تردیدی نبود که دکتر ظریف محتمل می‌دانست ورود به اتاق مذاکرات با گام‌های لرزان و بیم از عقبۀ متلاطم، آن‌گونه که توصیف شد، دستاوردی برای کشور ندارد. لذا با درک اینکه تعطیلات بلند سال نو میان دو دورۀ مذاکراتی، مجال مناسبی خواهد شد تا رئیس جمهور بدون حواشی رسانه‌ای، منتخب دیگری را برای تصدی ارکان سیاست خارجی کشور برگزیند، تصمیم به استعفا گرفت.
پایگاه خبری جماران: اخیرا کتاب با «راز سر به مهر» به قلم محمدجواد ظریف، علی اکبر صالحی، سید عباس عراقچی و مجید تخت روانچی با موضوع برجام در 6 جلد به نگارش درآمد و توسط انتشارات اطلاعات منتشر شده است.
این مجموعه گزارشی است توصیفی و مستند درباره روند یکی از مهمترین پرونده های تاریخی ایران که می کوشد قرائت ایرانی از برهه ای مهم در سرنوشت معاصر را به تصویر بکشد.
دو چالش بنیادین در مسیر توافق
- بی‌تردید در آن مقطع که هیئت اعزامی از وین بازمی‌گشت، این دو مسئله یعنی ابعاد نظامی برنامۀ هسته‌ای ایران و طول دورۀ راه‌حل جامع در میان همۀ موضوعات مهم مانند فردو، اراک، مقدار غنی‌سازی، تحریم‌ها، نظارت‌ها و سایر سهم قابل توجهی ازحساسیت و اهمیت را به خود اختصاص داده بودند. مورد نخست نقش یک دیوارۀ بلند میان طرف‌ها را داشت که باید برای برانداختن آن چاره‌اندیشی می‌کردند و مورد دوم چون یک درۀ عمیق فی‌مابین دو سوی مذاکره بود که باید برای عبور از آن پل زده می‌شد. براساس این شرح وضعیت، مهمترین تصمیم مذاکره کنندگان در آن مقطع، بازتعریف خطوط مذاکراتی بر مبنای شرایط جدید برای نوبتی تازه در کمتر از چند ماه بود. طی این دوره بازتعریف باید با وضوح بیشتری صورت می‌گرفت و موضوعاتی که ضروری بود طی دومین دور مذاکرات راه‌حل جامع هسته‌ای میان جمهوری اسلامی ایران و کشورهای «پنج به‌اضافۀ یک» مورد مذاکره قرار گیرند، به دقت طی جدولی جانمایی شد.
تصمیم به ترک مسئولیت
- سال‌ها پس از این اتفاق، هنگامی آن خاطره مرور شد، واکنش وزیر امور خارجۀ جمهوری اسلامی ایران چنین بود: «گاهی فکر می‌کنم حیف شد آن استعفا را ندادم. خیلی عجیب بود، هواپیما که حرکت کرد، دیدم استعفانامه هنوز دستم است. قرار بود بدهم دست سرپرست محافظان که ببرند دفتر رئیس جمهور تحویل بدهند». اگرچه استعفانامه می‌توانست پس از بازگشت از سفر هم تحویل گردد، اما پس از بازگشت این اتفاق روی نداد. دکتر ظریف به روایتی که خواهد آمد، این رخدادِ حاصل از نسیان را حمل بر مشیت الهی کرد و پس از سفر از ارسال متن منصرف شد، اما مطالعۀ متن آن که هنوز با خود نگاهداشته است، برای درک شرایط حاکم بر فضای مذاکراتی و مذاکره‌کنندگان طی مقطع مورد نظر برای آیندگان حائز کمال اهمیت است.
- تردیدی نبود که دکتر ظریف محتمل می‌دانست ورود به اتاق مذاکرات با گام‌های لرزان و بیم از عقبۀ متلاطم، آن‌گونه که توصیف شد، دستاوردی برای کشور ندارد. لذا با درک اینکه تعطیلات بلند سال نو میان دو دورۀ مذاکراتی، مجال مناسبی خواهد شد تا رئیس جمهور بدون حواشی رسانه‌ای، منتخب دیگری را برای تصدی ارکان سیاست خارجی کشور برگزیند، تصمیم به استعفا گرفت. اما وقتی از سر یک فراموشی ناخواسته، استعفانامه را که در نظر داشت پای پلکان هواپیما به پیک بسپارد با خود به داخل پرواز برد؛ در آسمان ایران به این تصمیم نو رسید که «اگر ارادۀ خداوند بود این نامه روی مقصد را ببیند، این‌گونه بر هوا نمی‌رفت».
وین (2)؛ ورود به موضوع تحریم‌ها
- طی این مذاکرات چهار موضوع «تحریم‌ها»، «غنی‌سازی»، «همکاری‌های صلح‌آمیز هسته‌ای»، و«رآکتور آب سنگین اراک» تنها مسائلی بودند که در این دوره از نشست‌ها مورد بررسی و مباحثه قرار گرفتند. در ابتدا مسئلۀ اصلی برای طرف‌ها چنین بود که باید با چه رویکردی به این‌گونه موضوعات ورود نمود که می‌توانست اسباب مناقشه را رقم زند. مواضع طرف‌ها برای یکدیگر آشکار بود و هیچ‌کدام نیز نیامده بودند تا امتیازی واگذار کنند. از سوی دیگر عدم نیل به تفاهم بر سر این مسائل دشوار به بی‌نتیجه ماندن توافقات و حتی شکست مذاکرات و بازگشت به شرایط گذشته می‌انجامید.
- نخستین موضوع برای این دور از گفتگو، پرداختن به تحریم‌ها و چگونگی رفع آنها تعریف شده بود. پیرامون رفع تمام تحریم‌های مرتبط با موضوع هسته‌ای در توافق نهایی، مجموعۀ کشورهای «پنج به‌اضافۀ یک» متفق‌القول شده بودند که آمادگی رفع کلیۀ تحریم‌های هسته‌ای را در کوتاه‌ترین زمان ممکن دارند ولی به‌دلیل پیچیدگی موضوع و گستردگی ساختار تحریم‌ها، به‌ناچار برداشته شدن تحریم‌ها باید به‌صورت مرحله‌ای و قدم‌به‌قدم، و متوازن با اجرای تعهدات طرف مقابل یعنی جمهوری اسلامی ایران باشد.
- این ورود نشانۀ خوبی نبود، و بر بنیان همان تحلیل از فضای داخلی جمهوری اسلامی ایران دیدگاه «پنج به‌اضافۀ یک» با این منطق استوار گشته و چنین ابراز شد که باید تحریم‌ها را دسته‌بندی کرد و رفع هر دسته از تحریم‌ها متوازن با اجرای یکی از تعهدات پذیرفته شده توسط جمهوری اسلامی ایران باشد. بنابراین نیاز به یک جدول مرحله‌ای است که دارای زمان‌بندی باشد و از آنجا که اجرای برخی تعهدات ایران به طول می‌انجامد، لذا ضرورت دارد برخی تحریم‌ها تا زمان اجرای تعهدات جمهوری اسلامی ایران پابرجا ماند.
پیشنهاد شرمن؛ بازگشت به الگوی مذاکرات مسقط
- پیشنهاد طرف آمریکایی در ملاقات دوجانبه آن بود که برای کاستن از اُفت و خیز سر میز نگارش سند و جلوگیری از اتلاف وقت و انرژی، هیئت ایرانی بدین‌ترتیب پیشگام شود که به خانم اشتون بگوید: «ترجیح می‌دهیم طرف آمریکایی به نمایندگی از سایران با ما مذاکره کند.» خانم شرمن معتقد بود که خانم اشتون این رأی را می‌پذیرد و ممکن است در ابتدای کار، خودش به‌صورت سه‌جانبه شروع کند ولی در ادامه، کار نگارش به‌صورت مستقیم میان ایران و آمریکا فیصله یابد. به‌رغم اصرار طرف آمریکایی به طرح صریح موضوع با خانم اشتون، در جلسۀ تحلیل داخلی، هیئت مذاکره‌کنندۀ ایران تصمیم می‌گیرند از پیمودن مسیر پیشنهادی خانم شرمن پرهیز کرده، تنها در ملاقات با خانم اشتون و در لفافه، کلیت اندیشۀ خانم شرمن را مورد استمزاج قرار دهند. ارزیابی درونی هیئت ایرانی درست بود؛ خانم اشتون واکنشی سرد نشان داد و عملاً ایدۀ طرف آمریکایی تا نشست بعدی در خرداد 1393ش، مسکوت ماند.
ادامه دارد....
کپی شد
