محمدرضا حکیمی

محمدرضا حکیمی یکی از برجسته‌ترین متفکران، فقیهان و نویسندگان معاصر شیعه بود. او با تألیف مجموعه حدیثی «الحیاه» که به مثابه یک دائر المعارف اسلامی به شمار می‌آید، جایگاهی ممتاز در فضای معرفتی جهان اسلام به دست آورد. حکیمی از چهره‌های تأثیرگذار مکتب تفکیک (مکتب معارفی خراسان) بود و در تحولات فکری و اجتماعی دوران انقلاب و پس از آن نقش مهمی داشت.

تولد و خانواده محمدرضا حکیمی در ۱۴ فروردین ۱۳۱۴ شمسی (۱۳۵۴ قمری) در شهر مشهد به دنیا آمد. پدر او، حاج عبدالوهاب حکیمی، از یزد به مشهد مهاجرت کرده بود و از معتمدین بازار مشهد بود. مادر او نیز بانویی آشنا به معارف دینی بوده است؛ در مصاحبه‌ای، حکیمی از اجداد مادری خود یاد کرده است و گفته که دایی مادری‌اش میرزا احمد مدرس یزدی بوده است. --- تحصیلات حکیمی تحصیلات دینی خود را از سن ۶ سالگی آغاز کرد: ابتدا در مکتب‌خانه به آموختن قرآن و حفظ اشعار و کلمات قصار پرداخت. سپس دوره ابتدایی را در مدرسه گذراند. در سال ۱۳۲۶ شمسی (۱۲ ساله) وارد حوزه علمیه نوّاب مشهد شد. در طول حدود ۲۰ سال اقامت در حوزه نواب، وی در دروس مقدمات، سطح، خارج فقه و اصول، فلسفه، ادبیات عرب، نجوم و تقویم به تحصیل پرداخت. از اساتید او می‌توان به محمدتقی ادیب نیشابوری، آیت‌الله سید محمدهادی میلانی، شیخ مجتبی قزوینی، هاشم قزوینی، غلامحسین محامی بادکوبه‌ای، اسماعیل نجومیان، علی اکبر الهیان اشاره کرد. او در سال ۱۳۴۸ شمسی اجازه اجتهاد را از آقا بزرگ تهرانی دریافت کرد. --- مسیر زندگی و فعالیت‌ها حکیمی پس از پایان تحصیل حوزه‌ای، به فعالیت علمی، تألیفی و پژوهشی پرداخت و در عرصه معارف اسلامی حضور برجسته‌ای داشت. او بیش از پنجاه اثر در موضوعات متنوع اسلامی تألیف کرد، از جمله «الحیاه»، «خورشید مغرب»، «عقل سرخ»، «عاشورا: مظلومیتی مضاعف» و «مکتب تفکیک». سبک قلم او ترکیبی از حماسه، معنویت و روشنگری بود؛ او نویسنده‌ای پرکار بود که با زبان ادبی توانست مفاهیم عمیق دینی و اجتماعی را منتقل کند. یکی از اصول فکری او، گرایش به عدالت اجتماعی بود؛ او «فیلسوف عدالت» خوانده شده است. --- ارتباط با امام خمینی (س) حکیمی از جمله روحانیونی بود که طرفدار و همراه امام خمینی در دوره پیش از انقلاب محسوب می‌شد. او در آن دوران جلساتی در مشهد برگزار می‌کرد، از جمله جلسات با عنوان «الغدیر» که در آن مسائل دینی، اعتقادی و اجتماعی را با جوانان مطرح می‌کرد. هرچند پس از پیروزی انقلاب اسلامی او مواضع انتقادی نسبت به برخی وضعیت‌ها گرفت؛ بنا به برخی گزارش‌ها، او از روند مدیریت‌ها یا دوری از عدالت اقتصادی اظهار نگرانی می‌کرد و در سال‌های بعد بیشتر به پژوهش و نگارش علمی پرداخت. --- رویدادهای مهم و نظریات فکری یکی از مهم‌ترین دستاوردهای فکری حکیمی، پایه‌گذاری (یا حداقل ترویج جدی) آنچه امروز «مکتب تفکیک» خوانده می‌شود، بود. در مکتب تفکیک، او بر «تفکیک معارف دینی از فلسفه و عرفان» تأکید داشت و معتقد بود که شناخت دینی باید مستقلانه از فلسفه بشری دنبال شود. او فلسفه صدرایی را نقد می‌کرد و در آثار خود به بررسی الهیات و عقل دینی پرداخته بود. از نظر عدالت اجتماعی، حکیمی تأکید زیادی بر پیاده‌سازی یک حکومت دینی عادل داشت؛ او حکومت را با معیار عدالت و اخلاق دینی ارزیابی می‌کرد. --- دوره پس از انقلاب اسلامی پس از انقلاب، حکیمی همچنان به فعالیت علمی ادامه داد و آثاری منتشر کرد که نقدهایی هم به وضعیت انقلابیون یا مدیریت حکومت داشت. او گرچه از مقامات رسمی بلندمرتبه حکومتی برخوردار نبود، اما به عنوان متفکری مستقل، با قلم خود تلاش می‌کرد معارف دینی را در نسبت با عدالت، فقر و اخلاق حاکمیت بیان کند. همچنین، او در ترویج مکتب تفکیک نقش مهمی پس از انقلاب ایفا کرد و با انتشار کتاب «مکتب تفکیک»، اندیشه‌اش را در سطح جامعه حوزوی و دانشگاهی گسترش داد. --- پایان زندگی و میراث محمدرضا حکیمی در ۳۱ مرداد ۱۴۰۰ بر اثر ایست قلبی درگذشت. محل درگذشت او تهران است. او در مشهد به خاک سپرده شد.