به مناسبت فرا رسیدن روز دانشجو، دکتر ضیا هاشمی مهمان پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بود و در آن جا به ایراد سخنرانی پرداخت.
به گزارش جماران، وی در ابتدا سخن خود را با تبریک ولادت رسول اکرم(ص) و امام جعفر صادق(ع) آغاز کرد و از جایگاه رفیع پژوهشگاه علوم انسانی سخن گفت.
سرپرست سابق وزارت علوم همچنین با اشاره به هفته وحدت گفت: باید تلاش کنیم به عنوان قشر دانشگاهی بر این مفهوم تامل کنیم. در این که ما میتوانیم بالقوه اختلاف داشته باشیم اما تلاش میکنیم وحدت را جایگزین اختلاف کنیم و جهات اختلاف را بر جهات اشتراک غلبه دهیم. به هر حال در جامعه انسانی تفاوت های فکری و فرهنگی وجود دارد
وی ادامه داد: به گمان من اگر بخواهیم به وحدت برسیم باید تفاوت و اختلاف را به رسمیت بشناسیم. به هر حال در عرصه هایی اختلاف نظر و روش وجود دارد اما این این اختلافات را نباید مبنای عملکرد اجتماعی قرار دهیم. این اختلافات باید به مثابه تفاوت در رفتار و سلوک بدانیم اما وحدت در غایات و اهداف را بر تفاوت ها غلبه بدهیم.
همچنین تاکید کرد: تفاوت ها فی نفسه بد نیست، به شرطی که منشاء تعارض، تقابل و تخاصم نشود. وحدت به معنای فقدان تفاوت و یا حتی اختلاف نیست. کسانی هستند که با هم تفاوت دارند اما در اهداف و غایات با یکدیگر وحدت دارند. مهم این است که تفاوت ها موجب تخاصم و تقابل نشود، بلکه منجر به رویکرد تکامل و رویکرد تکمیلی میشود.
در ادامه با اشاره به روز دانشجو اضافه کرد: گمان من بر این است که نگاه ما دانشگاهیان به جنبش دانشجویی به عنوان حرکتی مطالبه گر، اصلاح گر و آرمان گراست. به گمان من جنبش دانشجویی با هر تعبیری که بخواهیم بیان کنیم از منظر دینی نماد امر به معروف و نهی از منکر در عرصه اجتماعی و سیاسی است. زمانی که دانشجویان احساس کردند استقلال ملی در خطر است و آرمان هایشان توسط قدرت داخلی و خارجی در معرض تهدید قرار میگرد در برابر آن قد علم کردند و نخواستند شاهد یک منکر باشند و با عزم راسخ و فداکاری در این مسیر پا پیش نهادند.
همچنین ادامه داد: از آن روز جنبش دانشجویی را به عنوان حرکتی مطالبه گر برای رفع منکرات از جامعه و ترویج معروف ها در جامعه میدانیم. جنبش دانشجویی به عنوان یک قشر آگاه و آرمان طلب به دنبال یک جامعه ایده آل است. در یک جامعه دینی نیز به دنبال این است که جامعه را به سمت ارزش های دینی و آرمان هایی که برای خود قائل است هدایت کند.
وی همچنین با طرح این سوال که آیا جریان دانشجویی به دنبال قدرت و ثروت است، تاکید کرد: تا کنون که این چنین نبوده است. اما چه عاملی باعث میشود که فعالین دانشجویی در این حوزه فعالیت کنند. شاید حتی به دنبال تولید علم نباشد، چرا که جای تولید علم مشخص است. به نظر من دانشجو به دنبال حرکت به سمت جامعه ای بهتر است، جامعه ای که به سمت معروف های بیشتر است و از منکرات مبراست.
وی با بیان خاطره ای ادامه داد: به یاد دارم زمانی که در سمت معاونت فرهنگی وزارت علوم بودم، با دوستان دانشجو جلسه ای داشتیم. آنها نقد میکردند که در دانشگاه امر به معروف و نهی از منکر کم است و چرا دانشگاهیان به این امر دینی کمتر توجه میکنند. از آنها پرسیدم که نظر شما در مورد امر به معروف چیست؟ آیا باید نهی از منکر را در منکرات رفتاری و ظاهری منحصر کنیم؟ آیا در محیطی مثل دانشگاه مجازیم تعهد و تخصص آکادمیک را رها کنیم و تنها نگاهی عامیانه را مبنا قرار دهیم؟
هاشمی خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم عالمانه نگاه کنیم باید ببینیم منکرات جامعه چیست. از نظر علمی و تخصصی مشکلات فرهنگی و معضلات اجتماعی کدام اند؟ از نگاه دینی هر عملی که منجر به رفع منکرات جامعه میشود مصداق قطعی نهی از منکر است. در مورد نهی از منکر هم در فقه وهم در مبانی دینی ما آمده است که نهی از منکر به معنای نهی به زبان، رفتار و جوارح است. باید هنگامی که ظلمی رخ میدهد ساکت ننشینیم. به آن دوستان عرض کردم که اتفاقا دانشگاه سرشار از نهی از منکر است. دانشگاه مملو از امر به معروف است. پس در نشریات چه اتفاقی می افتد؟ بخش بزرگی از فعالیت نشریات در حیطه نقد است که خود مصداقی از نهی منکر است.
وی افزود: نباید نهی از منکر را به یک حوزه رفتار فردی محدود کنیم. بر این اساس به اعتقاد بنده جریان دانشجویی را میتوان نماد بارز امر به معروف و نهی از منکر با اتکا به سرمایه علمی و دانش دانشگاهی تلقی کرد. من معتقدم در جامعه مدرن جنبش دانشجویی نماد بارز امر به معروف و نهی از منکر در سطح کلان است. در رفتار دینی زمانی که قصد درستی باش دو رفتار در جهت اصلاح باشد، آن رفتار برای انسان خیر دنیا و اخرت به دنبال می آورد.
سرپرست سابق وزارت علوم با تاکید بر اینکه دانشگاهیان بخش مهمی از نخبگان کشور اند، گفت: دانشجویان بر رفتار خود خودآگاهی دارند. در طول 60 سال گذشته نیز دانشگاه ما پایگاه جنبش و حرکت و دانشجویی بوده است به این اعتبار دانشگاه کانون علم، فرهنگ و دین است. ما حق نداریم سلوک دینی را تنها به عبادات محدود کنیم. حتی طلب علم نیز از معروف هاست. تذکر و نقد اجتماعی مورد توصیه دین و یکی از معروف هاست.
وی ادامه داد: دانشگاه ما محل حضور عالمان جوان است که علم را برای بهبود جامعه به کار میگیرند و زمانی که مجموعه سامان مند و شناسنامه داری مثل یک انجمن و مجمع دانشجویی این حرکت را با هر تشخیصی برای خود فرض میکند، به اعتقاد من ماهیتا مصداق امر به معروف و نهی از منکر است. ما بالاترین نماد امر به معروف و نهی از منکر را حرکت امام حسین میدانیم که یک حرکت آگاهانه است. بر این اساس امام حسین به دنبال مطالبه حق و رفع ظلم است.
همچنین گفت: پس حرکتی شجاعانه همراه با گذشت و کرامت اگر در جامعه ببینیم، مصداق همین امر به معروف و نهی از منکر است. اما اگر قبول کنیم ماهیت جریان دانشجویی امر به معرو ف و نهی از منکر است باید ببینیم از نظر موضوعی چه هدفی را دنبال میکند. جنبش دانشجویی خواه ناخواه ظلم ستیز است. نسبت به آنچه که خلاف عدالت تشخیص دهد واکنش نشان میدهد. در همه دوران ها و همه مقاطع نیز، جریان دانشجویی در مقابل تبعیض و ظلم بی تفاوت نمیماند.
وی با تاکید بر اینکه استقلال طلبی و آزادی طلبی از ویژگی های جنبش دانشجویی است، گفت: جنبش دانشجویی آزادی طلب است، اما نیک میدانیم حفظ آزادی منوط به چارچوب های قانونی است که مخل آزادی نباشد. به هر حال آزادی به معنای گسیختگی نیست. یکی دیگر از ویژگی های جنبش دانشجویی در ایران استقلال طلبی است. عزیزان ما که در سال 32 خون پاکشان ریخته شد در مقابل قدرت بیگانه ای که استقلال کشور را به چالش کشیده بود، قد علم کردند. خصلت و ماهیت جنبش دانشجویی استکبار ستیز و استبداد ستیز بوده است.
هاشمی ادامه داد: این ویژگی هاست که جنبش دانشجویی را برای عموم جامعه تبدیل به حرکتی جذاب و مطلوب کرده است. تا کنون نیز این جنبش راه خود را ادامه میدهد. بنابر این اگر با ادبیات دینی بخواهیم نگاه کنیم، حرکتی که مبتی بر عدالت طلبی، ظلم ستیزی، آزادی خواهی، تلاش برای اصلاح جامعه صورت بگیرد و با روش های مختلف اجتماعی در جهت بهبود وضعیت جامعه تلاش کند و از علم و دانش خود مایه بگذارد، شاهد حرکت هایی هستیم که جامهه را ارتقا میدهد.
وی با تاکید بر اینکه جامعه نباید از ظرفیت جنبش دانشجویی بی بهره بماندگفت: این ظرفیت به نفع جامعه است. این ظرفیت موجب رشدو بهبود و اصلاح و اعتلای جامعه است و اگر نباشد جامعه درمعرض خطر قرار میگیرد.
همچنین اضافه کرد: به نظر میرسد جریان دانشجو امروز دغدغه دیگری هم دارد که آن اشاعه فساد در جامعه است. فساد انواع مختلف دارد. اگر روزی در سال 32 جنبش دانشجویی عدالت طلبانه قیام کرد به این دلیل بود که به این نتیجه رسید که وابستگی رژیم موجب فساد سیاسی است. اگر جنیش دانشجویی زمانی احساس کند جامعه در معرض فساد اقتصادی و مالی است واکنش نشان میدهد و نهی از منکر میکند.
وی با تاکید بر اینکه دانشجو و جریان دانشجویی چشمان تیزبین جامعه است، گفت: دانشجو در در مسائل سیاسی و اقتصادی ذینفع نیست و به همین جهت زمانی که مطالبه گری میکند به دنبال آن است که شجاعانه و نقادانه ضعف ها را ببیند و مصادیق فساد را بر ملا کند. این امر به شفافیت جامعه کمک میکند. هرچه شفافیت در جامعه بیشتر باشد جامعه بیشتر رو به جلو حرکت خواهد کرد. بنابراین جنبش دانشجویی ذاتا ضد فساد است و برای مقابله با فساد نیاز به شفافیت است و جریان دانشجویی با قدرتی که دارد میتواند اشکالات موجود را برجسته کند.
هاشمی ادامه داد: جریان دانشجویی معمولا با کسی عهد اخوت ندارد. جریان دانشجویی البته ممکن است که متاثر باشد اما اگر قرار باشد حزب، گروه و سازمانی جریان دانشجویی را تحت ولایت خود قرار دهند، به جریان دانشجویی ظلم کرده اند. اگر قرار باشد جریان دانشجویی منفعل شود، رو به زوال خواهد گذاشت. اگر نتواند استقلال خودرا حفظ کند، نمیتواند به آرمان ها و اهداف خود برسد و رو به زوال خواهد گذاشت.
وی با اشاره به اینکه در دل جریان دانشجویی نیز نگاه های متفاوتی به ماهیت فعالیت دانشجویی وجود دارد، گفت: دانشجو ها به عنوان قشر نخبه و جامعه به طور طبیعی برداشت های مختلفی از یک امر واحد دارند و تنوع فکری در این زمینه وجود دارد. اتفاقا اگر این تنوع نباشد به جریان دانشجویی آسیب خواهد رسید. اگر ما به دنبال صلاح و اصلاح جامعه باشیم، که هستیم، حضور حرکت های دانشجویی را باید به عنوان یک موهبت تلقی کنیم. کشوری که از ظرفیت جنبش دانشجویی خالی شود حتما آسیب میبیند.
همچنین خاطر نشان کرد: البته جریان دانشجویی میتواند در کوتاه مدت سرکوب شود، یا مورد تشویق قرار گیرد، اگر تشویق شود این موهبت میتواند موجب رشد جامعه شود یا اگر تشویق نشود تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. امروز مثل همیشه دوران جامعه ما نیاز به گروه های عدالت طلب آزادی خواه دارد و چه بهتر که این گروه ها با علم و فهم و درک دقیق تری از جامعه و روند تحولات برخوردار باشد. اگر جامعه نگاه به درون را غلبه دهد و از بیرون غافل شود. اگر تنها بر بخشی از مصالح تمرکز کند در کوتاه مدت آسیب میبیند. این بهره مندی از تخصص است که می تواند مصلحت اندیشی کلان را به عرصه جامعه اهدا کند.
وی در پایان با تاکید دو باره بر ماهیت امر به معروف و نهی از منکر جنبش دانشجویی گفت: اولویت جریان های دانشجویی در مقاطع مختلف ممکن است فرق کند ولی جنس و ماهیت این حرکت در مقاطع مختلف از این چارچوب اصلاح طلبی، اصلاح گری، امر به معروف و نهی از منکر خارج نیست و این هویت اصلی تشکیل دهنده جنبش دانشجویی است.
