رییس سابق دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است: مشورت کردن در زمینه‌های مختلف سبب جلوگیری از اختناق می‌شود. او خودخواهی، خودمحوری، نبود آزادی بیان و نبود احساس مسوولیت از سوی افراد جامعه را از عوامل کاهش مشورت کردن دانست.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، دکتر نجفقلی حبیبی در گفت‌وگو با خبرنگار شفقنا(پایگاه بین‌المللی همکاری‌های خبری شیعه)، ذکر آیه "وَ اَمرُهُم شُوری بَینَهُم" را نمادی از تاکید اسلام بر مشورت عنوان و اظهار کرد: "امر" در این آیه به معنای اداره امور کلی حکومت از طریق مشورت است. اسلام دارای اصول کلی و ثابتی است که تغییر نمی‌کند، اما زندگی افراد دائماً در حال تغییر و تحول است، از این رو اسلام نوع حکومت و روش کار را به صورت مطلق دستور نداده است بلکه اختیار را برعهده خود مسلمانان قرار داده تا در امور مختلف بتوانند با مشورت بهترین تصمیم را بگیرند.
او به اهمیت مشورت از نگاه پیامبر(ص) اشاره کرد و افزود: در روایات متعدد آمده است که پیامبر به مسلمانان می فرمودند: "شما به کار دنیا از من آگاه‌تر هستید، پس خودتان برای انجام امور تصمیم بگیرید." حتی پیامبر در هنگام جنگ خندق نیز برای چگونگی مبارزه با دشمنان از یاران خود مشورت خواست؛ در این هنگام هر کسی نظر خود را بیان کرد؛ سلمان پیشنهاد کرد خندق‌های ایجاد کنند؛ او در مورد چگونگی ایجاد خندق‌ها برای سایرین و پیامبر توضیحاتی داد و سرانجام پیامبر با پیشنهاد او موافقت کرد. این مساله نشان می‌دهد که پیامبر اصول کلی حکومت را برای مردم مطرح می‌کرد و با توجه به اینکه زمانه در حال تغییر بود تصمیم‌گیری در مورد مسائل را با مشورت مردم به انجام می‌رساند و بهترین تصمیم را می‌گرفت.
حبیبی ادامه داد: در اسلام بر رعایت عدالت در امور مختلف بسیار تأکید شده است. رعایت عدالت در هر یک از امور کشاورزی، اقتصاد، جامعه روستایی یا جامعه شهری متفاوت است، اما از نظر اسلام تنها رعایت عدالت مهم است و چگونگی احیا و اجرای آن با توجه به تغییرات زمان برعهده مردم است. اسلام در انتخاب روش اجرای عدالت، قانون مطلقی را بیان نکرده و به نظر می‌رسد "اجرای عدالت" از طریق مشورت کردن با افراد متخصص و رسیدن به بهترین راه حل‌ها میسر می‌شود.
او در مورد معنا و مفهوم اصلی "مشورت" اظهار کرد: نتیجه مشورت کردن با افراد در مورد موضوعات مختلف این است که شما از عقل‌های مختلفی در تصمیم‌گیری خود استفاده می‌کنید در صورتی که اگر شخصی در تصمیم‌گیری‌های خود به مشورت با دیگران اهمیتی ندهد، دچار استبداد به رای می‌شود و در این صورت به سرعت گمراه خواهد شد.
او تشکیل شورا را اقدامی برای جلوگیری از اختناق دانست و تصریح کرد: اگر در تصمیم‌گیری‌ها، مشورت باشد بسیاری از افراد نظر می‌دهند و از میان این نظرها بهترین انتخاب می‌شود، اما در صورتی که در تصمیم‌گیری در مورد مسائل کشوری، مشورتی با افراد متخصص صورت نگیرد و فرد مسوول تنها رأی خود را مدنظر قرار دهد، به نوعی روش استبدادی را انتخاب کرده است و باید توجه داشت که یکی از ضررهای اداره جامعه این است که اگر تصمیم فرد مسوول در اموری اشتباه باشد باعث فساد و بدبختی یک ملت شده و این فسادها نسل به نسل منتقل می‌شود.
حبیبی در مورد نسبت مشورت و دموکراسی گفت: قطعاً مشورت یکی از ارکان و اصول اصلی و اساسی دموکراسی است و ابزاری برای کاهش خودمحوری در تصمیم گیری هاست.
او مشورت در هیأت دولت و مجلس شورای اسلامی را ضروری دانست و افزود: از همان ابتدا اداره امور کشور در جمهوری اسلامی براساس مشورت بود و برای "مشورت" اصول کلی را تعیین کردند. تصمیم گرفتند مردم به افراد صاحب نظر و متخصص رأی دهند تا این افراد در مجلس شورای اسلامی به دور هم جمع شوند و در مورد مسائل مختلف با یکدیگر مشورت و تبادل نظر کنند و همچنین از نظرات دانشمندان و متخصصان بیرون از مجلس نیز استفاده کنند تا اینکه بتوانند بهترین نتیجه را به دست آورند. در همین زمینه امام خمینی(س) می‌فرمودند: "مجلس محل گفت‌وگو برای یافتن بهترین راه حل‌هاست" در واقع دقیقاً منظور امام(س) مشورت کردن افراد منتخب مردم در مورد مسائل مختلف و رسیدن به بهترین راه‌حل‌هاست. همچنین امام خمینی(س) تأکید داشتند که مجلس مختص به قشر خاصی نیست و کسانی که به مجلس راه پیدا می کنند باید در زمینه فعالیت خود تخصص داشته باشند. به طور مثال در کمیسیون اقتصادی مجلس، اقتصادانان باید فعالیت کنند یا در کمیسیون آموزش و پرورش و آموزش عالی باید افراد متخصص در این زمینه حضور داشته باشند بنابراین شاید می توان گفت یکی از دلایل به وجود آمدن مشکلات در کشورها نداشتن تخصص افراد در زمینه فعالیتشان است.
او تأکید جمهوری اسلامی ایران بر تشکیل شورا در اکثر زمینه ها را نشانه اهمیت بسیار این امر دانست و تصریح کرد: در جمهوری اسلامی ایران علاوه بر مجلس، دولت نیز با فراهم آوردن جمعی به نام هیأت دولت که متشکل از افراد متخصص و کارشناسان است؛ شورای عالی قضایی، کشاورزی و اقتصاد نیز در تصمیم گیری ها مشورت می کند. جمهوری اسلامی ایران تأکید اسلام بر مشورت را در قانون اساسی خود به کار برده است به طوری که برای حل معضلات، شورای شهر و روستا تشکیل داده است، در این شوراها تعدادی از مردم با متخصصان امور مشورت می کنند و بهترین تصمیم را می گیرند.
حبیبی به نمونه‌ای که نشان از ارتکاب خطای بزرگ به دلیل مشورت نکردن است، اشاره کرد و افزود: زمانی عده‌ای تصمیم گرفتند که در دریاچه ارومیه سدی ایجاد شود تا زمین‌های کشاورزی در اطراف این دریاچه رونق بگیرد، چون این اقدام بدون مشورت با افراد متخصص و کارشناس صورت گرفت عواقب بدی در آینده خواهد داشت چرا که در صورت خشک شدن دریاچه ارومیه بیابانی از نمک بر جای خواهد ماند و با وزش بادی، نمک‌های دریاچه ارومیه نه تنها تمام منطقه بلکه قسمت عظیمی از ایران را خشک خواهد کرد و سبب از بین رفتن گیاهان و حیوانات خواهد شد.
حبیبی در مورد علت کاهش مشورت از سوی افراد، در زمینه های مختلف اظهار کرد: بسیاری از افراد در اداره حکومت، شوری را قبول ندارند. از مشورت کردن و اهمیت آن سخن می گویند، اما در عمل از آن استفاده ای نمی کنند. این افراد ایجاد سرعت بیشتر در پیشروی کارها را توجیحی برای مشورت نکردن می دانند در صورتی که چنین اقدامی از سوی این افراد سبب تصمیم گیری اشتباه آنان می شود و باعث عقب ماندگی کشور می گردد چرا که در تصمیم گیری، خود رأیی را پیش گرفته است.
او به مهم ترین ویژگی مشاورین اشاره کرد و گفت: اشراف کامل و اطلاعات دقیق و کافی به موضوع مربوطه، از مهم ترین ویژگی های مشاورین است. هر یک از مشاورین باید در حوزه خود تخصص داشته و از یک شهرت و اعتباری برخوردار باشند و همچنین برای تصمیم گیری درست باید با دیگر افراد متخصص نیز به مشورت بپردازند و بهترین و صحیح ترین نظر را به افراد ارائه دهند تا مناسب ترین تصمیمات گرفته شود.
رییس سابق دانشگاه علامه طباطبایی در مورد ارتباط مشورت با آزادی بیان و عقیده اظهار کرد: در حقیقت مشورت و آزادی بیان با یکدیگر نسبت مستقیم دارد. خداوند در قرآن می فرماید: "وبشر عبادی الذین یستمعون القول و یتبعون احسنه" بنابراین باید ابتدا دیدگاه‌های مختلف افراد را شنیده و سپس بهترین آنها را انتخاب کنید از این رو اگر آزادی بیان نباشد و دیدگاه‌های مختلف مطرح نشود، نمی‌توان بهترین تصمیم را گرفت.
او ادامه داد: خداوند بالاترین منزلت و جایگاه را داراست، اما هیچ گاه نگفته هر چه من می‌گویم، بلکه تأکید داشته که افراد صحبت‌های یکدیگر را بشنوند و با مشورت یکدیگر بهترین تصمیم را بگیرند که مسلماً اجرای این امر خداوند ملزم به آزادی بیان است.
او به برخی از ویژگی‌های یک جامعه دموکراسی اشاره و تصریح کرد: در جامعه دموکراسی روزنامه‌ها می توانند به راحتی انتقاد کنند، حرف بزنند و در مورد مسائل مختلف کنجکاوی کنند در صورت تحقق این شرایط و توجه مسوولان به اینکه زیر ذره‌بین مردم هستند و نمی‌خواهند که اعتماد عمومی نسبت به آنها از بین برود، بنابراین کمتر خطا می‌کنند در غیر این صورت هر فردی هر کاری که می‌خواهد انجام می‌دهد چون می‌داند هیچ کس پیگری کارهای او نخواهد بود در این صورت جامعه به سمت انحراف کشیده می‌شود.
حبیبی افزود: در کنار آزادی بیان، احساس مسوولیت افراد نسبت به مسائل دارای اهمیت بسیاری است چرا که ممکن است در جامعه‌ای آزادی بیان باشد، اما هیچ کس خود را در برابر مسائل کشور مسوول نداند در این صورت نیز جامعه پیشرفتی به سوی جلو نخواهد داشت.
او در مورد یکی از مسائل مورد تأکید امام علی(ع) گفت: امیرالمؤمنین در نهج البلاغه خطاب به مالک اشتر می‌فرمایند: "من بارها از پیامبر شنیدم که فرمود: آن ملتی که در آن مردم نتوانند بدون ترس و لکنت زبان حرفش‌شان را بزنند آن ملت مقدس و پیروز نخواهد شد" از این فرمایش می‌تواند نتیجه گرفت که امام علی(ع) و پیامبر(ص) بر آزادی بیان که شرط اساسی مشورت است، بسیار تأکید داشتند همچنین امام علی(ع) اداره نظام اجتماعی را از طریق تشکیل شورا امکان پذیر دانست.
او با بیان اینکه از نظر اسلام در اصل مشورت هیچ محدودیتی وجود ندارد، گفت: شاید در برخی از موارد مثلاً مسائل امنیتی کشور آزادی بیان جایز نباشد و برخی از مسائل را فقط بتوان به کارشناسان و متخصصان گفت و از عمومی شدن یکسری از مسائل بپرهیز کرد. از این رو می‌توان گفت در آزادی بیان محدودیت وجود دارد، اما هیچ محدویتی در مشورت کردن مورد پذیرش نیست چرا که مشورت کردن با افراد متخصص و معتمد باعث تصمیم‌گیری بهتر می‌شود.
او چند احکام اسلامی در مورد کسی که با او مشورت می‌شود را بیان کرد و افزود: مشورت در امور خصوصی و عمومی افراد ضروری است و شخصی که با او مشورت می‌شود باید امین، صادق و متخصص در امور مربوطه باشد و در مورد مسائل نظر حقیقی خود را بدون هیچ ترس و ملاحظه‌ای بیان کند.
او روحیه خودخواهی و خودمحوری مردم یک کشور را یکی از موانع مشورت در امور مختلف عنوان کرد و گفت: داشتن روحیه خودخواهی و خود محوری عده‌ای کاملاً جنبه شخصی و درونی دارد. این افراد گمان می‌کنند که از نظر عقلی در سطح بالایی قرار دارند و بدون مشورت دیگران می‌توانند بهترین حرکت‌ها را انجام دهند در صورتی که تجربه نشان داده است که هیچ گاه و تک تفکری نتیجه مثبتی نداشته و نخواهد داشت. بنابراین انتخاب شوراها و روزی را که در کشور ما به نام شوری نامگذاری شده است فرصت خوبی است که مردم و مسوولان را از فواید مشورت کردن آگاه کنیم و سبب از بین رفتن این روحیه خود محوری افراد شویم و همه افراد هوشمند باید بدانند که سود عده‌ای در این است که در مورد مسائل به بهانه‌های مختلف مشورت، بحث و گفت‌وگو نکنند و پذیرش چنین بهانه‌ای از این افراد از سوی مردم یک جامعه یک غفلت بزرگ محسوب می‌شود.
