در حالی که امام در پیام خود عدم رعایت حقوق مردم را به افراد بی توجه به معنویات نسبت می دهند؛ اما برای عده ای این تلقی اشتباه وجود دارد که برای معنوی کردن جامعه باید حقوق مردم را نقض کرد.
به گزارش جماران؛ دکتر رحیم نوبهار در نخستین پیش همایش فرمان هشت ماده‌ای امام خمینی در موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، نمایندگی قم، با بیان این مطلب اظهار داشت: برای آن که بدانیم که چرا بی‌توجهی به معنویات به نقض حقوق مردم منجر می‌شود؛ باید بدانیم که امام معنویات را در چه می‌دانند.
دکتر نوبهار در ابتدای سخنان خود با اشاره به کارکرد روش تحلیل گفتمان در تحلیل پیام هشت ماده‌ای امام خمینی، اظهار داشت: من در 4 حوزه این پیام را بررسی کردم: زبان پیام، موضوعات پیام، انگیزه‌های پیام، ریشه‌یابی نسبت به مشکلات.
وی در زمینه زبان پیام اظهار داشت: نوع گفتمانی که در بیان یک مطلب به کار می‌رود، مهم است. زبان این کلمات کاملا فقهی است، مثل اجرای احکام الله یا اشاعه فحشا یا تعزیر شرعی یا توقیف بدون موازین شرعی. گرچه عین واژه حقوق بشر در متن امام دیده نمی شود؛ اما ایشان دوبار به حقوق مردم اشاره کرده‌‌اند. همچنان که در جوهره ادیان الهی توجه به شأن انسان وجود دارد؛ اما ما باید بدانیم که چگونه این آموزه‌های دینی و اسلامی را در حوزه‌ای که اسمش را حقوق بشر می‌گذاریم به زبان امروزی ترجمه کنیم. این زبان را باید به زبان فرهنگ‌های امروز ترجمه کنیم. همچنان که اگر پیغمبری در دنیای امروز مبعوث می‌شد؛ شاید او از گفتمانی امروزین استفاده می‌کرد.
دکتر نوبهار به وجود 12 محور حقوقی در پیام هشت ماده ای امام خمینی اشاره کرد و گفت: نخستین مورد حاکمیت قانون است ما در این زمینه از گذشته تا امروز مشکل داشته‌ایم. از زمان امام خمینی تا امروز، من به عنوان طلبه‌ای کوچک تصورم از حکومت اسلامی، حکومت قانونی بود نه حکومت فقهی. امام مدلی مانند عربستان را پیگیری نمی‌کردند که متن قانون لازم‌الاجرا در آن، منابع فقهی باشد؛ امام به دنبال اداره قانونی امور بر مبنای فقه بودند و بین این دو تفاوت از زمین تا آسمان است.
وی ادامه داد: مسئله مهم دیگر، حق داشتن قوانین روشن و شفاف است. این نظر امام بسیار حائز اهمیت است. اصل کیفی بودن قوانین، اصل در دسترس بودن؛ اصل قابل پیش‌بینی بودن قوانین. اصول دیگری هم مد نظر امام است از جمله: اصل دسترسی به محاکم صالحه، اصل حق داشتن مردم در زمینه دارا بودن حاکم خوب، اصل بعد، دسترسی مردم به مناصب عمومی است. آن‌جا که امام فرمودند «میزان حال افراد است»؛ یعنی در گزینش‌ها به استناد گذشته، آن‌ها را محروم نکنند.
وی خاطر نشان کرد: اصل بنیادین دیگر، اصل استقلال قضات است. اصل آرامش و امنیت قضایی از دیگر نکات است. مسئله انضباط قضایی و جلوگیری از بی‌نظمی و هرج و مرج نیز مورد تأکید ایشان است؛ چنان که گفتند ضابطین قضایی باید تابع و هماهنگ باشند. وی اصل دیگر مورد تأکید امام خمینی در پیام هشت ماده‌ای را اصل ممنوعیت مداخلات خودسرانه دانست و گفت: این که افرادی بدون صلاحیت بخواهند مداخله کنند، مورد نقد امام بوده است.
وی درباره دیگر موضوعات حقوقی پیام هشت ماده ای گفت: حق مالکیت، حق رعایت حریم خصوصی که چند مورد از آن به صراحت در این پیام مورد شناسایی قرار گرفته است؛ همچنین اصل رعایت حریم خصوصیِ ذهنی، به این معنا که تلاش نکنیم به انگیزه افراد برسیم و ملاک حال فعلی افراد است، یعنی تجسس و تفحص نکنیم و به درون ذهن و روح آدم‌ها کاری نداشته باشیم. تعرض به حریم خصوصیِ ذهنی از تعرض به منزل یک فرد به مراتب بدتر است. همچنین حریم خصوصی ارتباطی، به این معنا که شنود ممنوع است.
دکتر نوبهار، حریم خصوصی تجاری را دیگر اصل مورد تأکید در پیام هشت ماده‌ای امام خواند و گفت: مسئله احساس امنیت در این پیام به طور کلی مطرح است که از امنیت قضایی جامع‌تر است. نکته مهم آن است که امام در این فرمان هشت ماده‌ای عمومی سعی کردند عموم شهروندان را ببینند.
وی افزود: امام در همه جا از لفظ مردم استفاده می‌کنند. جاهایی گفته‌اند مسلمین اما این کار حضرت امام نشان‌گر آن است که همه کسانی که در ایران اسلامی زیست جمعی دارند باید به هم‌وطنان احترام بگذارند. اگر عزت و حرمت مسلمان بالاتر است، آن امری است که در حساب و کتاب الهی است. این جا امام از حقوق مردم به طور کلی سخن می گویند. امام به رعایت احتیاط تام در مواجهه با حقوق افراد توصیه می‌کنند. به این معنا که تمام احتمالات را در نظر بگیریم و توجه کامل داشته باشیم.
وی در ادامه به بحث انگیزه‌های پیام پرداخت و افزود: خواننده پیام به آسانی در می‌یابد که صاحب این متن یک اهتمام قوی نسبت به اجرای احکام اسلام دارد، البته نه به حکومت‌داری و داشتن رأی مردم.
وی با اشاره به سخنان آیت‌الله کریمی دیگر سخنران نخستین پیش همایش پیام هشت ماده‌ای امام خمینی، گفت: همچنان که ایشان اشاره کردند، این احساس در صدر، مقدمه و ذیل این مطلب موج می‌زند که امام احساس می‌کنند حقوق مردم دارد نقض می‌شود و نباید این‌گونه باشد.
دکتر نوبهار افزود: امام در این پیام بر ابعادی از جهل موجود تکیه می‌کنند. برای مثال چند وقت پیش جلسه‌ای با کارآموزان قضایی داشتم که آن بحث این بود که وقتی ادله کافی برای شرب خمر توسط فرد نداریم، مشروعیت قانونی ندارد که وی را آزمایش کنیم. وقتی تظاهر به بد مستی نمی‌شود و شخص مست از خانه بیرون نیامده است همه بزرگان توافق دارند. متاسفانه این تلقی و این جهل وجود دارد که برای اجرای احکام اسلام باید این‌گونه رفتار کنیم.
سخنران نخستین پیش همایش فرمان هشت ماده ای امام خمینی افزود: سئوالی که این جا پیش می‌آید آن است که چگونه بی‌توجهی به معنویات به نقض حقوق مردم منجر می‌شود، باید بدانیم امام معنویات را در چه می‌دانند. گمانم تلقی اشتباهی وجود دارد که برای معنوی کردن جامعه باید حقوق مردم را نقض کرد.
وی ادامه داد: این فرمان یک ایده دیگر هم دارد. امام تلقی خاصی از راه‌های رسیدن به یک جامعه اخلاقی دارد. تفسیر امام از جامعه اخلاقی با دیگران متفاوت است. به اختصار باید گفت دو دیدگاه وجود دارد. یک دیدگاه با غلبه به قهر، غلبه، برافراشتن دار و درفش و به هر قیمتی که شده، می‌خواهد مردم را اخلاقی کند؛ اما امام در این پیام با تاکید بر مسائلی مانند حریم خصوصی می‌خواهند یک حوزه درست تعریف شود. به تعبیر یکی از حکما در بهشت قانونی وجود ندارد، این جهنم است که مملو از قانون است. بهشتی بودن یا جهنمی بودن یک جامعه در ارتباط با گستره قوانینش است و الزاماتی هم دارد.
دکتر نوبهار در پایان سخنانش خاطر نشان کرد: وقتی جامعه با فشار قوانین جزایی می‌خواهد مردم را کنترل کند، می‌توان نتیجه گرفت احتمالا در این جامعه از بنیادهای استوار اخلاقی خبری نیست. رعایت اصل احتیاط تام در موازنه بین امنیت جامعه و امنیت حکومت دوسویه است. باید با در نظر گرفتن خدا، حقوق مردم را در حد اعلا رعایت کنیم.
