به گزارش ایرنا کاروانسرای مخک با زیربنای 1600مترمربع در30کیلومتری جاده جهرم-شیراز و در بخش کردیان جهرم واقع شده است. این بنا شامل 2 کاروانسراست که با فاصله کمی از هم قرار دارند و در گذشته برای استراحت کاروان‌ها استفاده می‌شده‌اند.
دلیل قرارگیری این کاروانسرا در این محل وجود دو چشمه است که از بین رسوبات مارنی و سنگ‌هایی از جنس شیل بیرون می‌آید. آب این چشمه‌ها چندان مناسب نیست و به همین خاطر برای مصارف آشامیدنی بیشتر از آب ذخیره شده در آب‌انبارها استفاده می‌کردند.
ازاین دوبنای کاروانسرا در مجاورت هم، یکی از آنها کاملاً مخروبه و دیگری سالم‌تر است.
کاروانسرای اصلی با 18حجره، امکانات زیادی برای روندگان از قبیل چاه آب، اصطبل اسب، شتر و قاطر برای تأمین آب مورد نیاز کاروان‌ها نیز یک حلقه آب‌انبار در کاروانسرا داشته است.
این بنا دارای پلانی به شکل مربع ابعادی متفاوت است که در حدود 1211 متر مربع وسعت دارد. این کارونسرا مانند بسیاری از کاروانسراهای میان‌راهی دیگر به دلیل لزوم امنیت بالا تنها یک در ورودی دارد که در ضلع جنوب آن قرار گرفته است. همچنین در قسمت جنوب غربی و در مجاور در ورودی، اتاق‌ها و حجره ها وجود دارد. این بنا از لحاظ معماری به صورت پلانی متفرقه با حیاط مرکزی ساخته شده است. در مرکز اضلاع شرقی و غربی دو حجره بزرگ و همچنین 6حجره کوچک در هر دو سوی این قسمت‌ها قرار دارد.
کاروانسرای مخک از نوع کاروانسراهای برون شهری و احتمالاً به سبک چهارایوانی ساخته شده بوده است. از لحاظ ویژگی معماری، خصوصیات تزئینی، مصالح و ابعاد از یک سو برگرفته از عواملی چون شرایط منطقه و مکان و از سوی دیگر قرارگرفتن در مسیر تجاری شیراز- بندرعباس است. این کارونسرا در مسیر جاده اصلی قرار دارد و برخی از کارشناسان معتقدند این بنای تاریخی به منظور مراودات تجاری بین ایران و جنوب ایران با سایر کشورها در دوره‌های مختلف تاریخی چون صفویه و زندیه ساخته شده است.
** تاریخچه کاروانسرا
در سال 1250 هجری قمری که حاج محمدحسن خان ذوالقدر به حکومت جهرم رسید، اقدامات زیادی انجام داد که یکی از آنها ساخت و تعمیر کارونسرای مخک بود. در این باره قاآنی شیرازی، شاعر عصر قاجار در بخشی از قصیده خود در وصف محمدحسن خان به این موضوع اشاره می‌کند:
همچون به دشت از دیرگه بد سست بنیانی تبه
تا خلق را در نیم ره در هر زمان بخشد امان
فرمود بر جایش بنا، فرخ رباطی دلگشا
کز کید دزدان دغا باشد پناه یاوران
نامش چو ز اول بد مخک آن را بنمود حک
اینک به نام مشترک خوانند او را رهروان
از ابیات یادشده چنین برمی‌آید که کارونسرای صفوی در دوره قاجار مخروبه شده و از نظر امنیتی شرایط خوبی نداشته است. بنا براین به دستور محمدحسن خان، کاروانسرایی به همان سبک در مجاورت کاروانسرای قبلی در زمینی مربع شکل و از سنگ و ساروج ساخته شد.
درباره وجه تسمیه این مکان گفته‌اند که مخک به معنای نخل کوچک است که به دلیل وجود چند نخل کوچک در این ناحیه این نامگذاری انجام شده است.
در استان های جنوبی مانند هرمزگان، بوشهر و جنوب کرمان به نخل، مغ یا مخ می گویند.
امروزه این نخل‌ها از بین رفته‌اند و تنها یک درخت گز بزرگ وجود دارد که به شکلی عجیب و مانند یک مار تنومند به صورت افقی بر روی زمین رشد کرده است. این کاروانسرا در دوره صفویه از کاروانسراهای مهم و معروف کشور بوده است، زیرا از این قسمت تا جهرم، منطقه‌ای خشک و بی‌آب و علف بوده و در این بین استراحتگاه مهم دیگری وجود نداشته است.
در اغلب سفرنامه‌ها و منابع تاریخی نیز به این کارونسرا اشاره شده است. مثلاً در سال 1678 میلادی(1089قمری) جان فرایر، پزشک انگلیسی که در استخدام کمپانی هند شرقی بود از راه بندرهای جنوب به ایران آمد. وی در سفرنامه‌اش به این کاروانسرا اشاره کرد و نوشت: نیمه شب به مخک سوخته رسیدیم. 22مایل در پیش داشتیم. جایی که چندین پرچین وجود داشت و با بته آنها را تزیین کرده بودند و بیشتر مانند گیاه قیصوم بود. راهداران اینجا یک دزد قوی‌بنیه را توقیف کرده بودند که بازرگانی بدبخت را که پارچه‌های هندی بر روی خر خود داشته، غارت کرده بود.
فرایر پس از توضیحاتی دیگر در وصف کاروانسرا نوشته است: در اینجا مجدداً در دروازه کاروانسرا، تاج اسلحه‌های ایرانی، منظورم چکش‌های تیرکوب، شیپور و... وجود دارد.
جملی کارری که در سال 1694 میلادی برابر با 1104قمری به ایران مسافرت کرد، در سفرنامه خود نوشته است:به کاروانسرای موکاک(مُخک) رسیدیم. دو کاروانسرا پیش هم بود. قاطرها را به ردیف جلو آخورها بسته بودند. بلدرچین‌ها دسته دسته روی زمین می‌نشستند و دانه‌های جو را که از علف چارپایان فروریخته بودند، نوک می‌زدند.
در گزارش محمدحسن میرزا، مهندس قاجاری که برای تدارک سفر ناصرالدین شاه در سال 1889 میلادی برابر با 1308قمری به جهرم سفر کرد، نوشته : 10نفر تفنگ‌چی در جهرم همیشه مشغول خدمت و حرکت هستند و اغلب آنها در کاروانسرای موخک حاضر خدمت هستند.
وی در ادامه این گزارش ظاهراً نگاه مثبتی به این کاروانسرا ندارد و نوشته است:آب این مکان چند چشمه ناگوار و دو آب‌انبار است که به برکه معروفند و به جهت اردو خیلی مکان باعسرت و ناشایسته است و چاه هم نیست. این کاروانسرا در تنگه‌ای واقع شده که دامنه جنگل گُرم است و بسیار گرم و پشه زیاد دارد که در تابستان آسایش ممکن نیست.
وصف مخک در برخی دیگر از سفرنامه‌های دوره قاجار نیز آمده است.
** مرمت مخک
مخک در فرهنگ مردم جهرم جایگاهی ویژه دارد. در گذشته مردم برای استقبال از حجاج و مهمانان عالی‌رتبه به کاروانسرای مخک می‌رفتند. در اشعار محلی جهرم نیز نام این بنا بارها آمده است.
این دو کاروانسرا در سال 1381 با شماره ثبت‌های 6782 و 6784 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌اند.
با وجود هشدارهای متعدد برای مرمت این اثر، برای مدت‌ها این اثر به آغل گوسفند تبدیل شده بود و در معرض ویرانی قرار داشت. این اثر که از آثار وقفی کشور نیز به شمار می‌آید این روزها برای مدت معین به بخش خصوصی واگذار شده است.
با مرمت این اثر قرار است برای اولین بار در فارس طرح گردشگری خلاق اجرا شود.
مجری طرح گردشگری خلاق شهرستان جهرم در این باره گفت: مرمت کاروانسرای مخک شهرستان جهرم با هدف فضاسازی، احیا و بازسازی برای تبدیل این اثر تاریخی به یک منطقه گردشگری آغاز شده است.
محمد نادرزاده در مصاحبه با ایرنا افزود: در کنار مرمت این اثر، بزرگترین مجموعه گردشگری و توریستی جنوب فارس در این محل راه‌اندازی می‌شود.
وی ابراز کرد: این اثر 35 حجره دارد که می‌تواند هم به عنوان اقامتگاه گردشگری و هم محلی برای بازدید علاقه‌مندان باشد.
وی اظهار کرد: برای مرمت این اثر تاریخی نزدیک به 20 میلیارد ریال اعتبار از محل بخش خصوصی اختصاص یافته است و تلاش می‌شود کار مرمت تا یک سال آینده به طور کامل به پایان برسد.
نادرزاده گفت: بیش از دوماه است که مرمت این اثر آغاز شده و کار مرمت آن تا سال آینده به اتمام خواهد رسید.
وی ادامه داد: گروه 20 نفره‌ای متشکل از استادکاران، بنایان و کارگران روزانه در این محل مشغول به کارند و تا کنون 50درصد از مرمت طاق‌ها انجام شده است.
نادرزاده بیان کرد: با اتمام این مرمت و آغاز فعالیت مجتمع گردشگری، زمینه اشتغال برای بیش از 400نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم فراهم می‌شود.
علی لطفی پور سرپرست اداره میراث و گردشگری جهرم نیز در گفت و گو با ایرنا اعلام کرد: توسعه گردشگری خلاق در استان فارش با شناسایی جوانانی که در این حوزه فعالیت داشتند و با نظارت کارشناسان میراث فرهنگی شروع شده و این فعالیت و نظارت ادامه خواهد داشت.
شهرستان جهرم در 193 کیلومتری جنوب شرق شیراز قرار دارد.
از : فاطمه تسلیم جهرمی
9910 / 1876
انتهای پیام دلیل قرارگیری این کاروانسرا در این محل وجود دو چشمه است که از بین رسوبات مارنی و سنگ‌هایی از جنس شیل بیرون می‌آید. آب این چشمه‌ها چندان مناسب نیست و به همین خاطر برای مصارف آشامیدنی بیشتر از آب ذخیره شده در آب‌انبارها استفاده می‌کردند.
ازاین دوبنای کاروانسرا در مجاورت هم، یکی از آنها کاملاً مخروبه و دیگری سالم‌تر است.
کاروانسرای اصلی با 18حجره، امکانات زیادی برای روندگان از قبیل چاه آب، اصطبل اسب، شتر و قاطر برای تأمین آب مورد نیاز کاروان‌ها نیز یک حلقه آب‌انبار در کاروانسرا داشته است.
این بنا دارای پلانی به شکل مربع ابعادی متفاوت است که در حدود 1211 متر مربع وسعت دارد. این کارونسرا مانند بسیاری از کاروانسراهای میان‌راهی دیگر به دلیل لزوم امنیت بالا تنها یک در ورودی دارد که در ضلع جنوب آن قرار گرفته است. همچنین در قسمت جنوب غربی و در مجاور در ورودی، اتاق‌ها و حجره ها وجود دارد. این بنا از لحاظ معماری به صورت پلانی متفرقه با حیاط مرکزی ساخته شده است. در مرکز اضلاع شرقی و غربی دو حجره بزرگ و همچنین 6حجره کوچک در هر دو سوی این قسمت‌ها قرار دارد.
کاروانسرای مخک از نوع کاروانسراهای برون شهری و احتمالاً به سبک چهارایوانی ساخته شده بوده است. از لحاظ ویژگی معماری، خصوصیات تزئینی، مصالح و ابعاد از یک سو برگرفته از عواملی چون شرایط منطقه و مکان و از سوی دیگر قرارگرفتن در مسیر تجاری شیراز- بندرعباس است. این کارونسرا در مسیر جاده اصلی قرار دارد و برخی از کارشناسان معتقدند این بنای تاریخی به منظور مراودات تجاری بین ایران و جنوب ایران با سایر کشورها در دوره‌های مختلف تاریخی چون صفویه و زندیه ساخته شده است.
** تاریخچه کاروانسرا
در سال 1250 هجری قمری که حاج محمدحسن خان ذوالقدر به حکومت جهرم رسید، اقدامات زیادی انجام داد که یکی از آنها ساخت و تعمیر کارونسرای مخک بود. در این باره قاآنی شیرازی، شاعر عصر قاجار در بخشی از قصیده خود در وصف محمدحسن خان به این موضوع اشاره می‌کند:
همچون به دشت از دیرگه بد سست بنیانی تبه
تا خلق را در نیم ره در هر زمان بخشد امان
فرمود بر جایش بنا، فرخ رباطی دلگشا
کز کید دزدان دغا باشد پناه یاوران
نامش چو ز اول بد مخک آن را بنمود حک
اینک به نام مشترک خوانند او را رهروان
از ابیات یادشده چنین برمی‌آید که کارونسرای صفوی در دوره قاجار مخروبه شده و از نظر امنیتی شرایط خوبی نداشته است. بنا براین به دستور محمدحسن خان، کاروانسرایی به همان سبک در مجاورت کاروانسرای قبلی در زمینی مربع شکل و از سنگ و ساروج ساخته شد.
درباره وجه تسمیه این مکان گفته‌اند که مخک به معنای نخل کوچک است که به دلیل وجود چند نخل کوچک در این ناحیه این نامگذاری انجام شده است.
در استان های جنوبی مانند هرمزگان، بوشهر و جنوب کرمان به نخل، مغ یا مخ می گویند.
امروزه این نخل‌ها از بین رفته‌اند و تنها یک درخت گز بزرگ وجود دارد که به شکلی عجیب و مانند یک مار تنومند به صورت افقی بر روی زمین رشد کرده است. این کاروانسرا در دوره صفویه از کاروانسراهای مهم و معروف کشور بوده است، زیرا از این قسمت تا جهرم، منطقه‌ای خشک و بی‌آب و علف بوده و در این بین استراحتگاه مهم دیگری وجود نداشته است.
در اغلب سفرنامه‌ها و منابع تاریخی نیز به این کارونسرا اشاره شده است. مثلاً در سال 1678 میلادی(1089قمری) جان فرایر، پزشک انگلیسی که در استخدام کمپانی هند شرقی بود از راه بندرهای جنوب به ایران آمد. وی در سفرنامه‌اش به این کاروانسرا اشاره کرد و نوشت: نیمه شب به مخک سوخته رسیدیم. 22مایل در پیش داشتیم. جایی که چندین پرچین وجود داشت و با بته آنها را تزیین کرده بودند و بیشتر مانند گیاه قیصوم بود. راهداران اینجا یک دزد قوی‌بنیه را توقیف کرده بودند که بازرگانی بدبخت را که پارچه‌های هندی بر روی خر خود داشته، غارت کرده بود.
فرایر پس از توضیحاتی دیگر در وصف کاروانسرا نوشته است: در اینجا مجدداً در دروازه کاروانسرا، تاج اسلحه‌های ایرانی، منظورم چکش‌های تیرکوب، شیپور و... وجود دارد.
جملی کارری که در سال 1694 میلادی برابر با 1104قمری به ایران مسافرت کرد، در سفرنامه خود نوشته است:به کاروانسرای موکاک(مُخک) رسیدیم. دو کاروانسرا پیش هم بود. قاطرها را به ردیف جلو آخورها بسته بودند. بلدرچین‌ها دسته دسته روی زمین می‌نشستند و دانه‌های جو را که از علف چارپایان فروریخته بودند، نوک می‌زدند.
در گزارش محمدحسن میرزا، مهندس قاجاری که برای تدارک سفر ناصرالدین شاه در سال 1889 میلادی برابر با 1308قمری به جهرم سفر کرد، نوشته : 10نفر تفنگ‌چی در جهرم همیشه مشغول خدمت و حرکت هستند و اغلب آنها در کاروانسرای موخک حاضر خدمت هستند.
وی در ادامه این گزارش ظاهراً نگاه مثبتی به این کاروانسرا ندارد و نوشته است:آب این مکان چند چشمه ناگوار و دو آب‌انبار است که به برکه معروفند و به جهت اردو خیلی مکان باعسرت و ناشایسته است و چاه هم نیست. این کاروانسرا در تنگه‌ای واقع شده که دامنه جنگل گُرم است و بسیار گرم و پشه زیاد دارد که در تابستان آسایش ممکن نیست.
وصف مخک در برخی دیگر از سفرنامه‌های دوره قاجار نیز آمده است.
** مرمت مخک
مخک در فرهنگ مردم جهرم جایگاهی ویژه دارد. در گذشته مردم برای استقبال از حجاج و مهمانان عالی‌رتبه به کاروانسرای مخک می‌رفتند. در اشعار محلی جهرم نیز نام این بنا بارها آمده است.
این دو کاروانسرا در سال 1381 با شماره ثبت‌های 6782 و 6784 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌اند.
با وجود هشدارهای متعدد برای مرمت این اثر، برای مدت‌ها این اثر به آغل گوسفند تبدیل شده بود و در معرض ویرانی قرار داشت. این اثر که از آثار وقفی کشور نیز به شمار می‌آید این روزها برای مدت معین به بخش خصوصی واگذار شده است.
با مرمت این اثر قرار است برای اولین بار در فارس طرح گردشگری خلاق اجرا شود.
مجری طرح گردشگری خلاق شهرستان جهرم در این باره گفت: مرمت کاروانسرای مخک شهرستان جهرم با هدف فضاسازی، احیا و بازسازی برای تبدیل این اثر تاریخی به یک منطقه گردشگری آغاز شده است.
محمد نادرزاده در مصاحبه با ایرنا افزود: در کنار مرمت این اثر، بزرگترین مجموعه گردشگری و توریستی جنوب فارس در این محل راه‌اندازی می‌شود.
وی ابراز کرد: این اثر 35 حجره دارد که می‌تواند هم به عنوان اقامتگاه گردشگری و هم محلی برای بازدید علاقه‌مندان باشد.
وی اظهار کرد: برای مرمت این اثر تاریخی نزدیک به 20 میلیارد ریال اعتبار از محل بخش خصوصی اختصاص یافته است و تلاش می‌شود کار مرمت تا یک سال آینده به طور کامل به پایان برسد.
نادرزاده گفت: بیش از دوماه است که مرمت این اثر آغاز شده و کار مرمت آن تا سال آینده به اتمام خواهد رسید.
وی ادامه داد: گروه 20 نفره‌ای متشکل از استادکاران، بنایان و کارگران روزانه در این محل مشغول به کارند و تا کنون 50درصد از مرمت طاق‌ها انجام شده است.
نادرزاده بیان کرد: با اتمام این مرمت و آغاز فعالیت مجتمع گردشگری، زمینه اشتغال برای بیش از 400نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم فراهم می‌شود.
علی لطفی پور سرپرست اداره میراث و گردشگری جهرم نیز در گفت و گو با ایرنا اعلام کرد: توسعه گردشگری خلاق در استان فارش با شناسایی جوانانی که در این حوزه فعالیت داشتند و با نظارت کارشناسان میراث فرهنگی شروع شده و این فعالیت و نظارت ادامه خواهد داشت.
شهرستان جهرم در 193 کیلومتری جنوب شرق شیراز قرار دارد.
از : فاطمه تسلیم جهرمی
9910 / 1876
کپی شد
