اسلام و مذهب برحق تشیع ایجاد شده، از برکت اخلاق سرچشمه می گیرد.
اینکه در مورد اجرایی شدن واجبات به مکلفین تاکید می شود، تنها به خاطر پیاده شدن اخلاق است. اخلاق جمع خُلْق است و به باطن ما خُلْق و به ظاهر ما خَلْق گفته می شود و بدین ترتیب در مرحله اول خُلْق و در مرحله بعد از آن خَلْق قرار می گیرد. باید توجه داشته باشیم اگر خُلْق صحیح باشد، خَلْق ظاهر ما را نگهداری می کند، اما اگر خُلْق صحیح نباشد خَلْقی هم در کار نیست و انسان تبدیل به یک فرد بیهوده و بدون هدف می شود که گاهی اعمالی را انجام می دهد که حتی حیوانات هم آن کارها را انجام نمی دهند، چه برسد به انسان که ناطق و عاقل است.
خداوند نیروی عقل را به انسان عطا کرده تا بتواند به درستی در مسیر انسانیت قرار بگیرد؛ چون انسان به معنای واقعی هنوز یک موجود ناشناخته است. وجود انسان از ماده انس و موجودی است که باید با دیگران انیس و مونس باشد و لازمه چنین همراهی، رعایت اصول اخلاقی و انجام عبادات، عادات، واجبات و ترک محرمات است و چنین سفارشاتی به دلیل استقرار چارچوب اخلاق در اجتماع و شکل گیری روابط صحیح با دیگران است.
علما با بیان مراتب تکاملی انسان در مرحله اول به افکار و سپس اخلاق اشاره می کنند به گونه ای که ارتباط با مبدأ و معاد را از برکت توجه به باطن و خلق می شمارند.
دستورات دینی و آرامشی که هم اکنون از آن برخورداریم، از برکت ذکرهایی چون «الا بذکر الله تطمئن القلوب» است؛ چون بدین ترتیب دل ها ساکن و آرامش در وجود انسان برقرار می شود. برقراری آرامش در وجود انسان به این دلیل است که یاد خدا در قلب انسان مستقر می شود و باطن آرام می گیرد و چون باطن روی ظاهر نیز اثر می گذارد، ظاهر فرد هم آرام می شود.
* با توجه به متون دینی و معارفی که از معصومین(ع) به دست ما رسیده، چه تحلیلی می توان از پدیده اخلاق گریزی در جامعه ایران ارائه داد؟ عوامل بروز این پدیده را از منظر آموزه های دینی چگونه ارزیابی می کنید؟
راه های کاهش اخلاق گریزی در جامعه
- در راستای نشر متون دینی و معارف معصومین باید سیره وجودی ائمه، سیره نبوی، سیره علوی، نحوه زندگی، فرمایشات، مراتب تاریخی و کیفیت زندگی شان بازگو شود. به منظور کاهش پدیده اخلاق گریزی در جامعه ایران، نصیحت، موعظه و تحکم سودی ندارد.
پدرعالم بنده، مرحوم آیت الله سید ابوطالب پیشوایی که از طرف امام (در شهر بندر انزلی) نمایندگی داشتند(صحیفه امام،ج1،ص67) و قبل از انقلاب از دنیا رفتند، همیشه به من سفارش می کردند که پسرم در منبرها و سخنرانی هایی که داری همیشه گوشه ای از تاریخ و سیره ائمه را برای مردم بازگو کنید؛ چون سیره ائمه همواره برکت و تحولی در وجود مردم ایجاد می کند.
روحانیون شاغل در قوای قضائیه و مجریه باید مواظب رفتار خود باشند
اگر همواره مراتبی از بزرگان دین پیاده شود، جامعه به سمت اخلاق گریزی حرکت نمی کند. افرادی امثال ما که در این لباس، در مسیر روحانیت و مدعی ارشاد مردم هستیم، باید مواظب حرکات، رفتارها و کردار خودمان باشیم؛ چون مردم که ما را در این لباس می بینند در واقع نمونه ای از افراد در لباس ائمه را مشاهده می کنند. در زمینه اخلاق گریزی باید حواسمان جمع باشد تا اعمالمان طوری باشد که مردم فاصله نگیرند، این موضوع مخصوصا در مورد بعضی از مسئولان ما که در این لباس هستند، حال چه در قوه قضائیه و چه در قوه مجریه باید مورد توجه قرار بگیرد که مردم ما را الگوی خود قرار داده اند. امام صادق (ع) درباره این موضوع همیشه سفارش می کردند :« کونوا دعاة الناس بغیر ألسنتکم» به این معنا که مردم را به غیر زبان هایتان و با اعمالتان دعوت کنید.
* نقصان های اخلاقی در جامعه چه ارتباطی با ضعف نظام آموزش اخلاق دارد؟ حوزه و روحانیت به عنوان یک گروه مرجع در جامعه چه نقشی در انتقال باورهای اخلاقی در جامعه امروز دارند و مشکلات بیان شده چه پیامدهایی می تواند برای جامعه داشته باشد؟
لزوم توجه بیشتر به کلاس های اخلاق حوزه
- خدا را شکر حوزه ها از گذشته اخلاق را در کنار دروسی مانند فقه، اصول، فلسفه و عرفان قرار داده بودند. تصور می کنم بعد از انقلاب بیشتر باید به کلاس های اخلاق و مخصوصا طلبه های جوانی که وارد حوزه ها می شوند، اهمیت داده شود. همچنین بحث اخلاق در رابطه با تدابیر مرتبط با مسائل مملکتی و دیدگاه نظرهای مختلف درباره موضوعات عقیدتی و اخلاقی رعایت شود و در این راستا موفقیت، مگر از برکت درس های اخلاقی حوزه حاصل نمی شود.
به یاد دارم زمانی که ما خدمت مراجع درس های اخلاقی داشتیم در یک شب مرحوم فاطمی و آیت الله مشکینی در مدرسه حجتیه درس اخلاق داشتند، همچنین برخی از مراجع، بزرگان و اساتید نیز روزهای چهارشنبه که درس اخلاق تعطیل می شد، برای روزهای پنجشنبه و جمعه یک حدیث و روایت اخلاقی ذکر می کردند و اینگونه ما طلبه ها تا یک هفته انرژی لازم را داشتیم و همین باعث می شد که بتوانیم در دوران پهلوی خودکفا باشیم.
همین اثرات اخلاقی در وجودمان مانده بود و اوایل انقلاب به تهران آمدیم و با حکمی که از طرف حضرت امام صادر شد، بنده به عنوان نماینده ایشان درموضوع سفارش شده در بندر انزلی شروع به کار کردم. بنا به دستور ایشان یک سال در آن شهر بودم و با دقت نظر و با توجه به اختیار تامی که از سوی حضرت امام داشتم، توانستم در مورد مسائل سیاسی و احکامی که در کتاب صحیفه امام و همچنین آثار چاپ شده توسط مرکز جماران که مربوط به توسعه و نشر آثار حضرت امام بود، شناختی نسبتا جامع به دست بیاورم.
بنده کلاس های حضرت امام را درک نکردم، اما افرادی چون آیت الله جوادی آملی و آیت الله فاضل لنکرانی به عنوان شاگردان امام در کلاس های درسشان حضور داشتند و اینگونه و با یک واسطه فرمایشات اخلاقی امام و برخی از اساتید اخلاق گذشته مانند حضرت آیت الله[میرزا جواد آقا ملکی] تبریزی به ما که تربیت شده حوزه بودیم، رسانده و باعث می شد تحولی در وجودمان ایجاد شود.
تحولی که بر اثر صحبت های حضرت امام در وجودمان ایجاد می شد به گونه ای بود که بتوانیم حواسمان را جمع کنیم به نحوی که حتی زمانی که وارد گود سیاست هم می شدیم، بتوانیم بر امور مختلف اشراف داشته باشیم.
با اینکه سال ها از آن زمان سپری می شود، خاطره خوبی از اقامت در آن شهر دارم و خدا را شکر می کنم که اثرات آن کلاس ها و مجامع هنوز هم دیده می شود. امیدوارم بیشتر از گذشته به موضوع آموزش اخلاق در حوزه اهمیت داده شود چون طلبه نمونه ای برای افراد جامعه است و باید دقت داشته باشیم که خدای ناکرده یک طلبه در چنین لباسی کاری برخلاف اخلاق انجام ندهد؛ چون اثرات سوء بسیاری در اجتماع بر جای می گذارد.
* شما می فرمایید آموزش اخلاق در حوزه های ما بعد از انقلاب رشد چشمگیری داشته، اما با این حال حوزه های ما باید بیشتر در این زمینه گام بردارند، منظور چیست؟
- حوزه های علمیه در زمینه آموزش اخلاق باید بیشتر گام بردارند؛ چون طلبه ها جوان هستند و عده ای از آن ها نیز در مدت زمان پس از انقلاب بزرگ شدند و باید دقت داشته باشیم که مسائل سیاسی و جناحی چندان موضوعات دیگر را تحت تاثیر قرار ندهد و از هدف باز نمانند و روال به گونه ای نشود که خدای ناکرده با خواندن درس فقه و اصول و استفاده از سهم امام امام زمان و مقتضیات مملکتی، مسیر دیگری را طی کنند.
خدا را شکر حوزه ها از لحاظ به روز شدن در امور مختلف خیلی خوب شده، چون چنین وضعیتی در زمان ما وجود نداشت. در زمان فعلی که همه نوع وسایلی فراهم است، رعایت اصول اخلاقی برای طلبه ها باید مدنظر قرار بگیرد تا بر توفیقاتشان افزوده شود.
* با درنظر داشتن تاکیدی که چندی پیش حجت الاسلام و المسلمین سید حسن خمینی بر لزوم توجه به یک نهضت بازگشت به اخلاق در جامعه داشتند، اگر قصد داشته باشیم یک نهضت یا موضوع اخلاق گرایی در جامعه ایجاد کنیم از کجا باید شروع کنیم؟ در این مسیر از چه عوامل، ابزارها و راهکارهایی باید استفاده شود؟
- نیاز به یک نهضت بازگشت به اخلاق همانطور که بارها مورد تاکید بوده، بار دیگر نیز باید از طرف مراجع و حتی از سوی مقام معظم رهبری نیز باید مورد تاکید قرار بگیرد، البته ایشان در دیدار با مسئولان و در سخنرانی هایشان بسیار تاکید داشته اند که در راستای بیان مفاهیم اخلاقی نباید تنها بحث شنیدن باشد.
نخستین راهی که در راستای عملی شدن فرمایشات رهبر انقلاب و سایر مراجع باید مدنظر قرار دهیم، مقطعی نبودن بیان مباحث اخلاقی است. خداوند آیت الله سید احمد خمینی را رحمت کند. پس از رحلت حضرت امام در همان روزی که مجلس خبرگان رهبری را تعیین کردند، آقا به منزل حضرت امام رفتند و با اعضای بیت ایشان دیدار کردند که در آن زمان سید احمد آقا اولین جمله ای را که فرمودند، این بود: وظیفه مان تبعیت از شما و قبول داشتن شما به عنوان رهبر است، بنابراین هر امری داشته باشید، در خدمت شما هستیم.
وقتی بیت امام و مرحوم سید احمد آقا و در حال حاضر سید حسن آقا تا این اندازه مطیع هستند و تشخیص به تبعیت می دهند، ما طلبه ها هم باید پیروی کنیم که خدای ناکرده کاسه داغ تر از آش نباشیم. مرحوم حاج احمد آقا بدین مضمون می فرمودند که بعضی افراد می گویند ما در خط امام هستیم، اما با رویه آن ها، مثل اینکه امام هم در خطش نیست.
افراط و تفریط در طول تاریخ به اسلام ضربه زده است
همیشه در طول تاریخ نه تنها در زمان انقلاب، بلکه زمان خود پیامبر اکرم (ص) و حضرت امیر (ع) نیز افراط و تفریط ها ضربه بسیاری به اسلام وارد کرده است و همانطور که قرآن کریم هم تاکید می کند، حد وسط و اعتدال خوب است، رهرو آن است که آهسته و پیوسته رود.
بهترین کار، فعالیتی مداوم و مستمر است وگرنه افراط ما را زمین می زند و تفریط هم ما را خرد می کند و با چنین روندی، با دست خود، خودمان را از بین می بریم و دشمن هم دقیقا چنین چیزی را می خواهد. از این رو وظیفه داریم تابع مراجع و رهبری باشیم و به بیت امام احترام بگذاریم؛ چون همانطور که گفته می شود حرمت فردی که از دنیا رفته باید در مورد فرزندانش حتی نوه ها و نتیجه هایش رعایت شود. احترام به اعضای بیت امام خمینی(س) مانند رعایت حرمت خود امام و اجداد ایشان است و در پیش گرفتن چنین رویکردی هم به خودمان، مراجع و اساتید برمی گردد. چنین عملی در نهایت عزت خودمان را بالاتر می برد.
* هم اکنون در مقطع تحصیلی دبیرستان تقریبا مبحث اخلاق تدریس نمی شود و در مقطع دانشگاه هم تدریس این مبحث با ضعف های بزرگی همراه است. شیوه تدریس اخلاق در آموزش و پرورش و دانشگاه را چطور ارزیابی می کنید؟
تدریس اخلاق باید از دوره دبیرستان آغاز شود
- باید توجه داشته باشیم که اهمیت دانشگاه کم تر از حوزه نیست. وزیر علوم، مسئولان، دولت و افرادی که در مسیر آموزش هستند، باید بیان مباحث اخلاقی را از مقطع دبیرستان شروع کنند و منتظر دانشگاه و مراحل بعدی نباشند. مربیان تربیتی باید جلسه های آموزشی خود را از دبستان و راهنمایی شروع کنند و اینگونه پایه را محکم کنند؛ چون زمانی که ریشه به عنوان یک اصل محکم باشد، فرع هم محکم می شود و بدین ترتیب ارائه مفاهیم اخلاقی در مقاطع عالی از جمله دانشگاه مسئله جدیدی محسوب نمی شود.
* به شکلی ویژه تر و به منظور نهادینه شدن مباحث اخلاقی در مقاطع اولیه تحصیلی، آموزش و پرورش چه اقدامی باید انجام دهد؟
- آموزش و پرورش به عنوان پایه گذار اخلاق باید ارائه چنین مفاهیمی را آغاز کند تا در مراحل بعدی و در دانشگاه ها تکمیل شود.
تقویت مربیان تربیتی از لحاظ بنیه علمی با برگزاری کلاس های اخلاقی که سابق برگزار می شد، اما متاسفانه چند سالی است که تضعیف شده، یکی از اصلی ترین فعالیت های آموزش و پرورش در این زمینه است. متاسفانه تفهیم های صورت گرفته در کلاس های اخلاقی که سالیان گذشته برگزار می شد به گونه ای بود که مربیان و بچه ها را تنها به مرقد امام، جماران یا بهشت زهرا می بردند و به نحوی نبود که اینگونه تفهیم شود که وظایف مربی گسترده تر از اینگونه مسائل و در راستای بیان مسائل اخلاقی، ارشاد دانش آموزان و دیگر افراد و همچنین تقویت پایه های فرهنگی تعریف می شود.
* در زمینه محتوای کتاب های درسی دینی چه اقداماتی باید صورت بگیرد؟
راهکار فراگیر شدن اخلاق در مدارس
- در کنار کتاب های درسی دینی باید کتاب هایی مربوط به اخلاق و تاریخ گذشتگان نیز ارائه شود، مانند جلسه هایی که بعضا برگزار می شود؛ اما اینگونه جلسات باید شیوه خاص خود را داشته باشد که می تواند در قالب برگزاری اردو و دید و بازدید از بزرگان باشد. در این راستا همچنین می توان برنامه هایی مانند دیدار از خانواده های بزرگان ترتیب داده شود و با اتخاذ رویکردی مناسب، بچه ها را به نماز جماعت و همچنین هماهنگی بین دانش آموزان در مدارس سوق دهیم.
در راستای نهادینه کردن مفاهیم عمیق اخلاقی در مدارس و با توجه به زحمت مربیان در این زمینه، باید بین والدین و اولیای مدرسه هماهنگی وجود داشته باشد که دانش آموزان در 3 ماه تابستان به یکباره آموخته هایشان را از دست ندهند. آموزش اخلاق ظرافت خاصی دارد و مسئولان نیز مطلع هستند که برای موفقیت در این عرصه چگونه باید عمل کنند. کمک حوزه ها و روحانیون نیز در این زمینه ضروری است تا باطن حضرت امام که از برکات اخلاق و اخلاص و توجه به مراحل غیبیه شکل گرفته بود و همچنین نفس گرم ایشان، استمرار معنوی و ملکوتی شان در نسل آینده ادامه پیدا کند.
* اخلاق نسبت مستقیمی با مجموعه ای از مفاهیم روانشناسی مانند هوش اخلاقی، مهارت های زندگی و به طور کلی ویژگی های تعادل شخصیتی دارد. هرکدام از این موارد آموزش خاص خودش را دارد به عنوان نمونه در برخی کشورها تدریس هوش اخلاقی به کودکان از سن 2 سالگی شروع می شود و مفاهیمی مانند همدلی و مهربانی نیز آموزش داده می شود. وجود خلأ تدریس اینگونه مفاهیم در یک جامعه اسلامی با توجه به اهمیت بیشتر آموزش و پرورش از دانشگاه پذیرفته است؟
- صدا و سیما در حوزه ارتباط مراحل اخلاقی با مراکز آموزشی می تواند نقش مؤثری ایفا کند که در این راستا باید با اخلاص جلو آمده و کمک کند. این نهاد در این زمینه همچنین می تواند از افراد در جناح های مختلف نیز کمک بگیرد و حتی در مسیر خارج کردن افراد حاضر در عرصه آموزش اخلاق از یأس و نا امیدی نیز گام بردارد به این معنا که از راه جلب و جذب اساتید اخلاق از دانشگاه ها و حوزه ها تا مراکز آموزشی در این مسیر اقدام کند.
در زمینه ترویج مسائل اخلاقی، صرفا ارائه مطالب اخلاقی سطحی و یا نمایش فیلمی از برخی بزرگان و افرادی مانند آیت الله مجتهدی یا آیت الله خوشوقت و عده ای که مرحوم شدند، تاثیرگذار نیست. باید دقت داشته باشیم که در این میان مسئله اخلاقی در حوزه ها باید به گونه ای پیاده شود که وقتی یک جوان مراحل مختلف رامشاهده کرد، الگو بگیرد.
درواقع الگو گرفتن از اساتید، از برکت آموزه ها و اهمیت دادن به اخلاق است.
متاسفانه برخی جوان ها، دانشجویان و دانش آموزان کم تر در این مسیر گام بر می دارند که البته در بعضی مواقع افراد حاضر در مسیر بسیج با ورود به عرصه بیان اخلاق بابی برای مطرح کردن مسائلی از این قبیل باز می کنند.
مسائل اخلاقی باید حساب شده تبلیغ شود
مسائل اخلاقی باید به شکلی حساب شده پیاده شود و تبلیغات سوء در این راستا کنار برود چون در چنین تبلیغاتی مایه علمی و ظرفیت وجود ندارد و چنین کم ظرفیتی باعث زود خارج شدن از مرحله می شود.
* 2 مرحله مهم آموزش و پرورش و آموزش عالی تا حدودی در اختیار دولت قرار دارند، اما براساس یافته های روانشناختی مهم ترین سال های شکل گیری اخلاق و شخصیت فرد دوره کودکی است که در این دوره هم ارتباطی با دستگاه ها و نهادهای مهم دولتی وجود ندارد. با درنظر گرفتن اهمیت بیشتر نقش آموزش و پرورش از دانشگاه و همچنین اهمیت بالاتر تربیت مادرانه، به نظر شما برای جبران این خلأ در یک نظام اسلامی چه کاری باید انجام دهیم؟
وزارت ارشاد و سازمان تبلیغات دلسوزانه تر به وظایف خود عمل کنند
- اگر وزارت خانه هایی تحت عنوان وزارت ارشاد یا سازمان هایی مانند سازمان تبلیغات اسلامی که در این مسیر قرار گرفته اند و مسئولیت این مورد را پذیرفته اند و در جاهایی هم از بودجه بیت المال برای چنین مسائلی استفاده می کنند، به بیان موضوعات اخلاقی بیشتر اهمیت بدهند و به وظایفشان دلسوزانه عمل کنند و در یک برهه و رشته ای خاص منحصر نشوند، عملکرد بهتری را در این حوزه شاهد خواهیم بود.
پیش از انقلاب، وزارت ارشاد اسلامی یا سازمان تبلیغات نداشتیم، اما شهدای ما همان جوان هایی بودند که در راهپیمایی های قبل از انقلاب، مراسم های تاسوعا و عاشورا شرکت کردند و شهید شدند و در روند پیروزی انقلاب نیز جلوی توپ و تانک قرار گرفتند. جوان هایی که به شهادت رسیدند پرورده همین مساجد و علما هستند، علمایی که تحت فشار ساواک و همه اقدامات نظامی زمان شاه توانستند این تعداد جوان را تربیت کنند و مسائل اخلاقی و دینی را تحت فشار نیروهای امنیتی رواج دادند.
ترویج آموزه های اخلاقی، اسلامی پیش از انقلاب در حالی صورت می گرفت که مانند الآن مراکزاسلامی وجود نداشت. خدا را شکر که پس از انقلاب مراکزی برای ترویج اندیشه های اسلامی ایجاد شد و در چنین شرایطی افراد در حوزه های مختلف باید پایشان را فراتر بگذارند و در محدوده خاصی درجا نزنند.
به عنوان نمونه، در حوزه فرهنگ تلاش متولیان وزارت ارشاد تنها به جشنواره فیلم فجر و مواردی اینچنینی محدود شده و رویه به گونه ای شده که انگار فرهنگ مختص همین جشنواره ها و فیلم ها است.
باید توجه داشته باشیم که وظیفه مان گسترده تر از مسائلی است که بخواهیم با چند فیلم، نمایش، همایش و سمینار دلمان را خوش کنیم، در عین حال نباید تلاش، زحمت و هزینه صرف شده توسط مراکز قرآنی را در راستای انجام فعالیت هایی، چون برگزاری مسابقات قرآنی در داخل و خارج از کشور از یاد ببریم؛ زیرا چنین اقدامات فرهنگی به مراتب بالاتر از حفظ و قرائت قرآن است.
امیدوارم نهادهای مؤثر در این زمینه مقداری وظایفشان را گسترده تر قرار بدهند و به حوزه های مربوط به خود آشناتر باشند و با کار کارشناسی اقدام به فعالیت کنند و از مقام معظم رهبری، بیت حضرت امام و یادگاران ایشان و همچنین علما، مراجع تقلید و بزرگانی که در این کارها بودند و در انقلاب هم زحمت کشیدند، کمک بخواهند.
باید بررسی کنیم که چرا علماء پیش از انقلاب محبوبیت بیشتری داشتند
در زمینه نقش روحانیت در عملی شدن صحیح اقدامات فرهنگی بد نیست مقداری زمان پیش از انقلاب الگو قرار داده و این موضوع بررسی شود که چرا علما در آن زمان محبوبیت داشتند و ائمه جماعت حتی در حوزه های شهرستان ها و روستاها از راه هایی وارد می شدند که ضمن تاثیرگذاری بالا، محبوبیت زیادی هم کسب می کردند.
حضرت امام به اندازه ای مورد توجه بودند که هرچه می گفتند، مردم تبعیت می کردند. هم اکنون شاهد فاصله گرفتن جوان ها از علما، مراجع، مسائل دینی و آموزه های اخلاقی هستیم که یکی از علت های اصلی این رویداد تکرار مکررات است؛ چون در اینصورت نیروی ایمانی روز به روز ضعیف می شود و تا زمانی که ایمان تقویت نشود، امکان پیاده کردن مسائل اخلاقی پیاده نمی شود.
با انقلاب اسلامی، نمازجمعه و صدا و سیما در اختیار ما قرار گرفت. باید توجه داشته باشیم که بالاخره صدا و سیما دست بسته نیست و به اندازه کافی هم بودجه در اختیار دارد. در شرایط کنونی خودمان را گرفتار مسائل سیاسی، مملکتی و اقتصادی کرده ایم، البته مشکلات اقتصادی همیشه وجود داشته و نباید باعث رها کردن اصل و توجه به فرع شود. امیدوارم روح پرفتوح امام و مراجع گذشته کمکمان کنند تا عقاید و تصمیمات جوان هایی که به شهادت رسیدند، ضایع نشود و بیش از گذشته نتیجه بگیریم.
* در حال حاضر دانش روان شناختی لازم به دانش آموزان در زمینه زندگی اخلاقی یک شهروند، در قالب درس ها و ساعت های پرورشی ارائه می شود، این دورس باید حاوی چه مطالب دیگری باشند، تا تاثیر بیشتری برجای گذارند؟
- بهترین راه کسب موفقیت در ارائه دانش روان شناختی، استفاده صحیح از اساتید روانشناسی است تا چرایی و چگونگی علت انحراف یک دانش آموز یا دانشجو مشخص شود.
با ریشه یابی روانشناختی بسیاری از امور به این نکته پی می بریم که یک دانش آموز یا دانشجو که سابقه های درخور توجهی دارند و از خانواده های خوبی هستند، چرا در اثر معاشرت با افراد مختلف درگیر برخی مسائل اجتماعی می شوند. موضوعات مربوط به روانشناسی حتما در کنار موضوعات دیگر، آموزه های دینی، روحانیت و مبلغان باید مورد توجه قرار بگیرد.
................................................
گفت و گو: بهاره کنجکاوفرد
