احتمال دبیری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست یا برنامه و بودجه در ستاد احیا/ استانداران نقش اجرایی پررنگ‌تری می‌گیرند

پایگاه خبری جماران، لیلا مرگن: دریاچه ارومیه که مهمترین دریاچه شمال غرب کشور است، در مرز احتضار قرار دارد. شهریور 1403 بود که رسانه‌ها با تیتر «دریاچه ارومیه کاملا خشک شد» هشدار دادند که مرگ این دریاچه نزدیک است. اگرچه اعضای فعلی ستاد احیای دریاچه ارومیه خشک شدن کامل این دریاچه را تکذیب کردند، اما نگین شمال غرب ایران، دیگر شرایطش به قدری بحرانی است که حتی نمی‌تواند خون گریه کند و مثل سال‌هایی که حداقل آبی در پیکره دریاچه جاری بود، رنگش قرمز نمی‌شود. آن رنگ قرمز شاید تلنگری بود برای نجات این پهنه آبی!

حالا که سه سالی از تغییر و تحولات در ستاد احیاء دریاچه ارومیه می‌گذرد، شینا انصاری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست مطرح می‌کند که این تغییرات، اقدامات احیایی برای نجات دریاچه را مختل کرده و باید ساختار ستاد احیای دریاچه ارومیه پوست‌اندازی کند. انصاری معتقد است که واگذاری یک امر ملی به یکی از سه استان درگیر در مسأله دریاچه ارومیه (استان آذربایجان غربی) کار درستی نبوده و باید جایگاه ملی ستاد به آن بازگردانده شود.

کارگروه نجات دریاچه ارومیه، با هدف ارائه راهکارهای مناسب ابتدا با مسئولیت وزیر نیرو و با حضور وزیران جهاد کشاورزی، کشور، معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست‌جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در 25 مهر ماه 1392 تشکیل شد. پس از انجام بررسی‌های کارگروه و با ارائه پیشنهادات نمایندگان استانی در مجلس شورای اسلامی تصمیم گرفته شد تا ستاد احیاء دریاچه ارومیه با اختیارات اصل ۱۳۸ به ریاست معاون اول رئیس‌جمهور تشکیل شود. با مصوبه دوم بهمن 1392، اسحاق جهانگیری معاون اول وقت ریاست جمهوری به‌عنوان رئیس ستاد احیاء دریاچه ارومیه و عیسی کلانتری به‌عنوان دبیر و مجری این ستاد منصوب شد.

زمانی که عیسی کلانتری مسئولیت ستاد احیاء را پذیرفت، هنوز او سمت رئیس سازمان حفاظت محیط زیست را بر عهده نداشت و چهار سال بعد یعنی در دور دوم دولت روحانی و از سال 1396 سکان سازمان حفاظت محیط زیست با حفظ سمت دبیری ستاد احیاء دریاچه ارومیه به او سپرده شد. در دولت سیزدهم نیز وظایف کلانتری که با شخصیت حقیقی خود عضو ستاد بود، به استانداری آذربایجان غربی سپرده شد تا اخبار ناخوش احوالی دریاچه ارومیه و توقف پروژه‌ها بیشتر به گوش برسد.

پررنگ شدن نقش استانداران در ستاد احیاء

پنجم آذرماه امسال جلسه کارگروه ستاد احیاء دریاچه ارومیه به ریاست محمدرضا عارف معاون اول رئیس جمهور تشکیل شد. در این جلسه معاون اول رئیس جمهور احیاء دریاچه ارومیه را یک طرح فراملی و حیثیتی دانست و تأکید کرد که بی‌اعتنایی و بخشی نگری نسبت به نجات دریاچه ارومیه یک فاجعه ملی و فراملی به بار خواهد آورد.

در جلسه ستاد احیاء دریاچه ارومیه درباره سازوکار و ساختار جدید این ستاد هم در میان اعضای حاضر بحث و تبادل نظر شد. به اعتقاد معاون اول رئیس جمهور، باید دبیر ستاد احیاء دریاچه ارومیه یک شخصیت ملی با اقتدار کافی باشد و نمایندگان قوه قضائیه و مجلس هم با حضور در ستاد، در جریان مصوبات ستاد احیاء باشند.

از احمد قندهاری نماینده وزارت نیرو در ستاد احیاء درباره جزئیات مطرح شده در جلسه با حضور معاون اول رئیس جمهور، سئوال کردیم. وی به جماران در این رابطه می‌گوید: در جلسه آخر ستاد احیای دریاچه ارومیه، بنده از روند کلی کارها گزارشی ارائه دادم که نتیجه همفکری با همکارانمان و کارشناسان نهاد ریاست جمهوری بود.

وی ادامه می‌دهد: در این گزارش سه پیشنهاد برای ریاست ستاد و دبیر کارگروه ملی پیشنهاد شد. در این جلسه رئیس سازمان حفاظت محیط زیست به‌عنوان دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه پیشنهاد شد که اگر در دولت هم بپذیرند، رئیس این سازمان کارش را به‌عنوان دبیر شروع کند. بقیه تغییرات ستاد مطابق قبل است و تغییراتی هم در کارگروه‌ها داشتیم.

قندهاری درباره نقش استانداران در ساختار جدید توضیح می‌دهد: استانداران در ساختار قبلی هم حضور داشتند. اکنون اما طبق تاکیدی که ریاست کارگروه یعنی دکتر عارف داشتند، قرار شد که نقش بیشتری به ستادهای استانی و کارگروه‌های استانی که با ریاست استانداران تشکیل می‌شود، داده شود تا به نوعی مدیریت پایین به بالا در جریان انجام امور اعمال شود. قطعا استانداران نقش اجرایی را بر عهده خواهند داشت.

پروژه انتقال زاب به ارومیه از 1401 در مدار است

پروژه جنجالی انتقال آب زاب به ارومیه یا همان انتقال آب سد کانی سیب به دریاچه ارومیه که یک پروژه انتقال بین حوضه‌ای بود، اگرچه بخش عمده کارش در دولت دوازدهم انجام شد و این پروژه را به یکی از مهمترین پروژه‌های نجات بخشی دریاچه ارومیه در دولت دوازدهم تبدیل کرد، اما به دلیل بروز مشکلات فنی در دو کیلومتر انتهایی مسیر، کار افتتاح پروژه به دولت بعد محول شد. در جریان بازدید از این پروژه که با پیشرفت فیزیکی خیلی خوب به دولت بعدی محول شد، دو خبرنگار محیط زیستی هم جان خود را از دست دادند تا به گفته قندهاری سرانجام در زمستان 1401، این پروژه در مدار قرار بگیرد و آب زاب را به دریاچه ارومیه منتقل کند.

به گفته نماینده وزارت نیرو در ستاد احیا، بخش آخر این پروژه زودتر از موعد به بهره‌برداری رسید و همه عوامل پای کار بودند تا پروژه زودتر از موعد به بهره‌برداری برسد.

استفاده از ظرفیت سمن‌ها

حامد قادرزاده رئیس دانشگاه کردستان نیز در گفت‌وگو با جماران درباره تصمیمات جلسه ستاد احیاء با حضور عارف بیان می‌کند: واقعیت این است که جلسه‌ای که تشکیل شد، نتیجه چندین جلسه قبل بود. در این جلسه گزارشی از مصوبات 26 گانه قبلی توسط وزارتخانه‌های نیرو، جهاد کشاورزی و مجموعه دانشگاه‌ها در سه استان آذربایجان شرقی، غربی و کردستان ارائه شد.

وی اضافه می‌کند: این گزارش‌ها نشان می‌داد که کارهای زیادی انجام شده است، اما به دلایل خاصی که اجتناب‌ناپذیر بود، مدتی کارها مسکوت باقی مانده بود.

به گفته قادرزاده، تلاش بر این بود که تا پایان برنامه‌ای که مد نظر بود، میزان آب دریاچه به 174 میلیون متر مکعب برسد و اکنون این میزان 170.1 میلیون متر مکعب است. این نشان می‌دهد علیرغم برنامه توسعه کشاورزی که در منطقه پیگیری شده است، کارهای صورت گرفته، خیلی بی‌اثر نبوده است.

قادرزاده ادامه می‌دهد: معاون اول در دولت چهاردهم اهتمام دارد که موضوع دریاچه ارومیه بیشتر مورد توجه قرار گیرد؛ سرمایه‌گذاری مناسب در حوزه سمن‌ها انجام شود و سازمان‌های مردم نهاد هم به مسأله احیای دریاچه ارومیه ورود کنند.

وی اضافه می‌کند: قرار است فقط جنبه‌های کشاورزی و فیزیکی در مورد احیاء دریاچه در نظر نباشد و جنبه‌های فرهنگی منطقه هم مورد توجه قرار گیرد.

رئیس دانشگاه کردستان می‌گوید: بازنگری در ساختار، مسأله مهمی بود که در جلسه مطرح شد. استان‌ها حتما باید در طرح‌های ستاد احیاء دخیل باشند. یک شورای عالی در سطح ملی با ریاست معاون اول داریم و عین همین را در استان‌ها با ریاست استانداران خواهیم داشت.

وی اضافه می‌کند: قبلا فقط دانشگاه صنعتی شریف مسئولیت مطالعه درباره دریاچه را به عهده داشت، اما اکنون دانشگاه ارومیه، تبریز و کردستان قرار است با همکاری دستگاه‌های مرتبط به‌ویژه زیر نظر استانداران کارهای تحقیقاتی را پیش ببرند. فکر می‌کنم برنامه خوشایند است. به این دلیل که همه به این واقف هستند که الزامات باید رعایت شود.

وضعیت دبیر ستاد احیاء نهایی نشده است

قادرزاده توضیح می‌دهد: در هر استان رئیس ستاد استانی، استاندار خواهد بود. درباره دبیر ستاد احیاء دریاچه در این جلسه تصمیم نهایی گرفته نشد. ممکن است رئیس سازمان محیط زیست یا سازمان برنامه این مسئولیت را به عهده بگیرد.

وی اضافه می‌کند: قرار شده است که درباره ساختار جدید چندین جلسه صحبت انجام شود. به نظر می‌آید این ساختار محکم‌تر و منسجم‌تر است. بر اساس تصمیمات گرفته شده باید از قوه قضائیه و مجلس و همه دستگاه‌ها شامل وزارت علوم، رئیس سازمان برنامه و بودجه و حتی وزارت دفاع در ستاد نماینده‌ای حضور یابد.

رئیس دانشگاه کردستان یادآور می‌شود: موضوع دریاچه ارومیه فقط یک بحث منطقه‌ای و ملی نیست. بلکه بحث فراملی است. تاکید موکد معاون اول این بود که موضوع دریاچه به صورت ساختارمند پیش برود. کارها قرار نیست مسکوت بماند و باید تا یک ماه دیگر خیلی از این برنامه‌ها جمع‌بندی شوند.

او ادامه می‌دهد: ما تنها بحث کم شدن آب دریاچه یا خشک شدن بخشی از دریاچه را مد نظر نداریم. بحث فرونشست دریاچه را هم داریم؛ بنابراین نیاز به حضور سازمان زمین شناسی احساس می‌شود. همزمان هم دریاچه روی زمین در حال آسیب دیدن است و هم منابع آب زیرزمینی در حال تخلیه است. به همین خاطر مقرر شد که خود مجموعه استانداران و نمایندگان وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و نیرو همچنین سازمان‌های برنامه و زمین شناسی در عرض حداکثر دو ماه آینده، یک برنامه جامعی را برای اجرا مورد توجه قرار دهند.

قادرزاده خشک شدن کامل دریاچه ارومیه در تابستان امسال را رد می‌کند و بر این باور است که ستاد فقط 4 متر از هدف‌گذاری انجام شده برای دریاچه عقب است.

وی درباره تخصیص حقابه دریاچه توسط وزارت نیرو می‌گوید: ما استرس‌های آبی فراوان و شوک‌های بارشی داشتیم و این مسایل را نمی‌توان نادیده گرفت. گاهی مردم آب رها شده از مسیر کانی سیب را برداشت می‌کنند یا چاه غیر مجاز می‌زنند، اما نمی تواندر مسیر مأمور گذاشت و این اقدامات را متوقف کرد.

رئیس دانشگاه کردستان توضیح می‌دهد: وزارت جهاد کشاورزی متعهد بوده است از 999 میلیون متر مکعب آب که قبلا مصرف می‌کرده است، میزان مصرف این بخش را به 554 برساند که امر محقق شده است. بهره‌وری محصولات کشاورزی در بخش آب تا حد قابل ملاحظه‌ای تحقق یافته است، اما سال‌های خشک هم وضعیت را بدتر کرده است.

وی ادامه می‌دهد: تغییر و افزایش درجه حرارت و کاهش بارش باعث می‌شود که سطح تبخیر بالا برود. اگر نه تمام دستگاه‌هایی که آنجا بودند، بر اساس گزارش‌های داده شده همه پای کار بودند و 90 درصد برنامه‌ها بر اساس بودجه تخصیص داده شده، اجرایی شده است.

قادرزاده تاکید می‌کند: برخی مسایل دست ما نیست. 134 هزار میلیارد تومان در دریاچه ارومیه پول خرج شده است و یکی از مسایل اصلی این بوده که به دلیل تحریم‌ها، منابع مالی به موقع تزریق نشده است. از طرف دیگر، کشاورزان جایگزینی برای معیشت نداشتند. وقتی معاش به کشاورزی وابسته است، خیلی وقت‌ها افراد نمی‌توانند به آینده توجه کنند.

وی بیان می‌کند: سال گذشته آورد دریاچه خوب بوده است. امسال هم پیش‌بینی می‌شود که این آورده افزایش یابد، اما در مجموع در بخش آورده بلند مدت، ما 42 درصد کاهش آورد در منطقه داشته‌ایم. این یعنی حتی اگر پل نمی‌زدند و بحث‌هایی که قبلا می‌گفتند هم نبود، باز دریاچه دچار آسیب می‌شد، زیرا تولیدات کشاورزی در آذربایجان غربی طبق گزارش‌هایی که دادند به 12 میلیون تن رسیده است.

احیای ستاد احیاء در دستور کار

صفر نصرالله زاده رئیس دانشگاه تبریز هم دیگر حاضر در جلسه گذشته ستاد احیاء بود که در گفت‌وگو با جماران درباره این جلسه بیان می‌کند: در جلسه گذشته موضوع مطرح شده این بود که باید ستاد احیاء دریاچه ارومیه احیاء شود.

وی می‌گوید: مدتی است که فعالیت این ستاد متوقف شده است. به همین خاطر در جلسه ساز و کارهایی اندیشیده شد. تاکنون چندین جلسه برگزار شده است و در جلسه گذشته قرار شد ساختار ستاد احیا مورد تجدید نظر قرار گیرد. آسیب شناسی اقدامات گذشته بر اساس شاخص‌های دقیق انجام شود تا ببینیم چقدر از اقدامات، انجام شده است و اقدامات انجام شده چقدر اثربخشی داشته‌اند؛ تا بتوانیم در تجربیات آینده هم از آن استفاده کنیم.

نصرالله زاده از اضافه شدن طرح‌های جدید به 26 اقدام ملی مطرح شده در گذشته خبر می‌دهد. قرار است این طرح‌ها توسطه سازمان‌ها و دانشگاه‌های سه استان آذربایجان غربی و شرقی و کردستان تهیه شود.

وی اضافه می‌کند: برای ستاد احیاء یک شورای تصمیم‌گیری در سطح کلان تحت عنوان شورای رهبری یا راهبردی تعریف می‌شود که تصمیمات کلان آنجا اتخاذ شود. زیر مجموعه آن در استان‌های درگیر آذربایجان شرقی و غربی و کردستان به صورت جداگانه تشکیل خواهد شد.

رئیس دانشگاه تبریز می‌گوید: ستادهای استانی ستادهای عملیاتی خواهند بود که زیر نظر ستاد مرکزی یا شورای راهبری عملا کارهای عملیاتی را به پیش می‌برند. دانشگاه‌ها هم نقش نظارت، پایش و ارائه طرح‌های جدید را برای پیشبرد امور، برعهده خواهند داشت.

وی اضافه می‌کند: ستاد ملی است و نامش کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه است. دبیرخانه آن در تهران مستقر می‌شود، اما بر اساس صحبت‌هایی که شد، مخصوصا صحبت‌های رئیس جلسه که معاون اول رئیس جمهور بود، در استان‌ها هم دبیرخانه‌های فرعی تشکیل می‌شود تا زیر در مجموعه دبیرخانه مرکزی کارها را به صورت عملیاتی‌تر در سه استان به پیش ببرند.