سیر تحول نقش ماهی در فرش

تاریخچه ی پیدایش ماهی در فرش

یکی مهم و ترین و پر مصرف ترین طرح و نقش های قالی طرح های ماهی می باشد که به اصطلاح ماهی در هم می گویند که این طرح ها به صورت گسترده در قالی بافی ها استفاده می شوند و طرفداران زیادی هم دارند و اکثر شهرها از جمله همدان، آذربایجان، مرکزی  و ... از این طرح در قالی بافی خود استفاده می کنند.

درارتباط با تاریخچه ی این طرح باید گفت که در قدیم نوعی رسم وجود داشت که نقش حیواناتی را به نشان قدرت و جاودانگی می کشیدند و با گذر زمان این طرح ها را بر روی دیوار ها و وسایل خود رسم می کردند و هم چنین دسته ای از افراد به کشیدن نقش هراتی که بعد ها نام عامیانه ی ماهی در هم گرفت می پرداختند. اساس و ریشه ی طرح ماهی در هم کشیدن دو ماهی و هشت پر بود. این طرح ها رفته رفته در دوره ی پادشاهانی از جمله تیموری بر روی فرش ها و در ترکیب رنگ های مختلفی مورد استفاده قرار گرفت و در آن زمان به شهرت خاصی دست یافت و هم چنین در کنار آن گل و برگ و نیلوفر های آبی استفاده می شد و هم چنین این طرح نسل به نسل ادامه داشت تا این که در دوره ی صفوی بسیار زیاد شد که با نام نقش های هراتی شهرت گرفت. نقش هراتی یا همان ماهی درهم در تاریخ ایران و باستان ریشه دارد و بسیار هم مورد استفاده بود که در هر نسل با پیشرفت هایی همراه بود. در نقش هایی که ایرانی بود ماهی های در هم بافته می شدند که این ماهی به دلفین هم شباهت هایی داشت. این نقش با گذر زمان به شکل های دیگر از جمله گل های مختلف و دو ماهی و جام و دو ماهی و مهر و... تبدیل شد.

نقش ماهی در فرش و انواع آن

همان طور که گفته شد نقش ماهی در هم در طول زمان به نقش های مختلف دیگری تبدیل شدند که این طرح ها شامل برگ‌ و گل می باشد از جمله طرح های ماهی در هم که در کشور هند بسیار رایج است و استفاده می شود شامل گل و نقش انگور های پیچی می باشد که در کنار گل های عباسی قرار گرفته اند که در این نقش ماهی های در هم وجود دارد که به شکل برگ گل در آمده اند.

به طور کلی ماهی در هم انواع مختلفی دارد که شامل سگ ماهی، ریزه ماهی، ماهی زنبوری، ماهی سنه، ماهی هرات می باشد که هر کدام از این موارد طرح های مختلفی از ماهی در هم هستند که در نقش فرش ها به کار می روند.

شناسایی این نوع فرش ها می تواند توسط قالیشویی معتبر صورت گیرد.

طرح نقش ماهی هراتی

طرح ماهی هراتی به ماهی درهم معروف است که در چند ضلعی، ماهی های درهم به شکل گل های ریز، نقش های باز و بسته می باشند. در اکثر مناطق همدان، سنندج ماهی های هراتی به شکل ماهی زنبوری طراحی می شوند و بر روی فرش ها بافته می شوند و این طرح ها در فرش های یزد، فرش قائن، فرش فراهان بسیار رواج دارد.

طرح هراتی با توجه به رواج گسترده در سراسر کشور در هر نقطه به شکل های متنوعی وجود دارد که در غرب کشور طرح ماهی های در هم به شکل برگ ماهی و الماسی طراحی شده است و هم چنین در شرق کشور ماهی های در هم به شکل های لوزی، و شکلی از حوض هایی می باشد که در برخی موارد برگ هایی هم اطرافش وجود دارد. در کناره های فرش طرح های هراتی، طراحی لاک پشت وجود دارد و همین طرح در آذربایجان شکلی شبیه به سماور وجود دارد و در برخی موارد کناره های فرش علاوه بر طراحی سماور، طرح بوته ماهی هم دیده شده است. برای آنالیز کردن انواع فرش ها و مشاهده ی طرح های ماهی هراتی از چند مرحله استفاده می شود این مراحل شامل:

 1-  به طور کلی تصویری واضح از فرش موجود باشد.

2-  طرحی از خود حاشیه ی فرش در دسترس باشد.

3- طرح کلی از فرش وجود داشته باشد که به عنوان طرح هندسی مطرح می شود.

4-  و در اخر طرح ایجاد شده از ماهی که این طرح می تواند در هر زمینه ای باشد و انواع مختلفی هم دارد.

بررسی انواع شکل های ماهی در فرش شهر های مختلف

نقش های ماهی در شهر مختلف و نقاط مختلف ایران در طرح های مختلفی هستند که برای آن شهر معمولا به عنوان نماد خاصی می باشد که در این قسمت به چند شهر و طرح های ماهی در هم در آنجا می پردازیم.

1-  مورد اول شهر همدان است که در این شهر نقش و طرح ماهی های درهم نسبتا هندسی هستند و از نظر ابعادی در سایز های بزرگی می باشند که این دو مورد نشان دهنده ی شهر همدان است و طرح کلی فرش به صورت کاملا درشت می باشند. طرح های ماهی درهم استفاده شده در فرش های این شهر به شکل های لوزی های هندسی بزرگ که در قسمت مرکزی فرش وجود دارد و ترنج هایی هم در اطراف آن وجود دارد و هم چنین در وسط ترنج ها معمولا گل هایی در ابعاد بزرگ تر وجود دارند و باعث شده تا فضا کاملا پر شود و همه ی این موارد گفته شده هم به یک دیگر و به لوزی مرکزی متصل هستند. در فرش های همدانی ماهی هایی که طراحی شده اند در کنارشان گل های کوچک و زیبایی هم وجود دارد که جلوه ی زیباتری را در فرش ایجاد کرده است.

2-  فرش شهر بعدی شهر ملایر است که این فرش ها نسبت به طرح نقش فرش های همدانی میزان هندسی و درشت بودنشان بیش تر می باشد و ماهی های آن در شکل های بسیار خاص تری می باشند. در حالت کلی فرش های ملایری دارای گل های فرم گرفته هستند که ماهی هایی با فرم خاص هم در آن به وضوح قابل مشاهده است. در بالا و پایین فرش لوزی هایی وجود دارد که معمولا در دو تعداد می باشند و در سه طرف لوزی ها نیز گل هایی در ابعاد بزرگ وجود دارند که در همان نواحی ماهی های درهم نیز وجود دارند که با بقیه ی اجزا کاملا مرتبط هستند. هم چنین در قسمت دیگر فرش نیز ماهی ها به صورت کاملا واضح دیده می شوند به طوری که دم و دندانه های آن کاملا قابل مشاهده هستند که جلوه ی زیبا و خاصی در فرش ها ایجاد می کنند.

3- فرش بعدی مربوط به قشقایی ها می باشد. این فرش هم دارای طرح های هندسی می باشد و معمولا به شکل شش ضلعی می باشند. لچک و ترنج اجزای اصلی هستند که ترنج ها به شکل لوزی در آمده اند و هم چنین در قسمت های بالایی و پایینی فرش لوزی هایی دیده می شود. در رابطه با ترنج هایی که ذکر کردیم در قسمت مرکزی این ترنج ها ماهی هایی دیده می شود که معمولا در چهار عدد می باشند. ماهی های دیگری هم در قسمت های دیگر فرش وجود دارند که به صورت دورانی به دور گلی در گردش هستند.

*** این مطلب در سرویس گزارش آگهی منتشر شده و تبلیغاتی می باشد؛ لذا جماران هیچ توصیه در رابطه با انجام فعالیت فوق ندارد.