جایزه استاد میرمصطفی عالینسب با هدف ترویج تفکر توسعهمحور در ایران، به پایاننامههای دکتری برتر در حوزه توسعه اهدا میشود. این جایزه، رویکردی میانرشتهای دارد و پژوهشهای مرتبط از رشتههایی مانند اقتصاد، علوم سیاسی، جامعهشناسی، مدیریت، روانشناسی و حقوق را در بر میگیرد. داوری آثار توسط استادان برجسته بهصورت داوطلبانه انجام میشود و از حمایت مالی بخش خصوصی (کارخانه عالینسب) برخوردار است. جایزه همچنین بر انتشار آثار برگزیده تاکید دارد تا تأثیرگذاری پژوهشها را گسترش دهد.
نشست خبری دومین دوره «جایزه استاد عالینسب» با حضور دکتر سیدمحمدرضا بهشتی، دکتر فرشاد مومنی و در موسسه مطالعات دین و اقتصاد برگزار شد و حاضران با اشاره به استقبال گسترده جامعه دانشگاهی از نخستین دوره این جایزه، اهداف، چشماندازها و شیوه برگزاری دومین دوره را تبیین و تاکید کردند جایزه استاد عالینسب با هدف ترویج و گسترش مطالعات و پژوهشهای مرتبط با توسعه ایران، میان رسالههای دکتری و پایاننامههای برتر این حوزه برگزار میشود.
به گزارش جماران، در نشست خبری دومین دور جایزه عالی نسب، دکتر فرشاد مومنی، رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد، با بیان اینکه خداوند مقدر کرده که مسائل ایران، از هر زاویهای که وارد شویم، بیشمار ماجرا داشته باشد که گفتنی است، یکی از آن ماجراهای بسیار بزرگ و مهم را مسئله غربت اندیشه توسعه در ایران دانست و اظهار داشت: اساس توسعه بر دوراندیشی استوار است و بر داشتن یک تصویر و چشماندازی که تلاشهای امروزی ما باید در آن راستا هماهنگ و فعال شود. اما به قاعده سلطه مناسبات رانتی، که از دل آن کوتهنگری نظاموار استخراج میشود ، به معنای ترجیح نظاموار منافع و ملاحظات کوتاهمدت بر بلندمدت، ما در موضوع توسعه با یک سکوت وحشتناک مواجه هستیم. هر چه از جامعه علمی و پژوهشی بهسوی نظام اجرایی کشور و حتی قوه قاعدهگذار و قانونگذار حرکت میکنیم، شدت این غربت بیشتر میشود.
وی افزود: ما در موسسه مطالعات دین و اقتصاد، از باب این درک که برای ایران، مسئله توسعه یک مسئله واجب و صرفنظرناکردنی است، معتقدیم اگر بخواهیم عزت داشته باشیم، اگر بخواهیم استقلال داشته باشیم، اگر مردم ما بخواهند از حداقلی از رفاه برخوردار باشند، این مسئله، موضوع میل داشتن یا نداشتن برخی افراد نیست؛ بلکه امری واجب و ضروری است و هزینه فرصت بسیار بالایی دارد. یعنی گزینه رقیب آن، دستنشاندگی و دریوزگی در برابر قدرتهای بزرگ، و فقر و فلاکت برای عامه مردم است.
به گفته این اقتصاددان؛ از آنجا که اندیشه توسعه در غربت به سر میبرد، تمام عناصر اندیشهایِ پشتیبان توسعه نیز در غربت قرار دارند. برای مثال، شما کمترین بحثها و کمترین حساسیتها را نسبت به مسئله عدالت اجتماعی مشاهده میکنید. کمترین توجهها را به آزادیهای مصرح در قانون اساسی ملاحظه میکنید. کمترین واکنشها را نسبت به پسافتادگی فناورانه ایران میبینید. اما از آنسو، تا دلتان بخواهد، ظاهرسازی، فریبکاری، آدرسهای غلط دادن و امثالهم به چشم میخورد. ما، پس از بررسیهای مختلف، به این جمعبندی رسیدیم که علاوه بر به اصطلاح کارهای روزمره و روتین و برنامههایی که موسسه دنبال میکند، برای برجستهسازی ضرورت و اهمیت توسعه، ایده جایزه میرمصطفی مصطفی عالینسب را مطرح کنیم. سال گذشته این کار انجام شد و فراتر از استانداردها و انتظارات ما، در همان سال نخست با استقبال مواجه شد. این استقبال، انگیزهای شد برای ما که در مقیاسی وسیعتر، دومین دوره این جایزه را برگزار کنیم.
مومنی یادآور شد: از نظر اسلوب و روششناسی، توسعه ذاتا یک امر بینرشتهای است. به همین خاطر، جایزه عالینسب، همه کسانی را که در رشتههای علوم سیاسی (با تمام شاخههای فرعیاش)، علوم اجتماعی، جامعهشناسی، روانشناسی، مدیریت، اقتصاد، روابط بینالملل و از این قبیل، تلاش فکری معطوف به ایران میکنند، در بر میگیرد.
این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی، با بیان اینکه علاوه بر برجستهسازی مسئله توسعه، بسیار مناسب است که پیامی از اندیشهورزی مسئلهمحور و معطوف کردن ظرفیتهای دانایی کشور به آگاهی هرچه عمیقتر از مسائل واقعا موجود ایران و تلاش برای حلوفصل علمی آنها، پدیدار شود، گفت: درست نیست که در چنین جلسه دلنشین و زیبایی، نکات حاشیهای هم مطرح شود، اما از باب دردناک بودن و از جهت خسارات و هزینههایی که برای کشور دارد، اشاره به آن بیفایده نباشد. این روزها، دائما در این سو و آن سو، جلسات و نشستهایی درباره درسهای جنگ تحمیلی ۱۲ روزه برگزار میشود، پدیدهای را ما در دوران افول درآمد نفتی و ظهور مشکلات اقتصادی تجربه کرده بودیم . این نشانهای تلخ و دردناک است که هر بار دولت دچار تنگنای بودجه میشود، نخستین جاهایی که برای توقف کار و صرفهجویی هدف قرار میگیرند، واحدهای علمی و پژوهشیاند. یعنی گویی در ذهن نظام تصمیمگیریِ رانتزده ایران، اوضاع اینگونه است که هر وقت در هر حیطهای مشکلی پیش آمد، نخستین راهحل، تعطیلی چراغ تفکر، اندیشهورزی و پژوهش است و این واقعا حیرتانگیز است.
رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد گفت: حیرتانگیزتر آنکه در همین ماجرای ۱۲ روزه هم، همان قاعده تکرار شد. یعنی بلافاصله، در مجموعه واحدهای اندیشهای، پژوهشی و علمی که شخصا درگیرش بودم، پیام پشت پیام میآمد که: «تا اطلاع ثانوی تعطیل.» در حالیکه ، مثلاً بهصورت نمادین، در کل آن ۱۲ روز و حتی در ایام بعد از آن، چه در آمریکا و چه در اسرائیل، عموما این پژوهشکدهها و واحدهای اندیشهورزی بودند که با مردم سخن میگفتند، تحلیل ارائه میکردند و چشمانداز تعریف مینمودند. اما در ایران، حتی یک اندیشکده هم تا به امروز درباره این موضوع با مردم خود صحبت نکرده است.
وی تاکید کرد: ما فکر میکنیم برجستهسازی جایزه عالینسب، هم به واسطه جایگاه رفیع این مرد بزرگ در نجات ایران در سختترین بزنگاهها و پرتگاهها، و هم به اعتبار اندیشه ژرف و کمنظیر ایشان—که در نهایت به این جمعبندی رسیدند که میراث واقعیشان، یک اندیشکده باشد —از جنبه نمادین نیز میتواند یک خیر اجتماعی بزرگ دربرداشته باشد. امیدواریم حاکمیت گرامی از این به بعد بیاموزد که در مواجهه با هر چالش و مشکلی، بیشترین اعتنا و مراجعه را باید به مراکز دانایی داشت، نه اینکه آنها را تعطیل کرد.یا در مواجهه با کسری بودجه، نخستین محل صرفهجویی را متوقف کردن فعالیتهای دانایی قرار داد.
مومنی با بیان اینکه ما در مؤسسهمان، به برکت رویکرد مرحوم عالینسب، این توفیق را داشتهایم که هیچ پیوند مالی مطلقی با حکومتگرایی نداشته باشیم، ادامه داد: همچنین مفتخر بودهایم که برادرزادههای گرامی مرحوم آقای عالینسب، که چراغ کارخانه ایشان را روشن نگه داشتهاند، با ما در پروژه جایزه عالینسب همراهی کردهاند و پذیرفتهاند بار مالی این جایزه توسط کارخانه عالینسب تأمین شود. این نیز برای ما مایه مباهات و غرور است، و امیدواریم با همکاری رسانههای ارجمند، به بهانه این جایزه، چراغ تفکر جدی و نظاممند درباره توسعه، عدالت اجتماعی، آزادی، توسعه فناورانه و همه لوازم و شقوق آن روشن شود.
وی ابراز امیدواری کرد: نام و یاد استاد فهیم، مرحوم میرحسین مصطفی عالینسب، گرامی داشته شود، زنده بماند و استمرار پیدا کند. جا دارد از همه استادان ارجمندی که بهصورت کاملاً داوطلبانه بر ما منت میگذارند و فرایندهای داوری را برعهده میگیرند، و نیز از تیم اجرایی مؤسسه که بدون هیچگونه چشمداشت، این همراهی را دارند، صمیمانه سپاسگزاری کنیم.
به گزارش جماران، در ادامه این نشست، دکتر محمدرضا بهشتی، رئیس هیئت امنای موسسه مطالعات دین و اقتصاد، با بیان اینکه آنچه ما در عرصه اقتصاد و مدیریت اقتصادی کشور با آن روبهرو هستیم، کاستی مزمن در نگاه کلان اقتصادی است؛ کمبودی که سالهاست در ساختار حکمرانی اقتصادی کشور حکمفرماست، توضیح داد:عمدتا کسانی که چه در عرصه شخصی و چه در حوزه عمومی وارد حیطه اقتصاد شدهاند، دایره آشناییشان محدود به اقتصاد خرد بوده است. وقتی این نگاه به سطح مدیریت و اداره کشور میرسد، تفاوتهای آشکاری در نوع نگرش، شیوه جستجوی راهحل، و توصیههایی که ارائه میشود، مشاهده میکنیم.
وی افزود: این توصیهها و نگاهها، اغلب از حد آشنایی علمی ابتدایی فراتر نمیروند و مبنای تجربیشان نیز معمولا مبتنی بر تجربههای فردی یا در سطح جمعهای کوچک اقتصادی است. تصور غالب این است که اگر همین صورتبندی خرد را به سطح کلان تسری دهیم، راهحلهای کلان اقتصادی نیز از دل آن برخواهد آمد؛ در حالیکه همین نگاه، منجر به شکلگیری همان وضعیتی شده که امروز کشور با آن مواجه است. از همینرو، بسیاری از جهتگیریها و تصمیمات، نه از منظر نظری و علمی جایگاه قابل دفاعی دارند، و نه از منظر تجربی پاسخگو بودهاند.
به گفته بهشتی؛ حسن بزرگ مرحوم آقای عالینسب دقیقا در همینجا بود. ایشان فردی بودند که از پایینترین مراتب اقتصادی و از دل داد و ستد خرد آغاز کرده و مسیری را طی کرده بودند که به خوبی با مفاهیم کلان اقتصادی آشنا شدند. او بهدرستی تفاوت میان صورتبندیهای اقتصاد خرد و اقتصاد کلان را درک میکرد و این تفاوت را در توصیهها و تصمیماتش، بهویژه در زمانی که مشاور عالی شورای اقتصاد بود—بهخوبی منعکس میساخت.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: تجربه عملی ایشان در صنعت، همانطور که در سالگردشان نیز اشاره کردم، او را به تاریخچه متحرک صنعت ایران بدل کرده بود، تاریخی که با گوشت و پوست خود لمس کرده بود و بهواقع تجربهای زیسته از اقتصاد در اختیار داشت؛ برخلاف بسیاری که صرفاً آموزههای نظری را میشناسند.
وی با بیان اینکه نکته مهمتری که هم در دیدگاههای ایشان مشهود بود و هم موسسه طی این سالها آن را دنبال کرده—و به یمن تمرکز جناب آقای دکتر مومنی، موفق شده هم توجه جلب کند و هم همراهانی را با خود همراه سازد منظر توسعه است، گفت: بدون چنین منظری، ورود به عرصه اقتصادی، ما را دچار کوتهبینی، افقهای تنگ، و تصمیمگیریهای جزئی و پراکنده میکند. نتیجهاش هم این است که ما شاهد نوعی گسستگی و پراکندگی در تصمیمسازیها و اجراها هستیم. در حالیکه باید یک مفهوم جهتدهنده کلان وجود داشته باشد که انسجام ایجاد کند و به اندیشهها، تصمیمات و سیاستگذاریها یک جهت روشن و واحد برای توسعه کشور بدهد.
بهشتی خاطرنشان کرد: بحث توسعه در جهان طی دهههای اخیر، ابعاد بسیار گستردهای پیدا کرده و از حیطه صرفاً اقتصادی فراتر رفته، و وارد عرصههای زیست انسانی شده است. اندیشمندان توسعه، این درهمتنیدگیها را بهخوبی درک کردهاند و روشن ساختهاند که حرکت به سمت توسعه اقتصادی، بدون توسعه در سایر حوزهها، ممکن نخواهد بود. پژوهشها و مطالعات فراوان، چه در قالب نشریات علمی و چه کتابهای تخصصی، در سطح جهانی منتشر میشود، و هر سال، وقتی مرورشان میکنیم، میبینیم که مرزهای دانش و تجربه را گستردهتر کردهاند.
این عضو هیات علمی دانشگاه تهران یادآور شد: در چنین جهانی، کمتوجهی ما به این منابع و تجربیات، موجب افزایش شکاف دانایی و عمل بین ما و جهان میشود—مخصوصاً در حوزههای اجتماعی و اقتصادی زیست انسان ایرانی. از اینرو بسیار خوشحالیم که دوستان ما در مؤسسه با طراحی ابتکاری، و با همراهی واحد صنعتی عالینسب، طرح جایزه سالانه مرحوم آقای عالینسب را در سال گذشته پایهگذاری کردند.
وی با بیان اینکه در دور نخست، بیشتر از سوی دوستان رشته اقتصاد مورد استقبال قرار گرفت، توضیح داد: هدف از طراحی این جایزه، آن بود که نوعی نشانهگذاری پژوهشی در کشور انجام شود؛ خاصه در عرصه دانشگاهی، بهویژه در مقطع دکتری. تجربه هماندیشیهای صورتگرفته با اساتید اقتصاد، بهویژه همکاران مؤسسه، بر این هدف متمرکز شد که توسعه اقتصادی ایران محور قرار گیرد. اما همان نگاه —یعنی این که توسعه اقتصادی بدون توسعه در سایر حوزهها ممکن نیست—باعث شد که امسال دامنه جایزه، از اقتصاد صرف فراتر برود.
وی ادامه داد: قرار بر این شد که در داوری پایاننامهها، هرچند ورودیهای اصلی همچنان از حوزه اقتصاد باشند، اما این امکان فراهم شود که پایاننامههای دفاعشده در رشتههای مرتبط دیگر که بهنحوی به مسئله توسعه میپردازند نیز مورد بررسی و داوری قرار گیرند و بتوانند مشمول دریافت جایزه شوند. هدف ما آن است که رشتهها در افق یکدیگر قرار گیرند، به موضوعات یکدیگر نگاه کنند، و از بیرون از مرزهای معمولشان، الهام و انگیزه برای اندیشیدن بگیرند. این یک رویکرد راهبر و الهامبخش برای پژوهش است. امید ما این است که امسال، از رشتههای غیر از اقتصاد نیز آثار و پایاننامههایی در این چارچوب دریافت کنیم و در فرایند داوری قرار شد از رشته های مختلفی استفاده کنیم. به عنوان مثال، حوزههایی مثل حقوق و نگاه قضایی به توسعه، یا توسعه غذایی، و همچنین ابعاد فرهنگی که میتوانند به این بحث مربوط باشند، ممکن است در بیانات قبلی از قلم افتاده باشند. اما قصد من اینجا فقط این است که تأکید کنم: این بههمپیوستگی ابعاد توسعه بهخوبی دیده شده است. حتی به توسعه و پیشرفت از منظر فلسفی هم توجه داریم.
به گفته بهشتی؛ در ابتدا ممکن است به نظر برسد که این موضوع با مباحث اصلی مؤسسه—که عمدتاً اقتصادی هستند—فاصله دارد. اما به نظرم رسید که چقدر بهجا و ضروری است که بنیه نظری این مباحث تقویت شود و فقط از یک زاویه به آنها نگاه نکنیم.البته همان منظر اقتصادی نیز خود عرصهای عریض و طویل است که نیاز به کارهای فراوان دارد. بسیار مایه خوشحالی است که سال گذشته این توفیق حاصل شد که جایزه مرحوم آقای عالینسب بهخوبی برگزار شود، و تصمیم گرفتیم اعطای جوایز در سالروز تولد ایشان باشد—چرا که معمولاً برنامهها به سالروز وفات اختصاص دارند. خوشبختانه این تصمیم عملی شد. امسال نیز در سالگرد درگذشت ایشان، اعلام رسمی دور دوم جایزه صورت گرفت. در مقاطعی نیز از طریق دبیرخانه جایزه، جزئیات مربوط به نحوه ارسال آثار، داوری، زمانبندی مراحل مختلف، و زمان اعطای نهایی جایزه اعلام خواهد شد و در اختیار دوستان قرار میگیرد.
وی تاکید کرد: نکته قابل توجه اینکه در همان سال اول، رتبه دوم جایزه به پژوهشگری در حوزه علوم سیاسی و اندیشه سیاسی تعلق گرفت. ما حتی تبعیض مثبت برای پژوهشگران غیر از اقتصاد قائل شدیم. در حالی که کتاب برگزیده رتبه اول (که از رشته اقتصاد بود) هنوز به چاپ نرسیده، کتاب پژوهشگر رتبه دوم توسط انتشارات نهادگرا منتشر شده و خوشبختانه با استقبال نسبتاً خوبی نیز مواجه شده است. موضوع این کتاب، واقعاً موضوعی بسیار حیاتی و ارزشمند بود، و این اتفاق تأیید دیگری بود بر ضرورت نگاه فرارشتهای به مسئله توسعه. در واقع، این اتفاق هم تصادفی نبود—خود داوریها و امتیازات نشان داد که پژوهش میانرشتهای قابلیت برجسته شدن را دارد. گذشته از اعطای جایزه، موسسه متعهد شده که به انتشار پایاننامههای برگزیده نیز کمک کند—چه در رتبه اول و چه دوم. انتشارات نهادگرا این مسئولیت را پذیرفته است. امیدواریم تجربه سال گذشته، امسال هم مورد استفاده قرار گیرد. قصد ما این است که این جایزه هر سال برگزار شود و این فرایند شامل دریافت، داوری و انتخاب نهایی آثار به شکل پیوسته و پایدار ادامه پیدا کند.
وی ابراز امیدواری کرد: این اقدام، به نیت خالص مرحوم عالینسب در پایهگذاریاش، دوام پیدا کند و به جهتدهی پژوهشهای کشور در سطح تحصیلات تکمیلی، بهویژه مقطع دکتری کمک کند. همچنین شاید بتواند زمینههایی برای گسترش این پژوهشها به خارج از دانشگاه نیز فراهم سازد.فعلاً تمرکز ما در این سالها بر مطالعات دانشگاهی خواهد بود—که هم از نظر علمی سامانمند هستند و هم داوری آنها با توجه به آشنایی داوران با چارچوبهای دانشگاهی، آسانتر انجام میشود.
