گروه فرهنگی جماران: چندی پیش خبری مبنی بر درگیری میان نیروهای یگان حفاظت تخت جمشید و سوداگران عتیقه منتشر شد، رخدادی که در پی آن یکی از نیروهای یگان حفاظت مجروح گردید.
معاون میراث فرهنگی استان فارس پیش تر گفته بود که تحرکات قبلی قاچاقچیان تحت پیگیری بوده و نیروهای یگان حفاظت در کمین این افراد بودند.
اما پرسش جدی این است که چرا با وجود این آگاهی، اقدامات پیشگیرانه مؤثری برای جلوگیری از حفاری و تخریب کتیبههای تاریخی صورت نگرفت؟!
سوداگران به دنبال چه بودند و کتیبه در نتیجه این اقدام مخرب چه آسیبهایی دیده است؟
تصویر کتیبه پیش از هجوم سوداگران
در پاسخ به این پرسشها، ابوالحسن اتابکی - دکتری تاریخ، به جماران گفت: سوداگران عتیقه در فاصله حدود ۱۰۰ متری غرب این کتیبه از دوره ساسانی، با حفر گودالی عمیق، مدتها حفاری غیرمجاز انجام داده و به شدت به سنگنوشته آسیب رساندهاند. با این حال، میراث فرهنگی فارس هنوز اطلاعرسانی دقیقی درباره میزان تخریب کتیبه انجام نداده و تنها به اعلام دستگیری قاچاقچیان و آسیب دیدن یکی از نیروهای حفاظت اکتفا کرده است.
تصویری از کتیبه تخریب شده
این پژوهشگر افزود: این کتیبه که نزدیک به ۹۰ سال پیش توسط باستانشناس آلمانی، امیل هرتسفلد، قالبگیری و ترجمه شده، نه در حریم تخت جمشید بلکه در حریم نقش رستم به حاجیآباد واقع شده و کتیبهای گورستانی است که همراه با دخمکی کنارش، مربوط به اواخر دوره ساسانی است.
قالب گیری هرتسفلد از کتیبه سنگ گور ساسانی
ترجمه این کتیبه چنین است:
این دخمک
پورگ
پسر آدور روشن
برای روان خویش
فرمود کردن
او را بهشت بهرش
باد
تصویر گور یا دخمکی که کتیبه برای آن نگاشته شده است
این مورخ همچنین مدعی شد: میراث فرهنگی فارس در طول این سالها هیچ تلاشی برای حفاظت این اثر نکرده و پس از تخریب نیز به طور عامدانه یا غیرعامدانه از اطلاعرسانی درباره میزان آسیب وارده خودداری کرده است!
اتابکی با انتقاد از عملکرد اداره کل میراث فرهنگی فارس در حفاظت از آثار این محوطه تاریخی به خبرنگار جماران گفت: «ما بارها درباره حفاظت از کتیبههای نویافته دوره ساسانی در حومه تخت جمشید و نقش رستم، که طی چند سال اخیر کشف کردهایم (حدود سی کتیبه نویافته)، با مسئولان میراث فرهنگی فارس و مجموعه تخت جمشید مکاتبه و نامهنگاری کردیم، اما متأسفانه نه تنها هیچ اهمیتی داده نشد، بلکه برای یک یا دو سنگنوشته که دیگران در اختیار ایشان قرار دادهاند، دوربینهای صدا و سیما را به همراه آوردند و با ایجاد فضایی تبلیغاتی، مکان و جایگاه این کتیبهها را در اختیار سوداگران عتیقه گذاشتند که نتیجه آن تخریب گستردهتر میراث فرهنگی هزارساله این مرز و بوم است.»
اتابکی همچنین کمبود نیرو و حقوق پایین میراثبانان یگان حفاظت تخت جمشید را از عوامل مهم این معضلات دانست و تصریح کرد: «من از نزدیک شاهد تلاش سخت این نیروها در شرایط سخت آب و هوایی بودهام.»
او خطاب به مسئولان مربوطه، بیان کرد: «چرا حفاظت از میراث فرهنگی یک ملت مورد بیتوجهی قرار میگیرد؟ چرا اخبار شفاف در اختیار رسانهها قرار نمیگیرد و هیچ فردی پاسخگو نیست؟ آیا تنها مجازات خاطیان کافی است تا جلوی این تخریبها گرفته شود؟»
این باستانشناس بر ضرورت مرمت فوری این کتیبه و افزایش آگاهی عمومی تأکید کرد و گفت: «نصب تابلوهای راهنما، کشیدن فنس و استفاده از دوربینهای مداربسته میتواند از تکرار چنین حوادث تلخ جلوگیری کند.»
محل حفاری غیرمجاز در نزدیکی کتیبه؛ نقطه ای که یگان حفاظت میراث فرهنگی با سوداگران درگیر شده است
کمبود نیرو و تجهیزات، چالش اصلی در حفاظت از آثار تاریخی استان فارس!
اما در پی این ماجرا؛ سوال ها و ابهام های موجود را از سرپرست ادارهکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان فارس که به تازگی مسئولیت گرفته است، را جویا شدیم.
محسن ضیایی در گفت و گو با جماران ابتدا درباره بحث پیش گیری از تعرض سوداگران به کتیبههای تاریخی استان فارس علی رغم اطلاع این اداره کل از تحرکات حفاران غیر مجاز در منطقه، اظهار کرد: تحرکاتی در منطقه مشاهده و گزارشهایی از فعالیت حفاران غیرمجاز دریافت شده بود، اما مشخص نبود که هدف این افراد، کدام اثر یا کتیبه تاریخی است.
وی درباره چرایی اطلاع رسانی درباره تخریب صورت گرفته نیز تنها گفت: برای رصد فعالیتهای غیرمجاز، برنامههایی در قالب آموزش نیروها و توسعه سیستمهای حفاظتی در حال اجراست و نیروهای ما همواره در حال پایش وضعیت هستند. اما فعالیتهای حفاران غیرمجاز و قاچاقچیان در نقاط مختلف پراکنده است. ما از 10 گزارشی که دریافت میکنیم، ممکن است پنج مورد کاملاً جعلی باشد و چهار یا پنج مورد دیگر نیازمند بررسی دقیق باشد.
وی با اشاره به ماهیت پیچیده اینگونه فعالیتها گفت: فرآیند تشخیص موارد واقعی نیازمند دقت و بررسی است. ممکن است مانند برخی اتفاقات امنیتی، از ده مورد هشدار، هشت مورد بلافاصله پیگیری و کنترل شود و تنها یکی به وقوع بپیوندد. ما در این موارد با احتیاط عمل میکنیم و تا زمانی که از وقوع اتفاقی اطمینان نداشته باشیم، نمیتوانیم اقدام مستقیم انجام دهیم.
ضیائی با تأکید بر گستردگی جغرافیایی استان فارس و تراکم بالای آثار تاریخی در این استان افزود: منطقه بسیار وسیع است و آثار متعددی در شهرستان مرودشت و دیگر نقاط استان وجود دارد. همین موضوع باعث میشود برخی موارد از کنترل خارج شود و نتوانیم بهموقع مداخله کنیم!
وی درباره درباره موضوع پیش گیری از تخریب آثار، اضافه کرد: ما با کمبود نیروی انسانی مواجه هستیم. با این حال، نیروهای موجود با انگیزه، آموزشدیده و باتجربه هستند و با علاقه و تعهد کار میکنند. دکتر صالحی امیری - وزیر میراث فرهنگی و گردشگی؛ مجوز خوبی برای جذب نیرو در سطح کشور اخذ کرده که امیدواریم درصد بالایی از آن به استان فارس اختصاص یابد. ایشان در دوره مدیریتی خود چندین بار به استان سفر کرده و از نزدیک در جریان مسائل قرار گرفتهاند. امیدواریم در چند ماه آینده با تأمین نیروی مورد نیاز، بخشی از مشکلات مرتفع شود. در حوزه محتوایی اقدامات مناسبی انجام شده اما در زمینه تجهیزات حفاظتی، بهروزرسانی امکانات بسیار ضروری است. برنامههایی برای ارتقای تجهیزات در آینده در دستور کار داریم تا هم اقدامات پیش گیرانه تقویت شود و هم برخورد با متخلفان مؤثرتر باشد.
