در صخرههای دشت مرودشت، کتیبهای به خط پهلوی کتابی شناسایی شده که بنا بر قرائتهای اولیه، به روزشمار یکی از جشنهای دوره ساسانی در ماه «دی» اشاره دارد.
به گزارش جماران، ابوالحسن اتابکی، باستانشناس و دکتری تاریخ، با اعلام این خبر به جماران گفت: کتیبه در ابعاد کوچک کشف شده و بخشهایی از انتهای آن از بین رفته است، اما عباراتی چون «roz day i pad…»، «روز دی به آذر»، «روز دی به مهر» و «روز دی به دین» در آن قابل تشخیص است.
به گفته او، واژه «دی» در متون اوستایی و پهلوی از ریشه «دا» به معنای آفریدگار و دادار است و در گاهشماری ایران باستان، افزون بر روز نخست ماه که «هرمزدروز» نام داشت، سه روز دیگر نیز با نام «دی» خوانده میشد که برای تمایز، با نام روز بعد از خود ترکیب میشدند؛ دی به آذر، دی به مهر و دی به دین.
نجمه ابراهیمی، پژوهشگر ارشد تاریخ هم با اشاره به متون پهلوی گفت: در کتاب «بُندهشن» آمده است که اهورامزدا نام خود را در چهار جای ماهها نهاده و این چهار نام به مفهوم نام، گاه، دین و زمان پیوند دارد.
او افزود: در بخش «چگونگی گیاهان» همین متن، هر گیاه به یکی از امشاسپندان نسبت داده شده است؛ چنانکه «مورد» و «یاسمن» از آنِ هرمزد و گیاهانی چون «بادرنگ»، «کاردک» و «شنبلید» بهترتیب به «دی به آذر»، «دی به مهر» و «دی به دین» منسوب شدهاند.
ابراهیمی با اشاره به ساختار تقویم ساسانی گفت: تکرار نام «دی» در هر ماه، افزون بر بزرگداشت جایگاه اهورامزدا، نوعی تقسیمبندی زمان در درون ماه ایجاد میکرده که کارکردی مشابه هفته داشته است.
به گفته این پژوهشگر، ابوریحان بیرونی نیز در آثار خود یادآور شده است که زرتشتیان هرگاه نام روز و ماه یکی میشد، آن روز را جشن میگرفتند. بر این اساس، روزهای هشتم، پانزدهم و بیستوسوم ماه دی با آیینهایی همراه بوده که در منابع تاریخی با نامهایی چون «فرهروز» یا «خرمروز»، «جشن آتش»، «سیرسوا»، «بنتیکان» و «گاوگیل» ثبت شدهاند.
