محمدتقی فلسفی
خلاصه مطلب:
محمدتقی فلسفی یکی از برجستهترین وعاظ و خطبای معاصر بود که به واسطه سخنرانیهای شورانگیز، منبرهای مؤثر و مخالفت صریحش با رژیم پهلوی و نیروهای غیر اسلامی (بهویژه فرقه ضاله بهائیت) به چهرهای شناختهشده در میان جریان روحانیت انقلابی تبدیل شد. فعالیتهای او در سالهای پیش از انقلاب و همراهی ضمنی با نهضت امام خمینی ـ که منجر به ممنوعالمنبر شدن و فشار ساواک شد — او را به نمادی از مقاومت دینی در برابر حکومت وقت بدل ساخت.
توضیحات :
تولد و خانواده
محمدتقی فلسفی در روز دهم ربیعالاول ۱۳۲۶ هجری قمری (۱۲۸۶ یا ۱۲۸۷ شمسی) در تهران به دنیا آمد.
پدر او، محمدرضا تنکابنی، از علمای برجسته و مدرسان سرشناس تهران بود که در مدرسه «فیلسوفالدوله» تدریس میکرد.
مادرش طوبیخانم (دختر ابوالحسن تاجر اصفهانی) بود.
دوران کودکی او عمدتاً در منزل و تحت نظارت پدر گذشت و از سن هفت سالگی وارد دبستان «توفیق» شد؛ آنجا مقدمات خواندن، نوشتن و صرف و نحو و علوم دینی را فرا گرفت.
---
تحصیلات
پس از تحصیلات ابتدایی، فلسفی به فراگیری فقه و اصول پرداخت. وی در دروس سطح نزد پدر خود شرکت کرد (پدرش سطح «قوانین و شرح لمعه» را تدریس میکرد) و سپس به صورت آزاد مباحث فلسفی را نیز آموخت. از استادان فلسفه و علوم دینی او میتوان به مهدی آشتیانی، ابراهیم امامزاده زیدی، کاظم عصار و طاهر تنکابنی اشاره کرد.
پس از این مراحل، به قم رفت تا دروس خارج و معارف را ادامه دهد و زمینه برای وعظ و منبر او آماده شد.
---
مسیر شغلی و فعالیتها
از حدود سن پانزده یا شانزده سالگی نخستین منبر خود را در مسجد «فیلسوفها» ـ مسجدی که پدرش در آن نماز جماعت اقامه میکرد — آغاز کرد. نخستین منبرش درباره امیرالمؤمنین (ع) بود و با استقبال عمومی مواجه شد.
تدریجاً منبرهای او رونق یافت و در حدود نوزده سالگی برای منبر در مجلس شورای ملی دعوت شد؛ دعوتی که با امضای رئیس وقت مجلس انجام گرفت و او را «افصح المتکلمین» خطاب کردند.
با گسترش فعالیتهای منبری و سخنرانی در تهران و احتمالا دیگر مناطق، فلسفی بهتدریج به یکی از شاخصترین وعاظ عمومی تبدیل شد.
همچنین او در عرصه تألیف نیز فعال بود و آثاری در زمینه اخلاق، تربیت، فن خطابه و مسائل فرهنگی ـ تربیتی منتشر کرد.
---
ارتباط با امام خمینی (س)
در منابع منتشرشده درباره فلسفی، به صورت صریح ارتباط مستقیم یا دیدار ویژه با امام خمینی (س) ذکر نشده است؛ اما پیش از پیروزی انقلاب و با توجه به مواضع سیاسی و مذهبی او که همسو با جریان انقلاب بود، او از منتقدان جدی رژیم پهلوی و از همراهان فکری آن نهضت به شمار میآمد.
در مقالهای درباره تاریخ شفاهی ایران آمده است که فلسفی پیامهای مرجع وقت (آیتالله بروجردی) را در مقاطع حساس به محمدرضا شاه منتقل میکرد و پس از آن در نهضت امام خمینی (س) نقشی فعال داشت؛ همین موضعگیری باعث شد بارها توسط حکومت پهلوی تحت فشار قرار گیرد و حتی ممنوعالمنبر شود.
اگرچه شواهد رسمی درباره دیدار خصوصی یا نامهنگاری مستقیم با امام خمینی (س) در منابعی دیده نمی شود، اما روشن است که فلسفی در مسیر فکری و عملی نزدیک به جریان انقلاب و ارزشهایی که امام خمینی (س) نمایندگی میکرد، قرار داشت.
---
رویدادهای مهم و نظریات
فلسفی بهعنوان یکی از پیشگامان منبرپرداری نوین در عصر خود شناخته میشود؛ شیوه خطابه و مخاطبشناسی وی چنان مؤثر بود که منبر او در همان سنین جوانی مورد استقبال و توجه قرار گرفت.
او نقش مؤثری در افشای فسادها، سیاستهای ضد دینی رژیم پهلوی و هشدار درباره نفوذ فرقهها — بهویژه بهائیت — داشت.
آثار متعددی درباره اخلاق، تربیت، فن خطابنویسی و تعلیم اسلامی نوشته است؛ این آثار حاکی از توجه او به تربیت فرد مسلمان جامع و جامعهای بر پایه ارزشهای دینی بود.
با وجود فشارها و ممنوعالمنبری، فلسفی استمرار در خطابه و نشر معارف داشت؛ همین پشتکار و اعتقاد باعث شد بسیاری از خطبای بعدی او را الگو قرار دهند.
---
دوران پس از انقلاب اسلامی ایران
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، فلسفی با فضای جدید سیاسی و اجتماعی سازگار شد؛ و همانطور که در گزارش «تاریخ شفاهی ایران» آمده است، او به نشر خاطرات و دیدگاههای خود پرداخت و آثارش را ادامه داد.
به نظر میرسد نقش او بیشتر اجتماعی و فرهنگی بود: از طریق منبر و تألیف، تلاش داشت معارف اسلامی و اندیشه انقلاب را در میان مردم نشر دهد، که این خود نوعی مشارکت غیررسمی ولی تأثیرگذار در تثبیت ارزشهای انقلاب بود.
---
پایان زندگی و محل دفن
محمدتقی فلسفی در روز ۲۷ آذر ۱۳۷۷ شمسی (برابر با ۱۹ دسامبر ۱۹۹۸ میلادی) در تهران درگذشت.
پیکر ایشان در حرم مطهر حضرت عبدالعظیم حسنی دفن شده است.