باید خودمان فضاسازی کنیم، نه اینکه تسلیم فضاسازی های دیگران شویم. این یکی از چیزهایی است که در اندیشه های حضرت امام زیاد بود که مقابله با مقدس نماها و آدم هایی است که تفکر کردن و اندیشیدن را حرام می دانستند. تعلیم و تربیت کارخانه ای نیست که فقط مواد خام در آن بریزیم و محصول بیرون بیاید؛ باید خود این انسان به عنوان عامل به حرکت درآید.
عضو هیأت علمی دانشکده فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه اصفهان با تأکید بر اینکه ما نمی توانیم ادعا کنیم فضایی که در آن قرار داریم شیشه ای است، گفت: اگر اندیشه های گذشته در محیط جدید تبیین نشود نمی توانیم نتیجه بگیریم. برخی تعابیر برای جوان دیروز جایگاه داشت ولی ممکن است جوان امروز آنها را نپذیرد و حتی به ما بخندد که دارید در دنیای گذشتگان زندگی می کنید.
به گزارش جماران، حسنعلی بختیار نصرآبادی در نشست «واکاوی اندیشه های اخلاقی و تربیتی امام خمینی در عصر حاضر» در پژوهشکده امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی گفت: بعضی از دانشجویانی که در مورد اندیشه های حضرت امام تحقیق می کردند، می گفتند ما نمی توانیم به این نورافکن نزدیک شویم؛ می سوزیم. مخصوصا وقتی به وادی عرفان می رفتند. حتی نگرش های بعضی از آنها عوض شد. اگر شناخت من بالا برود ولی در عمل رفتارهای شناختی شکل گرفته خودم را بروز ندهم، تربیت نشده ام. شما هیچ وقت به آدمی که خیلی معلومات دارد نمی توانید بگویید که به تمام معنا تربیت شده است؛ مگر اینکه آن تعلیمات در عمل ایشان به صورت یک مدل ارائه شود.
عضو هیأت علمی دانشکده فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه اصفهان تصریح کرد: اگر ما می گوییم امام خمینی(س) یک فرد تربیت شده بود برای این است که ظاهر، باطن، فکر، عمل و اندیشه ایشان همه تربیت شده مجسم بود. یعنی شما نمی توانید بگویید حرف های امام را در اعمال و رفتار ایشان مشاهده نمی کردیم. البته این کار تمرین لازم دارد. فکر می کنم در کتاب چهل حدیث است که امام می گوید چندین سال تمرین کردم تا توانستم بر صفت حسادت غالب شوم. یعنی این طور نبود که یک مرتبه تصمیم بگیرد خودش را از صفتی بری کند و یا به صفتی آلایش دهد.
وی با بیان اینکه ما هم باید مؤلفه های عصر حاضر و هم اندیشه های کسی که می خواهیم از او الگو بگیریم را بشناسیم، افزود: باید ببینیم کدام اندیشه به این جریان می خورد و کدام نمی خورد. ما در بررسی ها به این نتیجه رسیدیم که عصر حاضر با عقلانیت روبرو است؛ یعنی اگر نتوانید با زبان عقلانیت صحبت کنید، زبان های دیگر را از شما نمی پذیرند. مقاله علمی هم باید روشمند باشد تا امکان آزمودن دیتاهای شما را فراهم کرده باشید. عقلانیت چطور می تواند رواج بگیرد که تئوری من بتواند دلایل محکمی، حداقل برای گروه خود من باشد؟ اگر عقلانیت نباشد، شاید اگر بگوییم قرآن این طور گفته، مسلمانان می پذیرند اما یک آدم بودایی یا کمونیست از ما نمی پذیرد که بگوییم قرآن چنین گفته است؛ اینجا ابزارهای خاص خودش را می خواهد. بنابر این طبق نظر لیختن اشتاین فضاهای زبانی می تواند به گفته های ما معنا دهد. یعنی ما در یک فضای اندیشه ای که با هم کار می کنیم ممکن است سخنان همدیگر را بفهمیم ولی بیرون از این فضا ممکن است برای عده ای همین سخنان غیر قابل فهم باشد.
نصرآبادی با تأکید بر اینکه بیشتر تلاش دشمن در فضاهایی است که اعتقادات مذهبی دارند و می خواهند این اعتقادات را به سمت خودشان برگردانند، گفت: امروز حتی فضای ذهنی بچه های ما هم فضای باید و نباید جامد نیست و نمی توانیم قاطع به آنها بگوییم که مثلا باید نماز بخوانی و نباید با این آدم رفت و آمد داشته باشی. بنابر این عقلانیت به این معنا است بتوانیم نقد و بررسی و ارزیابی کنیم. به هر حال یکی از مسائلی که در تعلیم و تربیت امروز جایگاه باز کرده فضای گفتمان است. البته نقد و ارزیابی نباید حالت خصمانه داشته باشد. منظور از نقد و ارزیابی این است که بتوانیم با صبر و تحمل به فکر یا اندیشه غالب برسیم؛ نه اینکه بگوییم چیزی که من می گویم درست و چیزی که دیگری می گوید غلط است.
وی با بیان اینکه این فضای انتقاد باید باز باشد، یادآور شد: در فضای مجازی شما آزاد هستید و متن را می خوانید و واکنش نشان می دهید و دیگران هم به متن های شما واکنش نشان می دهند و احساس می کنید در یک فضای نقد و ارزیابی قرار دارید؛ تا بالأخره شما را قانع کنند. یعنی اگر شما وارد گفت و گو شوید شما را طرد نمی کنند؛ انقدر با شما گفت و گو می کنند که بتوانند به نوعی شما را تسلیم کنند. ما باید در این فضا قرار بگیریم. اگر فرزندان ما در این فضای تعلیم و تربیت قرار نگیرند مشکل زا می شود. بعد وارد این فضا می شویم که تربیت امروز، تربیت حضور است و بسته نیست. امروز باید به فرزندان خودمان طوری یاد دهیم که در هر دو فضاهای فاسد و اصلاح بتواند حضور پیدا کند. ولی معیار به او بدهیم که به طور مثال چگونه باید بسنجد که اعتیاد بد است. نمی توانیم ادعا کنیم فضایی که در آن قرار داریم شیشه ای است. یک سری ویژگی هایی در عصر حاضر دست داده که اهرم ها و مؤلفه های خاص خودش را می خواهد.
عضو هیأت علمی دانشکده فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه اصفهان افزود: ما به قدر توان خود توانستیم از اقیانوس اندیشه امام یک قطره برداریم. امام از یک طرف می گفت «خرمشهر را خدا آزاد کرد» و از طرف دیگر فتح خرمشهر را فتح الفتوح می دانند. خود حضرت امام در زندگی شخصی می گوید ابتدا با فلسفه مسائل را استدلالی کردم و وقتی فهمیدم راه را باید رفت وارد عرفان چشیدنی شدم؛ اینجا دیگر استدلالی نیست و وادی عرفان است. اینجا امام وارد یک قضیه تربیتی شد که چگونه این استدلال پشتوانه تربیتی می خواهد. من در اندیشه های عرفانی امام دیدم که این مسیر را رفته و رسیده است. یعنی اگر نمی رسید شاید در عمل ایشان هویدا نمی شد.
وی تأکید کرد: عقلانیت در فلسفه و عرفان امام موج می زند. این طور نیست که امام بخواهد دستوری رفتار کند. ولی ما در الگوهای تربیتی داریم که اگر الگو به حدی رشد پیدا کرده باشد که این الگو خودش سند باشد، شما بدون چون و چرا می توانید از الگو اطاعت کنید. قرآن می گوید رهبران را می توانید مورد سؤال قرار دهید؛ ولی پیامبر و امامان را نمی توانید مورد سؤال قرار دهید؛ برای اینکه اینها طبیبانی هستند که با عین حقیقت مجسم تلطیف شده اند و وجود، سخن و رفتارشان عین حقیقت است. در الگوهای تربیتی هم به این می رسیم که اگر الگو به درجه ای رسیده که خودش خیر مجسم می باشد، نیازی نیست که از چرایی کار او سؤال کنید. وقتی پیش یک چشم پزشک رفته اید که تخصص بالایی دارد هرچه می گوید باید برای شما حجت باشد. اما در الگوهای سطح پایین مرتب باید پرسید؛ چون بعضی وقت ها الگو ممکن است خطاافکن باشد.
نصرآبادی با بیان اینکه ما باید اندیشه های امام را تفهیم سازی کنیم، تصریح کرد: باید بدانیم که اگر در جایی امام دارد از موضع قدرت صحبت می کند، یا شأنیت اجتماعی و یا مدیریت است. در علم مدیریت هم وحدت فرماندهی را می پذیریم. نمی شود بخواهیم جمعی را مدیریت کنیم و بگوییم در شرایط بحرانی هرکس هر کاری توانست انجام دهد؛ اینجا مدیر باید قاطع برخورد کند و زیردستان باید سخن مدیر را به عنوان حرف اساسی و وحدت یافته عمل کنند. امروز در موقعیت های مختلف با یک چالش مواجه هستیم که ممکن است بعضی از سخنان امام برای جوانان ما علامت سؤال باشد و بگوید صحبت های امام برای یک زمان دیگر بود.
وی تأکید کرد: اگر اندیشه های گذشته در محیط جدید تبیین نشود نمی توانیم نتیجه بگیریم. برخی تعابیر برای جوان دیروز جایگاه داشت ولی ممکن است جوان امروز آنها را نپذیرد و حتی به ما بخندد که دارید در دنیای گذشتگان زندگی می کنید. یکی از مواردی که در دنیای معاصر باید روی آن فکر کنیم تعاملات اجتماعی است. ما معتقدیم در تعلیم و تربیت آنچه که آدم ها را می سازد تعامل است. یعنی اگر ما معتقدیم که انسان در تربیت فاعلیت دارد و پذیرنده محض نیست و می تواند حرکت و انتخاب کند، افزایش تعاملات یک مقدار میدان آفرینی می کند. یعنی وقتی من در تعامل قرار گرفتم باعث می شود که بتوانم رفتارهایم را به صورت خاص تنظیم کنم و اگر در این تعامل قرار نگیرم نمی توانم ساخته شوم.
عضو هیأت علمی دانشکده فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه اصفهان اظهار داشت: شاید فضای جنگ برای جوانان ما یک فضای بسیار سازنده بود که اگر وارد این فضا نمی شدند این همه انسان رشد یافته نمی داشتیم. یکی از مشکلات امروز تعلیم و تربیت ما این است که به بچه ها میدان نداده اند که خودشان را معرفی و در این تعاملات رشد کنند. مخصوصا در مباحث دینی که در برخی موارد وحشتناک تر است. یکی از چیزهای مورد انتقاد امام مقدس نماها بود که مرتب با آن مبارزه می کرد. تقریبا یکی از آفات ما این بوده که سعی کرده ایم خودمان را با مناسک بنا کنیم. یعنی ظاهر دین را رعایت می کنیم و در باطن معلوم نیست که چه می شود. اگر از روح دین خالی باشد، این مناسک شاید مشکلی را حل نکند.
وی با تأکید بر اینکه نه تنها نباید از تعامل بترسیم، بلکه باید این فضا را در جامعه ایجاد کنیم، گفت: باید خودمان فضاسازی کنیم، نه اینکه تسلیم فضاسازی های دیگران شویم. این یکی از چیزهایی است که در اندیشه های حضرت امام زیاد بود که مقابله با مقدس نماها و آدم هایی است که تفکر کردن و اندیشیدن را حرام می دانستند. تعلیم و تربیت کارخانه ای نیست که فقط مواد خام در آن بریزیم و محصول بیرون بیاید؛ باید خود این انسان به عنوان عامل به حرکت درآید. آن وقت می توانیم در چنین انسانی بینش های زیبا و اندیشه های قشنگ را مشاهده کنیم.
نصرآبادی در پایان گفت: به نظر من کار کردن روی اندیشه های امام خلاقیت، هنر، فضای مجازی و بازآفرینی می خواهد. ممکن است ما نتوانیم جایگاه هایی از آن را به روز کنیم؛ می شود آنها را در یک گنجینه نگه داشت تا دیگران آنها را به روز کنند.
