گذشت زمان، آیین ها، سنت ها و برخی از آداب و رسوم درهرمزگان همچون سایر کشور تغییر کرده و رنگ باخته اما آیین ها و آداب ماه مبارک رمضان در شرق استان همچنان جلوه ی خاصی به این دیار بخشیده است.
به گزارش جماران، ایرنا نوشت: عظمت و بزرگی ماه ترین ماه خدا که در هرمزگان به نام ماه برکت و فزونی از آن یاد می شود به گونه ای است که از قدیم هر شهر و منطقه ای در این استان با آیین های خاصی به استقبال ماه مبارک رمضان می رفت.
مردم هرمزگان سال ها به شیوه و سبک خود ماه مبارک رمضان راباشکوه اجرا می کنند که برخی از این سنت ها خاص همین دیار بوده و یادگاری از نسلی به نسل دیگر بوده است.
مناجات خوانی توسط ملای محلی
در «مناجات خوانی» نیز فردی یک ساعت قبل از اذان صبح به بالای پشت بام خانه ها، حسینیه ها و یا مسجدها رفته و با صدای بلند مردم را برای سحری بیدار می کردند، این شیوه به عنوان میراث معنوی و ناملموس هرمزگان در چند سال پیش نیز در برخی از روستاها و محله های حاشیه ای و قدیمی این استان و شهر میناب ، بندرعباس ، بندر لنگه ، جاسک همچون محلات قدیمی رواج داشت اما اکنون کمرنگ تر شده است.
«بانگ خروس» نیز از دیگر شیوه های معتبر در هرمزگان است که خروس با قوقولی قوقو کردن خود در سحرگاهان روزه داران را برای خوردن سحری بیدار می کرد.
اکنون دیگر ساعت های زنگ دار، تلفن همراه، رادیو و تلویزیون، فضای مجازی همچون واتساپ جای سنت های قدیمی را در بیدار کردن مردم برای سحری خوردن گرفته است و افراد برای بیدار شدن و خوردن سحری از این شیوه های نوین استفاده می کنند.
افطاری با غذاهای سبک
در طول ماه مبارک رمضان مردم هرمزگان عادت دارند که به هنگام شنیدن صدای اذان مغرب و پس از اقامه نماز، روزه خود را با مقداری آب گرم، نمک، خرما، چای و یا شیر داغ، حلوای خانگی، نان سوراغ و مهیاوه با تخم مرغ و همچنین نان کلوچه ای با زعفران، نان کماچ و گرده که نوعی نان شیرینی سنتی جنوب است، باز کنند که در قدیم به آن «لب گشودن» می گفتند.
هنوز نیز دیده می شود که زنان هرمزگانی به‌ویژه در ماه مبارک رمضان بعد از اذان مغرب در پارک ها، کنار ساحل، جاهای شلوغ و کوچه و پس کوچه های محل خود بساط پهن کرده و اقدام به پخت نان های محلی (توموشی) با سوراغ و مهیاوه و روغن و گاهی با تخم مرغ و پنیر می کنند و عده ای نیز اقدام به فروش آش، حلیم داغ، نخود و باقلا می کنند.
اکنون نیز روزه داران به هنگام افطار جدای از خوردن موارد یاد شده، از دسرهای شیرین همچون شله زرد، شیربرنج، فرنی، رنگینک، زولبیا، بامیه، دشو(برنجی که با شیره خرما پخته می‌شود)، رولت خرما و همچنین حلیم، حریصه با ماهی و آش صرف می کنند.
در مسجدها و حسینه های محل نیز سفره های افطاری ساده پهن است و روزه داران بعد از اقامه نماز مغرب و عشا به صورت جماعت همه سر یک سفره و در کنار یکدیگر با یاد و نام خدا و خواندن دعای افطاری روزه خود را می گشایند.
مردم هرمزگان طبق اعتقاد و عادت دیرین و به رسم یک سنت حسنه، مقداری از غذای سفره افطاری خود را برای فامیل و همسایگان نیز می برند تا غذا گواراتر و پربرکت تر شود.
** اکنون نیز همزمان با ماه مبارک رمضان به‌ویژه از نیمه این ماه و به همت کمیته امداد امام خمینی (ره) و با حمایت مسوولان و کمک خیران چند سالی است که طرح های مفتاح الجنه، اکرام ایتام و محسنین برای کمک و حمایت از خانواده های نیازمند انجام می شود.
در این طرح ها با هدف تمسک به سیره و رفتار مولای متقیان امام علی (ع) زمینه لازم برای جذب حامی برای ایتام، افطاری دادن نیازمندان و یا همنشینی و مصاحبت مسوولان با فقیران و خانوادهای نیازمند فراهم می شود و مدیران به مشکلات این قشر رسیدگی می کنند.
زنده نگه داشتن یاد درگذشتگان
مردم هرمزگان به‌ویژه شهرستان میناب طبق رسم دیرین خود برای آرامش روح درگذشتگان و زنده نگه داشتن یاد و خاطره آنان از شب بیست و یکم تا پایان ماه مبارک رمضان به مدت ۹ شب، مراسم ختم و یادبود همراه با جز خوانی قرآن و افطاری می گیرند و از نزدیکان و فامیل که تعداد آنان به بیش از ۵۰ تا ۱۰۰ نفر می رسد، برای فاتحه خوانی و صرف افطاری دعوت می کنند که به این آیین «عید مردگانی» می گویند که این خود به نوعی موجب احوالپرسی و دید و بازدید نیز می شود.
در این آیین خانواده ها و یا بزرگان، یک یا چند قاری معروف به «مُلا» را چند ساعت مانده به اذان مغرب به منزل خود دعوت می کنند و قاریان هر یک، جزیی از قرآن را به نیت ثواب برای روح اموات آن مجلس تلاوت می کنند.
این رسم قرآنی در سال ۲ بار آن هم در دهه آخر ماه مبارک رمضان و ماه ذی الحجه برگزار می شود که نوعی گرامیداشت یاد و خاطره در گذشتگان است و در واقع روح مردگان با انجام این کارها آرام می شود.
البته اکنون مردم هرمزگان به علت گرانی و فشار اقتصادی و یا دوری از خانواده، بیشتر برای شادی روح اموات خود، ختم قرآن می گیرند.
در شرایط معمولی نیز برخی از مردم هرمزگان بر اساس باور دیرینه خود در شب های دوشنبه و جمعه هر هفته که می گویند مردگان منتظر هستند، پس از خوردن مقداری غذا یا میوه با خواندن فاتحه (یک سوره حمد و سه بار سوره توحید) یادی از درگذشتگان خود می کنند.
«دعای ۱۰۰ بند»
دعای جوشن کبیر که در هرمزگان به «دعای ۱۰۰ بند» معروف است همزمان با شب های قدر ماه مبارک رمضان قرائت می شود. این رسم که همچنان نیز پابرجاست ، مردم هرمزگان در این شب های پربرکت با رفتن به مسجدها، امامزاده ها و حسینیه ها نخ یا کاموا را همراه خود می برند و یا کسانی که نمی توانند در خانه با خواندن هر بند از دعای جوشن کبیر «سبحانک یا لاالله الالله الغوث الغوث خلصلنا من النار یا رب» یک گره به آن نخ می زنند و معتقدند که با همراه داشتن این نخ و یا نگهداری آن در خانه، مسایل و مشکلات را آسان تر می کند.
علاوه بر خواندن دعای جوشن کبیر در شب های قدر، دعاهای وارده دیگری همچون دعای افتتاح، خواندن ۱۰۰ رکعت نماز مستحبی، تلاوت سوره های عنکبوت، دخان و روم و آیین قرآن بر سر را تا پاسی از شب انجام می دهند و حتی در برخی از مسجدها و حسینه ها همراه با سحری است.
در شب ضربت و شهادت حضرت علی (ع) نیز آیین های سوگواری آماده‌سازی و بستن علم و تابوت با پارچه های رنگی و مرثیه سرایی شهادت مولای متقیان در جای جای استان هرمزگان برگزار می شود.
«سَر روزه» در هرمزگان (میناب)
در عصر آخرین روز ماه مبارک رمضان و قبل از اذان مغرب، نیز مردم هرمزگان «سَر روزه» تک تک خانواده خود را جدا می کنند و در گوشه از خانه می گذارند تا در روز عید فطر بعد از نماز به افراد نیازمند فامیل و یا بانی مسجد بدهند.
مردم هرمزگان بر این عقیده اند که نباید در آخرین روز ماه مبارک رمضان افرادی غیر از خانواده خودشان در خانه باشد، چرا که سر روزه (فطریه) برگردنشان می افتد و بر صاحب خانه واجب است که آن را بپردازد، به همین خاطر افراد در آن روز به خانه یکدیگر نمی روند و یا بعد از نماز مغرب و عشا می روند.
مردم هرمزگان به زکات فطریه «سَر روزه» می گویند.
روزه به طاقت و نماز تا قیامت
بزرگان و پیران هرمزگان نیز در ماه مبارک رمضان که سالمندان و بیماران نمی توانند روزه بگیرند، می گویند (روزه به طاقت و نماز تا قیامت) است یعنی کسانی که تحمل گرسنگی و تشنگی را ندارند بر آنها واجب نیست که روزه بگیرند اما نماز را باید در هر شرایطی به جا آورند.
در این روز بیشتر خانواده ها با لباس های نو برتن، دیدار جمعی و گروهی با تمام اعضای خانواده دارند که بیشتر آن ها در یک مهمانی بزرگ شرکت می کنند و پس از نهار ظهر عید رمضان به دیدار بقیه فامیل و دوستان خود می روند.
در روز عید فطر به‌ویژه در هرمزگان ، میناب اعضای خانواده دورهم جمع می شوند و به دور از کدورت ها و غم و اندوهی، پس از ادای نمازعید سفره گسترده ای را پهن کرده و از نمازگزاران پذیرایی می شود.
همچنین بعد از اقامه نمازعید فطر مردم هرمزگان راهی گورستان ها شده و به یاد اموات خود، قرآن و فاتحه می خوانند و عید را به آنها تبریک می گویند.
ماه مبارک رمضان در هرمزگان و خطه نیلگون خلیج فارس با تنوع قومی، مذهبی، دینی و فرهنگی که از اقوام مختلف ایرانی دارد و با آمیخته شدن این فرهنگ ها، همچنان دارای آیین ها و رسم و رسوم های دیرینه زیادی است که قلم ناتوان از وصف آن است و باید میراث فرهنگی و در کنار آن مردمان نیز در حفظ و حراست از این آیین ها که به جا مانده از نیاکان ماست، تلاش کنند.
این تنوع موجب شده تا با شروع ماه مبارک رمضان و گذر از هر کوی و برزنی علاوه بر آیین ها و سنت ها، در زمان افطاری بوی غذاها و پیش غذاهای بومی و محلی اقوام مختلف مشام هر رهگذری را بنوازد.
