به گزارش خبرنگار ایرنا، جنگل‌های زاگرس با گستردگی در 11 استان کشور با 6 میلیون هکتار مساحت، 40 درصد جنگل‌های ایران را تشکیل می‌دهد، این جنگل ها در طول تاریخ سخاوتمندی خود را به جنگل نشینان نشان داده و بهره برداران به طریق مختلف از میوه های جنگلی، چوب و گیاهان پیرامون جنگل استفاده کرده اند.
در این میان درخت بنه که در مناطق جنگلی کردستان از آن به قزوان نام برده می شود، فواید دیگری نیز برای جنگل نشیان و بهره برداران این عرصه با خود به همراه دارد.
در مناطق جنگلی کردستان و در شهرستان های بانه و مریوان درختان کهنسالی که زخم های کهنه و تازه بر تن دارند از دور خود نمایی می کنند، در فرهنگ مردم این منطقه درختان قزوان از اهمیت و احترام خاصی برخوردار بوده و طبق عرف مردم شکستن شاخ و برگ آنها گناه محسوب می شود.
البته این تقدس خاص درخت قزوان نه به خاطر زیبایی و کهنسالی آن، بلکه بخاطر برداشت شیره سقز (وه ن) از تنه این درخت است که در طول تاریخ بخشی از جنگل نشینان روزگار خود را با برداشت این ماده گذرانده و امرار معاش می کنند و این روند هنوز هم ادامه دارد.
برداشت شیره سقز از درخت قزوان یکی از سخت ترین کارها و نیازمند تعامل و همکاری مردم روستا با هم است طوری که برداشت کنندگان در قالب گروه های چهار و پنج نفری این کار را انجام می دهند.
برداشت کنندگان در فصل برداشت (تیر و مرداد) به مناطق جنگلی می روند و پس از درست کردن پیاله های گلی به نام 'کوچله' و زخمی کردن درختان، آن را در محل های مناسب روی تنه درخت نصب می کنند.
زخم های افقی تازه بر پیکره و تنه درخت باید به گونه ای باشد که آسیب زیادی به درخت وارد نکند و شیره سقز بداخل پیاله گلی هدایت شود که جنگل نشینان به سبب تجربه و مهارت خاصی که در این کار دارند، با استادی تمام و بدون نقص این بخش از کار را انجام می دهند.
محمد رسولی از اهالی روستای بوریدر شهرستان سروآباد می گوید: از دوران کودکی با پدر و پدربزرگ خود برای برداشت شیره سقز به مناطق جنگلی روستا که دارای درخت قزوان است، می روند.
وی اضافه کرد: 10 تا 15 روز بعد از زخم زدن و نصب پیاله ها، صبح زود قبل از طلوع خورشید برای برداشت سقز به جنگل می رویم و شیره های سقز را جمع آوری می کنیم.
به گفته وی، شیره های جمع آوری شده را با استفاده از صافی های سنتی که از بقایای گیاهان و چوب درختان جنگی درست شده، تصفیه می کنیم.
ناصر رسولی نیز که تازه از خدمت سربازی برگشته و به همراه خانواده خود مشغول برداشت شیره سقز است، می گوید: شیره های تصفیه شده برای فرستاده شدن به بازار مصرف، درون ظرف های مخصوصی ریخته می شود و با قیمت بسیار کمی به برخی مراکز جمع آوری آن را می فروشیم.
وی تاکید کرد: ما برای برداشت سنتی شیره سقز تلاش و زحمات زیادی می کشیم اما بهره مادی چندانی از آن نمی بریم و به هیمن خاطر بسیاری از جوانان روستا دیگر برای جمع آوری شیره سقز نمی آیند و برای یافتن شغل های بهتر مهاجرت می کنند.
به گفته وی، راه اندازی کارخانجات صنایع تبدیلی و فرآوری شیره وه ن می تواند برای بسیاری از جوانان این روستا شغل ایجاد کند.

** خصوصیات درخت قزوان (بنه) و فواید شیره سقز
استاد دانشگاه منابع طبیعی کردستان در خصوص درخت قزوان گفت: این درخت 2 پایه دارد (درخت نر و ماده از هم جدا هستند) و می تواند به ارتفاع هفت تا 10متر برسد و تاج متراکم و کروی شکلی را تشکیل می دهد.
زاهد شاکری افزود: این درخت یک گونه خودرو جنگلی بوده و اغلب در ارتفاعات فوقانی و مناطق سنگلاخی روی یال ها رشد کرده و قسمت های این درخت از جمله برگ، گال، میوه و شیره ای که از آن استخراج می شود دارای ارزش دارویی است به همین لحاظ از قدیم در طب سنتی ایرانی جایگاه ویژه ای داشته است.
این استاد دانشگاه منابع طبیعی یادآور شد: شیره حاصله از تنه این درخت به نام سقز به جز طب سنتی در تولید محصولات بهداشتی، عطر سازی و رنگ های طبیعی با کیفیت نیز استفاده و کاربرد فراوانی دارد.
وی تاکید کرد: ماده اصلی موجود در شیره سقز 'تربانتین' نام دارد و ارزش اقتصادی بالایی به این محصول می دهد، به گونه ای که در میان مردم محلی جنگل نشین زاگرس، به عنوان یکی از ارزشمندترین درختان اقتصادی جنگلی شناخته می شود.
وی افزود: بذر این درخت بسیار ارزشمند بوده و در حالت نارس به عنوان چاشنی و بذرهای رسیده در شیرینی سازی کاربرد دارند و روغن استحصال شده از بذر بنه نیز به عنوان یکی از با کیفیت ترین روغن های خوراکی شناخته شده و دارای مقدار زیادی اسیدهای چرب غیر اشباع و آنتی اکسیدان های ضد سرطان طبیعی است.
شاکری گفت: از برگ و گال هایی که از نیش شته ها بر روی برگ این درختان ایجاد می شوند نیز به دلیل دارا بودن مقدار بالای تانن (حدود 20 درصد) در صنعت چرم سازی و محصولات بهداشتی استفاده می شود و روغن حاصل از برگ این درخت دارای موادی همچون مونوترپن های مختلف است که ارزش داروی و ضدسرطانی بسیار زیادی دارند.

** آسیب ها و خطراتی که آینده درخت قزوان را تهدید می کند
هر سال به سبب آتش سوزهای عمدی و غیرعمدی جنگل های زاگرس بخشی های از درختان جنگل قربانی می شوند که در این میان درختان قزوان نیز از این آسیب ها بی بهره نیستند.
استاد دانشگاه منابع طبیعی کردستان می گوید: در حال حاضر عوامل تهدید کننده این درخت ارزشمند می توانند در آینده ای نه چندان دور بقای آن را تحت تاثیر قرار دهد البته برداشت بی رویه و غیراصولی شیره سقز توسط بهره برداران محلی یکی از مهمترین عوامل تضعیف کنند درختان بنه به شمار می آید.
شاکری اضافه کرد: با توجه به اینکه برداشت شیره سقز با زخمی کردن تنه درخت و مختل کردن جریان شیره پرورده همراه است، تعداد زیاد زخم های ایجاد شده بر روی تنه درختان بنه، می تواند منجر به ضعف فیزیولوژیک درخت و در طولانی مدت خشک شدن آن شود.
وی یادآور شد: برای زادآوری لازم است دانه گرده درختان نر بر روی گل های ماده منتقل شود تا بذرهای کامل و بارور تولید شود و در اغلب توده های بنه، بدلیل حذف پایه های نر، گرده افشانی به خوبی صورت نگرفته و بذرهای ناقصی تولید می شوند که هم ارزش غذایی پایینی دارند و هم بدلیل عدم وجود قوه نامیه توان تولید نهال بنه را ندارند که این امر منجر به فقدان زادآوری در این توده ها شده و امکان از بین رفتن این درختان ارزشمند را در آینده را افزایش می دهد.
به گفته وی، در کنار این مسائل، با توجه به کیفیت بالای زغال حاصل از چوب این درخت، وجود افراد سودجویی که به صورت غیر قانونی اقدام به قطع درختان کهنسال بنه و تهیه زغال چوب از آنها می کنند می تواند سرعت حذف این گونه را افزایش دهد.
رئیس اداره بهره برداری منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان هم معتقد است: کارشناسان این اداره در تمامی مراحل برداشت قزوان بر کار بهره برداران نظارت می کنند.
پیمان شریفی گفت: با توجه به اینکه جنگل نشینان از شیره سقز درخت قزوان بهره می برند در مراقبت از آن نیز تلاش می کنند و کارشناسان منابع طبیعی با برگزاری کلاس های توجیهی برای روستاییان حاشیه جنگل آنها را از اهمیت درخت قزوان آگاه می کنند.
وی اضافه کرد: محیط بانان نیز با هر گونه قطع کردن و یا شاخه زنی درختان قزوان برخورد می کنند.

**اجرای طرح توسعه جنگل در کردستان
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کردستان گفت: سال گذشته با همکاری و مشارکت بهره برداران 2 هزار و 200 هکتار جنگل کاری در مناطق مختلف این استان انجام شده است.
پیمان باباپیری افزود: کردستان جزء استان های برتر غرب کشور در کاشت و تولید نهال قزوان است و این نهال ها در طرح توسعه و غنی سازی جنگل های استان مورد استفاده قرار می گیرد.
وی اضافه کرد: از سال 1352 که روند جنگلکاری در کردستان شروع شده بود تاکنون 2 هزار و 100 هکتار جنگل کاری در استان انجام گرفته و طرح های سال 95 منابع طبیعی کردستان در حوزه جنگل کاری از این مقدار بیشتر است.
باباپیری یادآور شد: بخش بزرگی از این طرح به مساحت 800 هکتار در روستای تودارملا سنندج و مابقی در شهرستان های جنگلی استان از جمله بانه، مریوان، سروآباد، سقز و کامیاران اجرا شده است.
وی اظهار کرد: در این طرح علاوه بر کاشت گونه های بومی از جمله بلوط و قزوان از گونه های 2 منظوره شامل سماق، به جنگلی، زرشک و بادام تلخ هم استفاده شده که هم مثمر هستند و هم می توانند برای منابع آب و خاک مفید باشند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کردستان گفت: در قالب این طرح برای 125 خانوار این روستا اشتغال جدید ایجاد شد و مشارکت و همراهی آنها در اجرای این طرح نمونه اقتصاد مقاومتی است.
وی اضافه کرد: بیش از 300 هکتار از اراضی کشاورزی که در حاشیه اجرای این طرح قرار دارد با موافقت کشاورزان به باغ های مثمر دیگر از جمله انگور و سیب اختصاص پیدا می کند.

**برداشت سالانه بیش از 25 تُن شیره سقز از جنگل های کردستان
رئیس اداره بهره برداری منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان گفت: بهره برداران در مجموع 25 تُن شیره سقز را برداشت کردند که بخشی از آن به صورت خام فروشی و بخشی دیگر به کارخانه صنایع تبدیلی فرستاده شده است.
پیمان شریفی افزود: در سال گذشته در مجموع با 140 بهره بردار در شهرستان های بانه، مریوان، سروآباد، سنندج و کامیاران قرارداد بسته شده و از درختان قزوان با نظارت کارشناسان این اداره کل شیره سقز برداشت کردند.
وی اضافه کرد: این اداره کل هر سال با توجه به وضعیت و توان جنگل قراردادهای را با بهره برداران برای برداشت شیره سقز می بندد.
به گفته وی، بهره برداران یکسال در میان می توانند از درختان قزوان شیره بگیرند و استفاده بیشتر از حد توان درختان، ممکن است به رشد و بقای درخت آسیب برساند.
به گزارش ایرنا، درختان قزوان که بخشی از درختان جنگل های زاگرس را تشکیل می دهند به سبب قدمت، قابلیت ها و اهمیتی که برای جنگل نشیان دارد نیازمند مراقبت ها بیشتری بوده و لازم است حفاظت از آنها در اولویت قرار گیرد.
ادارات منابع طبیعی و آبخیزداری می توانند با اجرای طرح های توسعه و احیای جنگل با کاشت نهال قزوان به تراکم بیشتر درخت قزوان در جنگل های زاگرس کمک کنند.
راه اندازی کارخانجات صنایع تبدیلی و فرآوری شیره سقز و سایر فرآورده های درخت قزوان در مناطق مختلف می تواند از خام فروشی ها جلوگیری کرده و به نفع بهربردان و روستاییان حاشیه جنگل باشد.
**
درخت بنه با نام علمیPistaciaatlanticaمتعلق به خانواده پسته(Anacardiaceae) بوده و از لحاظ جغرافیایی انتشار آن از جزایر قناری و سواحل دریای مدیترانه آغاز و به کشورهای سوریه ارمنستان ترکیه، عراق، پاکستان، افغانستان و ایران ختم می شود.
**
از مساحت 2 میلیون و 937 هزار هکتار استان کردستان، بیش از 60 درصد آن شامل یک میلیون و 587 هزار هکتار آن را مراتع و جنگل تشکیل می دهد و میزان جنگل های این استان 374 هزار هکتار است.
خبرنگار: عبدالله رحمانی ** انتشار دهنده: مجید سلیمانی
3020/9102
انتهای پیام
این مطلب برایم مفید است
0 نفر این پست را پسندیده اند

موضوعات داغ

نظرات و دیدگاه ها

مسئولیت نوشته ها بر عهده نویسندگان آنهاست و انتشار آن به معنی تایید این نظرات نیست.