ماه مبارک رمضان در میان ماه های سال از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است و هیچ ماهی از لحاظ ویژگی به این ماه نمی رسد و سفارش های بسیاری برای استفاده از این ماه بافضیلت از طرف بزرگان دینی شده است.
به گزارش جی پلاس: «رمضان» در لغت از «رمضاء» به معناى شدت حرارت گرفته شده و به معناى سوزاندن است.[۱] چون در این ماه گناهان انسان بخشیده مى شود، به این ماه مبارک رمضان گفته اند.
پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى فرمایند: «انما سمى الرمضان لانه یرمض الذنوب; [۲] ماه رمضان به این نام خوانده شده است، زیرا گناهان را مى سوزاند.»
رمضان نام یکى از ماه هاى قمرى و تنها ماه قمرى است که نامش در قرآن آمده است.
در این ماه، کتاب هاى آسمانى قرآن کریم، انجیل، تورات، صحف و زبور نازل شده است.[۳]
این ماه در روایات اسلامى ماه خدا و میهمانى امت پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) خوانده شده و خداوند متعال از بندگان خود در این ماه در نهایت کرامت و مهربانى پذیرایى مى کند؛ پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى فرمایند: «ماه رجب ماه خدا و ماه شعبان ماه من و ماه رمضان، ماه امت من است،[۴] هر کس همه این ماه را روزه بگیرد بر خدا واجب است که همه گناهانش را ببخشد، بقیه عمرش را تضمین کند و او را از تشنگى و عطش دردناک روز قیامت امان دهد.»[۵]
این ماه در میان مسلمانان از احترام، اهمیت و جایگاه ویژه اى برخوردار و ماه سلوک روحى آنان است و مؤمنان با مقدمه سازى و فراهم کردن زمینه هاى معنوى در ماه هاى رجب و شعبان هر سال خود را براى ورود به این ماه شریف و پربرکت آماده مى کنند، و با حلول این ماه با شور و اشتیاق و دادن اطعام و افطارى به نیازمندان، شب زنده دارى و عبادت، تلاوت قرآن، دعا، استغفار، دادن صدقه، روزه دارى و… روح و جان خود را از سرچشمه فیض الهى سیراب مى کنند.
گرچه ذکر تمام فضائل ماه مبارک رمضان از حوصله این مقال خارج است؛ ولى پرداختن و ذکر برخى از فضایل و اعمال ماه مبارک رمضان از نظر قرآن و روایات اسلامى خالى از لطف نیست:
ماه مبارک رمضان به سبب نزول قرآن کریم در آن و ویژگى هاى منحصرى که دارد در میان ماه هاى سال قمرى برترین است; قرآن کریم مى فرماید: «ماه رمضان ماهى است که قرآن براى هدایت انسان ها در آن نازل شده است.» [۶]
پیامبر گرامى(صلى الله علیه وآله) درباره ماه رمضان مى فرمایند: «اى مردم! ماه خدا با برکت و رحمت و مغفرت به شما روى آورد، ماهى که نزد خدا از همه ماه ها برتر و روزهایش بر همه روزها و شب هایش بر همه شب ها و ساعاتش بر همه ساعات برتر است، ماهى است که شما در آن به میهمانى خدا دعوت شده و مورد لطف او قرار گرفته اید، نفس هاى شما در آن تسبیح و خوابتان در آن عبادات، عملتان در آن مقبول و دعایتان در آن مستجاب است…. بهترین ساعاتى است که خداوند به بندگانش نظر رحمت مى کند….»[۷]
تمام کتب بزرگ آسمانى مانند قرآن کریم، تورات، انجیل، زبور، صحف در این ماه نازل شده است. حضرت امام صادق(علیه السلام) مى فرمایند: «کل قرآن کریم در ماه رمضان به بیت المعمور نازل شد، سپس در مدت بیست سال بر پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) و صحف ابراهیم در شب اول ماه رمضان و تورات در روز ششم ماه رمضان، انجیل در روز سیزدهم ماه رمضان و زبور در روز هجدهم ماه رمضان نازل شد.»[۸]
در ماه رمضان، خداوند متعال توفیق روزه دارى را به بندگانش داده است؛ «پس هر که ماه [رمضان] را درک کرد، باید روزه بگیرد.»[۹]
انسان افزون بر جنبه مادى و جسمى، داراى بُعد معنوى و روحى هم هست و هر کدام در رسیدن به کمال مطلوب خود، برنامه هاى ویژه را نیاز دارند، یکى از برنامه ها براى تقویت و رشد بُعد معنوى، تقوا و پرهیزگارى است؛ یعنى اگر انسان بخواهد خودش را از جنبه معنوى رشد و پرورش دهد و به طهارت و کمال مطلوب برسد، باید هواى نفس خود را مهار کند و موانع رشد را یکى پس از دیگرى بر دارد و خود را سرگرم لذت ها و شهوات جسمى نکند. یکى از اعمالى که در این راستا مؤثر و مفید است روزه دارى است، قرآن کریم مى فرماید: «… اى افرادى که ایمان آورده اید! روزه بر شما نوشته شد، همان گونه که بر پیشینیان از شما نوشته شده، تا پرهیزگار شوید.» [۱۰]
امام صادق(علیه السلام) مى فرمایند: خداوند متعال فرموده: «روزه از من است و پاداش آن را من مى دهم.» [۱۲]
حضرت فاطمه (سلام الله علیها) مى فرمایند: «خداوند روزه را براى استوارى اخلاص، واجب فرمود.» [۱۳]
امام على(علیه السلام) مى فرمایند: «روزه روده را باریک مى کند گوشت را مى ریزد و از گرماى سوزان دوزخ دور مى گرداند.» [۱۴]
پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله و سلم) مى فرمایند: «روزه سپرى در برابر آتش است.» [۱۵]
روزه دارى روح و روان و قلب و دل و نیز جسم را آرامش داده و باعث سلامتى روح و تندرستى جسم مى شود.
پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى فرمایند: «روزه بگیرید تا سالم بمانید.»
باز مى فرمایند: «معده خانه تمام دردها و امساک [روزه] بالاترین داروهاست.» [۱۶]
حضرت امام باقر(علیه السلام) مى فرمایند: «روزه و حج آرام بخش دلهاست.» [۱۷]
حضرت على(علیه السلام) مى فرمایند: «خداوند بندگان مؤمن خود را به وسیله نمازها و زکات؛ و با روزه دارى روزه هاى واجب [رمضان] براى آرام کردن اعضا و جوارح آنان، خشوع دیدگانشان و فروتنى جان هایشان و خضوع دلهایشان حفظ مى کند.» [۱۸]
امروزه در علم پزشکى و از نظر بهداشت و تندرستى نیز در جاى خود ثابت شده که روزه دارى تأثیرهاى فراوانى بر آرامش روح و روان و سلامتى جسم و بدن دارد، دفع چربى هاى مزاحم، تنظیم فشار، قند خون، و… نمونه آن است. [۱۹]
امام على(علیه السلام) به پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) عرض کرد: یا رسول الله! چه چیزى شیطان را از ما دور مى کند؟ پیامبر گرامى(صلى الله علیه وآله) فرمودند: روزه چهره او را سیاه مى کند و صدقه پشت او را مى شکند.» [۲۰]
بنابراین، روزه مانع نفوذ شیطان هاى جنى و انسى شده و وسوسه هاى آنان را خنثى مى کند.
انسان روزه دار در هنگام گرسنگى و تشنگى، فقرا و بینوایان را یاد مى کند و در نتیجه به کمک آن ها مى شتابد. حضرت امام حسن عسکری(علیه السلام) درباره علت وجوب روزه مى فرمایند: «تا توانگر درد گرسنگى را بچشد و در نتیجه به نیازمند کمک کند.» [۲۱]
حضرت امام رضا(علیه السلام) درباره علت وجوب روزه مى فرمایند: «تا مردم رنج گرسنگى و تشنگى را بچشند و به نیازمندى خود در آخرت پى ببرند و روزه دار بر اثر گرسنگى و تشنگى خاشع، متواضع و فروتن، مأجور، طالب رضا و ثواب خدا و عارف و صابر باشد و بدین سبب مستحق ثواب شود،… روزه موجب خوددارى از شهوات است، نیز تا روزه در دنیا نصیحت گر آنان باشد و ایشان را در راه انجام تکالیفشان رام و ورزیده کند و راهنماى آنان در رسیدن به اجر باشد و به اندازه سختى، تشنگى و گرسنگى که نیازمندان و مستمندان در دنیا مى چشند پى ببرند و در نتیجه، حقوقى که خداوند در دارایى هایشان واجب فرموده است، به ایشان بپردازند… .» [۲۲]
و… .
شب قدر از شب هایى که برتر از هزار ماه است و فرشتگان در این شب به اذن خدا فرود مى آیند و جمیع مقدرات بندگان را در طول سال تعیین مى کنند [۲۳] و وجود این شب در این ماه مبارک نعمت و موهبتى الهى بر امت پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) است و مقدرات یک سال انسان ها (حیات، مرگ، رزق و…) براساس لیاقت ها و زمینه هایى که خود آنها به وجود آورده اند تعیین مى شود و انسان در چنین شبى با تفکر و تدبر مى تواند به خود آید و اعمال یک سال خود را ارزیابى کند و با فراهم آوردن زمینه مناسب بهترین سرنوشت را براى خود رقم زند. [۲۴]
حضرت امام صادق(علیه السلام) مى فرمایند: «تقدیر مقدرات در شب نوزدهم و تحکیم آن در شب بیست و یکم و امضای آن در شب بیست و سوم است.» [۲۵]
نظر به این که قرآن کریم در ماه مبارک رمضان نازل شده و تلاوت آیات آن در این ماه فضیلت بسیارى دارد، در روایات اسلامى، از ماه رمضان به عنوان بهار قرآن یاد شده است; چنان که حضرت امام باقر(علیه السلام)مى فرمایند: «هر چیزى بهارى دارد و بهار قرآن ماه رمضان است.» [۲۶]
بدیهى است فضایل و ثواب هایى که براى ماه مبارک رمضان و روزه دارى ذکر شده و به برخى از آن ها اشاره شد، از آنِ کسانى است که حقیقت آن را درک کنند و به محتواى آن عمل و در گفتار و کردار به کار گیرند و به آن ها جامه عمل بپوشانند. چنان در روایات اسلامى براى روزه دارى آدابى ذکر شده و کسانى که صرفاً تلاوت قرآن مى کنند، ولى به آیات و احکام آن عمل نمى کنند یا آن که از روزه دارى تنها رنج گرسنگى و تشنگى را مى کشند و به وسیله گناه، تأثیر روزه را از بین مى برند و ماه مبارک رمضان و فضاى معنوى آن تأثیرى بر اشخاصى بر جاى نمى گذارد، مورد نکوهش قرار گرفته اند.
چنان که پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله و سلم) به زنى که با زبان روزه کنیز خود را دشنام مى داد فرمودند: چگونه روزه دارى و حال آن که کنیزت را دشنام مى دهى؟! روزه فقط خوددارى از خوردن و آشامیدن نیست، بلکه خداوند آن را علاوه بر این دو، مانع کارها و سخنان زشت که روزه را بى اثر مى کنند قرار داده است، چه اندکند روزه داران و چه بسیارند کسانى که گرسنگى مى کشند.» [۲۷]
حضرت امام سجاد(علیه السلام) در دعاى حلول ماه رمضان به درگاه خداوند عرض مى کند: به وسیله روزه این ماه یاریمان ده تا اندام هاى خود را از معاصى تو نگه داریم و آن ها را به کارهایى گیریم که خشنودى تو را فراهم آورد، تا با گوش هایمان سخنان بیهوده نشنویم و با چشمانمان به سوی لهو و لعب نشتابیم و تا دستمانمان را به سوى حرام نگشاییم و با پاهایمان به سوى آن چه منع شده ره نسپاریم و تا شکمهایمان جز آن چه را تو حلال کرده اى در خود جاى ندهد و زبان هایمان جز به آن چه تو خبر داده اى و بیان فرموده اى گویا نشود… .» [۲۸]
بنابراین، در ماه مبارک باید تمام اعضا و جوارح را از حرام دور نگه داشت و با اخلاص، توکل و توسل از اهل بیت(علیهم السلام) و عمل به دستورها و احکام قرآن کریم و دورى از گناهان، انجام توبه نصوح و واقعى، عبادت، شب زنده دارى، درک فضیلت شب قدر و… فضیلت ماه مبارک رمضان را درک کرد و از آن در راستاى رسیدن به کمال حرکت کرد و باید در این ماه به گونه اى خودسازى کرد که با اتمام ماه مبارک تأثیر و فواید آن در روح و جان افراد باقى باشد و اثر آن تا ماه رمضان آینده سال بعد ماندگار باشد. [۲۹]
پىنوشتها:
۱ . مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانى، ص ۲۰۹، دارالکتاب العربى، بیروت.
۲ . بحارالانوار، علامه مجلسى، ج ۵۵، ص ۳۴۱، مؤسسه الوفاء، بیروت.
۳ . ر.ک: الکافى، محمد بن یعقوب کلینى، ج ۲، ص ۶۲۸، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
۴ . وسائل الشیعه، شیخ حر عاملى، ج ۲، ص ۶۲۸، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
۵ . …
۶ . سوره بقره، آیه ۱۸۵٫
۷ . ر.ک: وسائل الشیعه، همان، ج ۱۰، ص ۳۱۳٫
۸ . ر.ک: الکافى، همان، ج ۲ ،ص ۶۲۸٫
۹ . سوره بقره، آیه ۱۸۵٫
۱۰ . سوره بقره، آیه ۱۸۳٫
۱۱ . همان.
۱۲ . میزان الحکمه، محمد محمدى رى شهرى، ترجمه: حمیدرضا شیخى، ج ۷، ص ۳۲۰۷، مؤسسه دارالحدیث، قم.
۱۳ . همان، ص ۳۲۰۹٫
۱۴ . همان.
۱۵ . همان.
۱۶ . همان.
۱۷ . همان.
۱۸ . همان.
۱۹ . تفسیر نمونه، آیت الله مکارم شیرازى و دیگران، ج ۱ ،ص ۶۳۱، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
۲۰ . مستدرک الوسائل، محدث نورى، ج ۷، ص ۱۵۴، مؤسسه آل البیت، قم.
۲۱ . میزان الحکمه، همان.
۲۲ . همان، ص ۳۲۰۹٫
۲۳ . سوره قدر، آیه ۱ ـ ۵٫
۲۴ . تفسیر المیزان، علامه طباطبایى، ج ۱۸، ص ۱۳۲; ج ۱۹، ص ۹۰، مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان، قم.
۲۵ . وسائل الشیعه، همان، ج ۱۰، ص ۳۵۴٫
۲۶ . وسائل الشیعه، همان، ج ۶، ص ۲۰۳٫
۲۷ . الکافى، همان، ج ۴، ص ۸۷٫
۲۸ . الصحیفه السجادیه، امام سجاد(علیه السلام) ص ۱۸۶، دفتر نشر الهادى، قم.
۲۹ . براى آگاهى بیشتر ر.ک: میزان الحکمه، همان، ص ۳۲۱۵٫
