پژوهشگران به یافتهای دست یافتهاند که میتواند مسیر تولید واکسن جدیدی برای محافظت از کودکان در برابر طیف گستردهای از بیماریهای باکتریایی را هموار کند؛ بیماریهایی که سالانه نزدیک به ۲۰۰ میلیون کودک را در سراسر جهان مبتلا میکنند.
به گزارش جماران به نقل از مجله پزشکی: بر اساس این مطالعه، این دستاورد میتواند نخستین گام در جهت تولید واکسنی باشد که باکتری موسوم به هموفیلوس آنفلوآنزا (Haemophilus influenzae) را هدف قرار میدهد؛ باکتریای که عامل بروز انواع عفونتها در کودکان است، هرچند نام آن به اشتباه یادآور ویروس آنفلوآنزا است. پژوهشگران تأکید کردند که این مطالعه گامی مهم برای شناسایی اهداف ژنتیکی جدید بهمنظور طراحی واکسن جامعتر بهشمار میرود.
بررسیها نشان داده است که این باکتری از شباهت ژنتیکی بسیار بالایی برخوردار است، بهطوریکه توسعه یک واکسن جهانی علیه آن امکانپذیر به نظر میرسد، زیرا سویههای مختلف این باکتری ویژگیهای ژنتیکی مشترکی دارند که میتوان آنها را هدف قرار داد.
این پژوهش که نتایج آن در نشریه Nature Microbiology منتشر شده، نخستین تحلیل جامع از دادههای ژنتیکی جدید و قدیمی این باکتری در سراسر جهان طی بیش از ۶۰ سال (از ۱۹۶۲ تا ۲۰۲۳) است. نتایج نشان داد که بسیاری از سویههای باکتری در برابر بیشتر انواع آنتیبیوتیکها مقاوم شدهاند.
دانشمندان هشدار دادند که این نتایج ضرورت تقویت نظامهای پایش جهانی را برای ردیابی تکامل و گسترش جغرافیایی این باکتری برجسته میکند.
در حال حاضر واکسنی بسیار مؤثر برای سویه نوع B هموفیلوس آنفلوآنزا وجود دارد که از بروز بیماریهای خطرناکی مانند مننژیت در کودکان جلوگیری میکند، اما این واکسن در برابر سایر سویهها از جمله سویه غیرتیپیک (Nontypeable) مؤثر نیست. این نوع از باکتری عامل اصلی التهاب حاد گوش در کودکان است و سالانه حدود ۱۷۵ میلیون مورد ابتلا در جهان ایجاد میکند؛ همچنین موجب سینوزیت، عفونت چشمی و گاه ذاتالریه میشود که بهویژه در کشورهای کمدرآمد خطرناک است.
پژوهشگران با استفاده از فناوریهای ژنومیک تطبیقی (Comparative Genomics) به بررسی گسترده این باکتری پرداختند و توالی ژنتیکی ۴۴۷۴ نمونه جدید را با ۵۹۷۶ نمونه قدیمی ترکیب کردند تا نقشهای جهانی از تکامل و گسترش هموفیلوس آنفلوآنزا ترسیم کنند.
نتایج نشان داد که بیش از ۹۵ درصد از موارد ذاتالریه در یکی از اردوگاههای مرزی تایلند ناشی از سویه غیرتیپیک این باکتری بوده است. همچنین هیچ جهش ژنتیکی خاصی که باعث شود برخی سویهها بیماریزاتر از دیگران باشند، یافت نشد؛ به این معنی که تمامی سویهها توانایی مشابهی در ایجاد بیماری دارند.
تحلیل دادههای ژنومی از سراسر جهان نشان داد که این باکتری، بر خلاف باکتریهای دیگری مانند پنوموکوکها یا مننگوکوکها، الگوی تکاملی بومی یا منطقهای خاصی ندارد. این ویژگی، به گفته پژوهشگران، فرصت مناسبی برای طراحی واکسن جهانی فراهم میکند.
با وجود نرخ بالای بازترکیب ژنی (Genetic Recombination) در این باکتری، تنوع ژنتیکی کلی آن پایین است. پژوهشگران این پدیده را نمونهای از انتخاب منفی پایدار (Purifying Selection) دانستند که موجب حفظ ثبات ژنتیکی در طول زمان میشود؛ امری که به گفته آنان، خبر خوبی برای توسعه واکسن است، زیرا نواحی ژنتیکی ثابتی برای هدفگیری وجود دارد.
دکتر نیل مکالاستر از مؤسسه بیوانفورماتیک اروپا گفت: «تحلیل ژنوم در این مقیاس وسیع، برای نخستین بار امکان مشاهده الگوهای جهانی گسترش بیماریهای عفونی را فراهم کرده است.» او افزود که شناسایی حدود ۱۰ هزار توالی ژنومی از این باکتری، بنیان علمی مستحکمی برای درک تنوع ژنتیکی آن فراهم کرده است.
دکتر آنا بونتینن از دانشگاه اسلو نیز تأکید کرد که این یافتهها بسیار امیدوارکنندهاند، زیرا نبود تفاوتهای ژنتیکی منطقهای نشان میدهد که میتوان واکسنی جهانی تولید کرد که از همه کودکان در سراسر جهان در برابر عفونتهای ناشی از هموفیلوس آنفلوآنزا محافظت کند.
