در دو دهه اخیر و در سایه تلاش روسیه برای سرمایهگذاری و توسعه گسترده در زمینه انرژی، بزرگترین چالشی که روسیه با آن مواجه بوده، یافتن جایگزینهای استراتژیک و راهحلهای عملی برای حمایت از اقتصاد خود و کمک به عبور از پیامدهای تحریمهای غرب بوده است.
به گزارش جماران به نقل از الجزیره، روسیه اخیراً به سمت توسعه پروژههای خود در زمینه انرژیهای تجدیدپذیر حرکت میکند تا وابستگی به سوختهای فسیلی سنتی را کاهش دهد و همچنین با توجه به نیاز به یافتن راه حلهای جایگزین برای مقابله با چالشهای اقتصادی و تحریمهای غرب که بر بخشهای متعددی تحمیل شده است، که برجستهترین آنها بخش انرژی است.
آیا این تغییر استراتژیک انرژی به سمت پروژههای انرژیهای تجدیدپذیر سلاحی کارآمد خواهد بود که مسکو با آن با محدودیتها و تحریمهای غرب مقابله میکند و آیا روسیه در این زمینه به متحد خود، چین، تکیه میکند؟
استراتژی انرژی تا سال 2050
الکساندر نوواک، معاون نخست وزیر روسیه، اظهار داشت که کشورش جایگاه منحصر به فردی در اقتصاد جهانی و در نظام انرژی دارد، و اشاره کرد که رشد اقتصاد جهانی مستلزم در دسترس بودن منابع انرژی با قیمت مناسب است.
نوواک گفت که بخش انرژی جهانی در سالهای اخیر شاهد تحولی عمیق بوده است، زیرا تقاضا برای انرژی حدود 14 درصد افزایش یافته است و مصرف انرژی اولیه ممکن است در 20 سال آینده بیش از 20 درصد افزایش یابد و تقاضای جهانی برای انرژی تا سال 2050 به 25 میلیارد تن متریک خواهد رسید که 23 درصد بیشتر از سال 2023 است.
دولت روسیه در 14 آوریل 2025 سند استراتژیکی در مورد بخش انرژی روسیه تا سال 2050 منتشر کرد که در آن پیشبینی کرد که رشد تقاضای جهانی برای نفت حداقل تا سال 2035 ادامه خواهد داشت و از جمله اهداف دولت روسیه -به گفته این سند- راهاندازی مجموعهای از پروژهها برای دستیابی به سطح تولید 100 میلیون تن سوخت آبی تا سال 2030 است.
اصطلاح سوخت آبی به هیدروژن تولید شده از سوختهای فسیلی (مانند گاز طبیعی) با جذب و ذخیره دی اکسید کربن حاصل از فرآیند تولید اطلاق میشود، که آن را به شکلی از سوخت تبدیل میکند که هدف آن کاهش انتشار کربن در مقایسه با هیدروژن خاکستری سنتی است.
بر اساس وب سایت رسمی "انرژی و صنعت روسیه"، 5 پروژه برجسته انرژیهای تجدیدپذیر در روسیه عبارتند از:
-نیروگاههای خورشیدی گروه شرکتهای هِوِل: بزرگترین اپراتور انرژی خورشیدی در روسیه با ظرفیت 1.6 گیگاوات برای سال 2024 محسوب میشود و این پروژهها مناطق مختلفی از بخش اروپایی و ترانس بایکال تا جمهوری ساخا (یاقوتستان) را پوشش میدهد.
-مزارع بادی "نواویند" وابسته به شرکت روس اتم، که ظرفیت کل آن از یک گیگاوات فراتر میرود و مناطق جنوبی روسیه را پوشش میدهد.
-نیروگاههای برق آبی کوچک شرکت روسگیدرو، که ظرفیت کل آن حدود 1.3 گیگاوات است.
-پروژههای انرژی بادی برای تولید برق "فورفارد اینرگو"، که ظرفیت عملیاتی آن حدود 1.2 گیگاوات است.
-ابتکار توسعه تولید هیدروژن سبز با مشارکت برجستهترین شرکتهای انرژی روسیه "روس اتم و گازپروم"، که دولت روسیه در سال 2024 حدود 9.3 میلیارد روبل (حدود 119 میلیون دلار) به این پروژه اختصاص داد.
عرصه رقابتی در بخشهای سنتی و جدید
در دو دهه اخیر و در سایه تلاش روسیه برای سرمایهگذاری و توسعه گسترده در زمینه انرژی، بزرگترین چالشی که روسیه با آن مواجه بوده، یافتن جایگزینهای استراتژیک و راهحلهای عملی برای حمایت از اقتصاد خود و کمک به عبور از پیامدهای تحریمهای غرب بوده است.
مجله "اطلاعات علمی" علوم اقتصادی روسیه در اوت 2024 گزارشی منتشر کرد که استراتژیهای توسعه بخش انرژی روسیه برای حفظ منافع اقتصادی ملی در سایه تحریمهای غرب را توضیح میدهد و اشاره میکند به تلاشهای روسیه برای اجرای برنامههای جامع توسعه انرژی در مناطق شرق سیبری، منطقه شمال غربی و شبه جزیره یامال.
در این گزارش، پژوهشگر پیتروف آنتون مارکوویچ، استاد علوم اقتصادی، توضیح داد که از جمله اهداف سیاست توسعه در زمینه انرژیهای تجدیدپذیر در روسیه، توسعه بخشهای خاصی است که به سوخت و انرژی وابسته هستند، مانند صنایع فناوری، شرکتهای پالایش نفت و پتروشیمی و اصلاح صنعت انرژی برق.
این پژوهشگر معتقد است که اجرای این پروژههای توسعهای بلندمدت، عرصهای رقابتی برای اقتصاد روسیه در بخشهای سنتی و جدید ایجاد خواهد کرد تا عوامل نوآورانه کمانرژی به منبع اصلی رشد اقتصادی تبدیل شوند.
به گفته مارکوویچ، تا سال 2030، وابستگی اقتصاد روسیه به بخش انرژی به دلیل توسعه سریع بخشهای نوآورانه کاهش خواهد یافت.
در اوایل ژوئن 2021، پروژه ساخت راکتور هستهای نوآورانه "برست" در استان تومسک روسیه آغاز شد.
به گفته کارشناسان و دانشمندان، "برست" اجازه خواهد داد تا سوختی که عملاً در راکتورهای نیروگاههای هستهای مصرف شده است، به تعداد نامحدودی مورد استفاده مجدد قرار گیرد، که مشکل تجمع سوخت هستهای مصرف شده و ذخیره آن با هزینه مالی گزاف را حل خواهد کرد.
شراکت چینی روسی
شراکتهای روسیه و چین در زمینه انرژیهای تجدیدپذیر در سالهای اخیر به عنوان یکی از مهمترین ستونهای استراتژیک پشتیبان همکاری اقتصادی و فناوری بین دو کشور برجسته شده است و پروژه نیروگاه تولید هیدروژن آبی در جزیره ساخالین روسیه که قرار است در سال 2029 آغاز به کار کند، از برجستهترین پروژهها در این زمینه است.
به گفته کارشناسان، ثروتهای طبیعی عظیم روسیه و تجربیات آن در زمینههای انرژی سنتی در کنار پیشتازی اخیر در سطح جهان در توسعه فناوریهای انرژی خورشیدی و بادی، همکاری بین دو طرف را تکاملی میکند.
غسان یوسف، تحلیلگر سیاسی و کارشناس امور چین، در گفتوگو با الجزیره نت میگوید: «باید یک شراکت چینی روسی در زمینه انرژیهای تجدیدپذیر وجود داشته باشد، به ویژه اینکه چین در این زمینه پیشتاز است، علاوه بر این، هم مسکو و هم پکن ابزارهای زیادی در زمینه انرژیهای تجدیدپذیر از باد، خورشید و آب دارند و میتوانند آن را به انرژیهای تجدیدپذیر تبدیل کنند».
یوسف در خصوص منافع متقابل در این زمینه، اشاره میکند که چین از طریق این همکاری از واردات مقادیر زیادی نفت از کشورهای عربی، ایران و همچنین روسیه بینیاز خواهد شد و همچنین تکیه روسیه بر انرژیهای تجدیدپذیر به معنای صرفهجویی در نفتی است که میتواند به کشورهای دیگر فروخته شود.
این سخنگو اشاره کرد که انرژی دیگر مشکل بزرگی برای کشورهای صنعتی بزرگ امروزی نیست، بنابراین دو کشور میتوانند از محدودیتهای غرب بر انرژی عبور کنند "و شاید این تحریمها بود که چین و روسیه را بیشتر گرد هم آورد، زیرا پیش از این شاهد نوعی رقابت بودیم، اما پس از جنگ اوکراین و محدودیتهای غرب، دو کشور به عنوان یک متحد برای مقابله با خطر غرب که آنها را هدف قرار داده است، همکاری میکنند".
اما در رابطه با طرحهای استراتژیک که روسیه و چین در تولید انرژیهای تجدیدپذیر اتخاذ میکنند، این کارشناس امور چین میگوید: «پروژههای استراتژیک مشترکی بین دو کشور وجود دارد که در توسعه کشور، روشنایی، صنعت و توسعه بسیاری از زمینهها سهیم هستند».
وی افزود: «اگر چین و روسیه بتوانند به خوبی با یکدیگر همکاری کنند و از امکاناتی که دارند استفاده کنند، بر این تحریمها و محاصره اقتصادی غرب غلبه خواهند کرد».
مشارکتهای روسیه و عرب با اصل منافع متقابل
روسیه همچنین به دنبال تقویت مشارکت خود با کشورهای عربی غنی از منابع طبیعی از طریق تبادل تجربیات و سرمایهگذاریهای مشترک در زمینههای انرژی سنتی و انرژیهای تجدیدپذیر است که از تلاشهای توسعه پایدار و تحول زیستمحیطی در منطقه حمایت میکند.
دکتر علی الهیل، استاد علوم سیاسی، در مصاحبه با الجزیره نت، همکاری بین کشورهای عربی و روسیه در زمینههای انرژیهای تجدیدپذیر را مورد بحث قرار داد و معتقد بود که این همکاری امروز متولد نشده است، بلکه تقریباً به 15 سال پیش برمیگردد.
الهیل اشاره کرد که "هم قطر و هم روسیه از نظر ذخایر، تولید و صادرات به کشورهای جهان در صدر صحنه قرار دارند، اگرچه این همکاری ممکن است در رسانههای جهانی و منطقهای ظاهر نشود، اما در واقع به طور قابل توجهی وجود دارد."
سخنران به تمایل قطر و بسیاری از کشورهای عربی و حاشیه خلیج فارس برای پیوستن به بلوک اقتصادی جدید "بریکس" اشاره کرد و تأکید کرد که این امر "مانعی برای سلطه غرب بر جهان خواهد بود."
الهیل همچنین توضیح داد که "کشورهای عربی با روسیه در زمینههای انرژی پاک و سرمایهگذاری در هیدروژن سبز و آمونیاک آبی همکاری میکنند و قطر ماده سیلیکون را تولید و به بسیاری از کشورها از جمله روسیه و چین صادر میکند."
