سال گذشته به مناسبت ایام ماه مبارک رمضان سلسله یادداشت هایی از حجت الاسلام و المسلمین حسین مستوفی با موضوع «شرح دعای 44 صحیفه سجادیه(ع)» منتشر کردیم. امسال نیز بنا داریم در همین ایام این موضوع را ادامه دهیم.
پایگاه خبری جماران: در ادامه بخش هفدهم مجموعه یادداشت های شرح دعای چهل و چهار صحیفه سجادیه(ع) را می خوانید:
بسم الله الرحمن الرحیم
«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِهِ، وَ قِفْنا فیهِ عَلى مَواقیتِ الصَّلَواتِ الْخَمْسِ بِحُدُودِهَا الَّتى حَدَّدْتَ، وَ فُرُوضِهَا الَّتى فَرَضْتَ، وَ وَظآئِفِهَا الَّتى وَظَّفْتَ، وَ اَوْقاتِهَا الَّتى وَقَّتَّ، وَ اَنْزِلْنا فیها مَنْزِلَه الْمُصیبینَ لِمَنازِلِها، الْحافِظینَ لِاَرْکانِها، الْمُؤَدّینَ - لَها فى اَوْقاتِها عَلى ما سَنَّهُ عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ - صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَ الِهِ - فى رُکُوعِها وَ سُجُودِها وَ جَمیعِ فَواضِلِها عَلى اَتَمِّ الطَّهُورِ وَ اَسْبَغِهِ، وَ اَبْیَنِ الْخُشُوعِ وَ اَبْلَغِهِ».
«خدایا بر محمد و خاندانش درود و رحمت فرست، و در این ماه ما را آگاه ساز بر زمان های نمازهای پنجگانه با حدودی که تعیین کرده ای و واجباتی که قرار داده ای و شرایطی که معین کرده ای و زمان هایی که مشخص کرده ای، و ما را در نماز در جایگاه بهره وران منازل نماز قرار ده که ارکان آن را حفظ کرده اند و حق نماز را در وقت خودش بر آیین بنده و فرستاده ات - درود و سلام تو بر او و خاندانش باد-، در رکوع و سجده آن و همه برتری های آن با کاملترین طهارت و آشکارترین و رساترین خشوع به جا آورده اند».
نکته دیگری که در مورد وقت باید نماز به آن توجه کرد، رعایت وقت است. یعنی انسان وقت نماز را پاس بدارد و هنگام رسیدن وقت نماز جز به ادای نماز اول وقت همت نکند و دیگر کارها را وانهد. همچنین در برنامه زندگی خویش زمان معینی را برای انجام عبادات به ویژه نماز قرار دهد و هیچ کار دیگری را در ان وقت قرار ندهد تا فراغت وقت برای او حاصل شود که مقدمه فراغت قلب و راه تحصیل حضور قلب می باشد.
امام خمینی(س) در شرح حدیثی از امام صادق(ع) که می فرمایند:«در تورات نوشته شده است که پسر آدم! برای عبادت من فارغ شو تا دلت را از بی نیازی پر کنم و تو را در طلب خویش وانگذارم و بر من است که راه تفرقه را ببندم و دل تو را از خوف خویش پر سازم و اگر برای عبادت من فارغ نشوی دل تو را از اشتغال به دنیا پر سازم و راه فقر و نیاز تو را نبندم و تو را در طلب کارها به خودت واگذارم.»(کافی، ج 2، ص 83)
چنین می نویسند: آنچه باعث حضور قلب شود دو امر است: یکى فراغت وقت و قلب، و دیگر فهماندن به قلب اهمیت عبادت را. و مقصود از فراغت وقت آن است که انسان در هر شبانه روزى براى عبادت خود وقتى را معین کند که در آن وقت خود را موظف بداند فقط به عبادت، و اشتغال دیگرى را براى خود در آن وقت قرار ندهد. انسان اگر بفهمد که عبادت یکى از امور مهمه اى است که از کارهاى دیگر اهمیتش بیشتر بلکه طرف نسبت با آنها نیست، البته اوقات آن را حفظ مى کند و براى آن وقتى موظف مى کند...
در هر حال، انسان متعبد باید اوقات عبادتش موظف باشد. البته اوقات نماز را، که مهمترین عبادات است، باید حفظ کند و آنها را در اوقات فضیلت به جا آورد، و در آن اوقات براى خود شغل دیگرى قرار ندهد.(شرح چهل حدیث، صص: 427-426)
در اینجا به دو روایت پیرامون وقت اشاره می شود:
امام باقر علیه السلام فرمودند: «هر مؤمنی که نگهبان بر نمازهای واجب باشد و آنها را در وقت آن بخواند، از غافلین شمرده نمی شود.»(کافی،ج ۳ ،ص ۲۷۰)
امام صادق علیه السلام فرمودند:«برای هر نماز دو وقت است؛ و اول وقت، زمان برتر آن است، و سزاوار نیست کسی وقت پایانی را برگزیند مگر عذری داشته باشد.»(همان،ج۳ ،ص ۲۷۴)
امام سجاد علیه السلام، در بخش دیگری از این قسمت دعا، خواستار جایگاه نمازگزاران می شود. نمازگزارانی که ارکان نماز را حفظ کنند، و آن را در زمان خود بیاورند، روش و سنت پیامبر صلی الله علیه و آله را در رکوع و سجده و دیگر اعمال نماز رعایت کنند، نمازی که با طهارت تمام و خشوع کامل باشد.
شرح و تفصیل این مطالب در اینجا مقدور نیست لذا به اشاره کوتاهی بسنده می کنیم:
فواضل، جمع فاضله به معنای نعمت های بزرگ، و مقام بلند و برجسته در فضیلت می باشد.(تاج العروس، ج۱۵، ص ۵۷۶؛ فرهنگ ابجدی) و امام علیه السلام از بخش های نماز تعبیر به فواضل می کند که اشاره به برجستگی آن و اهمیت و نعمت بودن اجزای نماز از قرائت، تشهد و... می باشد.
طهور؛ به معنای طهارت است و اسبغ از اسباغ می باشد و اسباغ به معنای اتمام و اکمال و توسعه است، و مراد از اسباغ در اینجا، یعنی وضو و طهارت نماز را به تمام و کمال بیاورد، و مراد از اسباغ در وضو را دوبار شستن، رساندن کامل آب به تمام اجزای وضو، انجام وضو با آداب مستحب و دعاهای آن دانسته اند. (من لایحضره الفقیه، ج۱، ص ۶۷؛ مرآة العقول، ج۱۵، ص ۴۵۵؛محاسن، ج۱،ص۴ و ۶ و ۷ و ...).
در روایات یک سوم نماز را رکوع و یک سوم دیگر را سجده دانسته اند.(کافی،ج ۳، ص ۲۷۳). امام خمینی (س) می نویسد:
«بدان که عمدهٔ احوال صلوة سه حال است، که سایر اعمال و افعال مقدمات و مهیئات آنها است؛ اول قیام،؛ و دوم رکوع؛ و سوم سجود.
و اهل معرفت این سه را اشاره به توحیدات ثلاثه دانند....» (آداب الصلاة، صص ۳۴۹-۳۵۰(
نمازگزار، در حالات نماز، باید ادب ظاهری آن را که رعایت چگونگی ایستادن، نگاه، قرار دادن دست و...را بنماید، و در ظاهر به گونه ای بایستد که انسان در برابر بزرگی به فروتنی و خشوع می ایستد، و در درون باید با درک مقام و عظمت حق و کوچکی و ناچیزی خویش، قلبی خاشع پیدا کند که البته خشوع ظاهر آنگاه حقیقت پیدا می کند که از خشوع درونی برخیزد، و مؤمنانی به فوز و سعادت قطعی رسیده اند که در نماز خویش (فی صلاتهم خاشعون) باشند.
«یکى از امورى که از براى سالک در جمیع عبادات خصوصاً نماز که سرآمد همه عبادات است و مقام جامعیّت دارد لازم است، خشوع است. و حقیقت آن عبارت است از خضوع تامّ ممزوج با حبّ یا خوف. و آن حاصل شود از ادراک عظمت و سطوت و هیبت جمال و جلال.»(آداب الصلاة، ص 13).
امام باقر علیه السلام فرمودند: «آنگاه که برای نماز بر می خیزی بر تو باد به خشوع به نمازت روی کنی، همانا آن مقدار از نماز برای تو حساب می شود که در آن توجه داشته باشی و با دست هایت به سر و ریشت بازی نکن و در ذهن خود با خویش تند سخن نگو...(کافی ج 3، ص 299).
امام صادق(ع) فرمودند: «آنگاه که در نماز هستی بر تو باد به خشوع و توجه به نماز، که خداوند تعالی می فرماید: «الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ»(وسائل، ج 5، ص 477).
روایت شده است که پیغمبر شخصی را دید که نماز می خواند و با ریش خویش بازی می کند، فرمودند: اگر قلب او خاشع بود، اعضاء و جوارح او نیز خشوع پیدا می کرد. (نورالثقلین، ج 2، ص 528).
در حالات ائمه علیهم السلام در نماز، روایات فراوانی نقل شده است. امام صادق علیه السلام می فرماید:«امام سجاد وقتی به نماز بر می خاست، رنگش تغییر می کرد، و آنگاه که به سجده می رفت سر از سجده بر نمی داشت تا عرق او جاری می شد.(وسائل، ج 5، ص 474.)
