سید محمود طالقانی
خلاصه مطلب:
سید محمود علایی طالقانی (۱۳ اسفند ۱۲۸۹–۱۹ شهریور ۱۳۵۸) از روحانیان برجسته و نواندیش دینی ایران بود که نقش برجستهای در فعالیتهای سیاسی ـ اجتماعی قبل از انقلاب و پس از آن ایفا کرد. ارتباط نزدیک وی با امام خمینی بهویژه در دوران انقلاب و پس از آن، از مهمترین ویژگیهای تاریخی زندگی اوست.
توضیحات :
تولد و خانواده
سید محمود علایی طالقانی در ۱۳ اسفند ۱۲۸۹ خورشیدی (برابر با ۴ ربیعالاول ۱۳۲۹ قمری) در روستای گِلیَرد از بخش طالقان در استان البرز بهدنیا آمد. پدرش، سید ابوالحسن علایی طالقانی، از روحانیون و معلمان دینی آن منطقه بود. مادر ایشان نیز از خانوادهای مذهبی بود، اگرچه نام ویژهای از ایشان در منابعِ رایج نیامده است.
در سال ۱۳۱۶ خورشیدی، وی با خانم بتول اعلایی ازدواج کرد و حاصل این پیوند فرزندانی بود که در میان آنان میتوان به وحیده، مجتبی، و اعظم اشاره کرد.
تحصیلات
تحصیلات ابتدایی ایشان در زادگاهش در مکتبخانهای آغاز شد؛ در پنج سالگی قرآن خواندن را آموخت و در هفت سالگی خواندن و نوشتن را کامل کرد. سپس همراه خانواده به تهران مهاجرت کرد و در مدرسه ملا رضا (میدان امینالسلطان) تحصیلات مقدماتی خود را پی گرفت.
در حدود سال ۱۳۰۰ خورشیدی به شهر مقدس قم رفت و در حوزه علمیه آنجا نزد اساتیدی چونحضرات آیات عبدالکریم حائری یزدی و سید شهابالدین مرعشی نجفی، و نیز محمدحسین غروی اصفهانی و دیگران، تحصیل کرد تا آنکه در سال ۱۳۱۶ به نجف اشرف رفت و از درسهایی همچون درس سید ابوالحسن اصفهانی استفاده برد و اجازه اجتهاد یافت. پس از بازگشت به ایران، در تهران به تدریس پرداخت.
مسیر شغلی و فعالیتها
طالقانی پس از بازگشت به تهران، در مدرسه سپه سالار به تدریس معارف اسلامی مشغول شد. همزمان، فعالیتهای فرهنگی و تربیتی خود را در قالب ایجاد جلسات تفسیر قرآن، تشکیل «کانون اسلام» و انتشار مجله «دانشآموز» گسترش داد.
در عرصه سیاسی، وی از دوران پیش از ملی شدن صنعت نفت همراه با جریان جبهه ملی ایران و نهضت آزادی ایران فعال بود. برای مثال، در سال ۱۳۴۰ خورشیدی با مهدی بازرگان و یدالله سحابی از مؤسسان نهضت آزادی ایران بود.
در مسیر مبارزاتیاش بارها بازداشت و تبعید شد؛ از جمله به خاطر مخالفت با سیاستهای حکومت پهلوی و فعالیتهای سیاسی ـ مذهبی.
ارتباط با امام خمینی (س)
طالقانی در مقاطع مهمی از مبارزه علیه رژیم پهلوی، موافق و همقدم با امام خمینی بود. پس از سال ۱۳۴۲، زمانی که طالقانی همراه با دیگر فعالان سیاسی بازداشت و محکوم به ده سال زندان شد، امام خمینی در پیامهای خود این حکم را بهشدت محکوم کرد. پس از آزادی و همزمان با تداوم مبارزه، نام طالقانی بهعنوان یکی از یاران امام خمینی در روند انقلاب اسلامی مطرح شد. هنگامی که انقلاب به پیروزی رسید، امام خمینی وی را به سمت «امامت جمعه تهران» منصوب کرد.
رویدادهای مهم و نظریات
یکی از آثار مهم آیت الله طالقانی، تفسیر «پرتوی از قرآن» بود که نشاندهنده رویکرد نواندیشانه وی به قرآن و اسلام بود. وی بر این باور بود که اسلام با مفاهیمی مانند عدالت اجتماعی و آزادی مدرن مغایرت ندارد، و این دیدگاه در سخنرانیها و نوشتههایش بازتاب داشت. همچنین در تحولات مبارزاتی، مسجد هدایت تهران بهعنوان مرکز بحث، تحلیل و گردهمایی جوانان و روشنفکران مذهبی بهکار گرفته شد و ایشان نیز در آنجا جلسات تفسیر قرآن برگزار میکرد.
دوران پس از انقلاب اسلامی ایران
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، طالقانی بهعنوان عضو شورای انقلاب منصوب شد و در مرداد ۱۳۵۸ به دستور امام خمینی نخستین نماز جمعه رسمی تهران به امامت او برگزار شد. همچنین وی در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی، بهعنوان نماینده مردم تهران انتخاب شد.
پایان زندگی و محل دفن
سید محمود طالقانی در ساعتهای آغازین بامداد ۱۹ شهریور ۱۳۵۸ خورشیدی در تهران درگذشت. پیکر او در آرامستان بهشت زهرا در تهران به خاک سپرده شد. بر اساس برخی گزارشها، نماز میت وی توسط امام خمینی اقامه شد یا بهدستور ایشان برگزار گردید.