شرایط نامساعد اقتصادی در کشور از جمله علل مهم افزایش تعداد کودکان کار در خیابان‌های شهرهای کوچک و بزرگ است تا با این اقدام بتوانند به تامین معاش خانواده کمک کنند، این قشر از صبح تا شب کار می کنند و در نهایت دستمزد روزانه خود را به خانه می برند و در این میان آمارهای متفاوتی از فعالیت کودکان از سوی سازمان بهزیستی مطرح می شود اما شمار آنان در کلانشهرها بیش از گذشته شده است.
"کار کودکان" شرایطی است که یک فرد دارای سن کمتر از ۱۸ سال برای اهداف اقتصادی و کسب درآمد، بطور مستقیم یا غیر مستقیم مجبور به فعالیت فیزیکی می شود و این فعالیت او را از تحصیل و آموزش، رشد طبیعی و غیره باز می دارد که از این جمله می توان به کودکان کار در خیابان، کودکانی که بخاطر نگهداری از افراد دیگر در خانواده از تحصیل محروم شده اند، کودکان کار کارگاهی، پادوها، دستفروش ها و غیره اشاره کرد.
همچنین پدیده کار کودک به وضعیت هایی اشاره دارد که کودکان برای انجام فعالیت های اقتصادی تن به بهره کشی داده، دستمزدی ناعادلانه در ازای فعالیت های خود دریافت می کنند و حتی در مواردی دستمزد این کودکان به افراد دیگر پرداخته می شود اما در مفهوم آسیب شناسانه کار کودک به وضعیتی اطلاق می شود که آنان در مشاغلی به کار گمارده شده اند که در فهرست منع بدترین اشکال کار کودک قرار دارد و حتی ساعات طولانی، محیط های آسیب خیز و خطرناک و یا شرایط کاری زیان آور همچون حمل بارهای سنگین، کار در ساعات شب، کار با مواد شیمیایی یا در ارتفاع، انجام کارهای خلاف قانون و اخلاق و غیره در این دسته قرار دارند.
امروزه این پدیده در خیابان های زنجان نیز بیش از گذشته به چشم می خورد و از کودکان دست فروش، کودکانی که تمام روز در قبرستانها به دنبال اعضای خانواده متوفیان می گردند تا در ازای ریختن ظرف آبی بر روی قبور پولی به جیب بزنند تا کودکانی که میان زباله ها به دنبال نان شب خود و اعضای خانواده هستند.
مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری زنجان در ارتباط با این موضوع به خبرنگار ایرنا گفت: کودکان کار و خیابانی در همه نقاط دنیا وجود دارند و در استان زنجان هم، کودکانی هستند که به دلیل مشکلات اقتصادی خانواده ها و معیشتی بجای تحصیل مجبور هستند که اداره زندگی را بر دوش بکشند.
مسیح الله سلطانی افزود: متاسفانه این کودکان با توجه به سن کم و دریافت دستمزد بسیار پایین، بیشتر در معرض آسیب های مختلفی هستند که ساماندهی آنان امری مهم و ضروری است.
وی اضافه کرد: در این راستا مرکز حمایتی آموزشی کودک و خانواده به منظور حمایت از کودکان خیابانی و کار در شهرستان از طریق موسسه ای خیریه که تحت نظارت بهزیستی است از اواخر سال ۹۴ در شهر زنجان، شروع به کار کرده و در زمان حاضر به گروه‌های هدف خدمات رسانی می کند.
این مسئول ادامه داد: بررسی ها بیانگر آن است که کودک خیابانی به این معنا که محل زندگی آنان در خیابان باشد، در استان وجود ندارد اما اغلب کودکان دچار آسیب و یا کار هستند که تحت پوشش، موسسه و انجمن قرار دارند.
وی اظهار داشت: این در حالی است که دولت نیز موضوع کاهش آسیب های اجتماعی و رسیدگی به کودکان کار و خیابانی را از برنامه های اصلی خود قرار داده و در این راستا نسبت به ساماندهی این قشر از طریق تشکل های مردم نهاد اقدام کرده است.
سلطانی افزود: این استان نیز با تشکیل یک مرکز، حمایت از کودکان کار اعم از تشکیل پرونده و ارائه آموزش های لازم را مورد توجه قرار داده است و این مهم در راستای کاهش آسیب های بیشتر انجام می گیرد.
وی اضافه کرد: این معاونت از تمامی تشکل ها و سازمان های مردم نهاد در حوزه های مختلف به ویژه کودکان کار حمایت می کند و در این ارتباط قانون الزاماتی دارد و باید تلاش کرد از طریق همین تشکل ها حساسیت خانواده ها را نسبت به شرایط کودک کار و احتمال بروز آسیب ها بیشتر آگاه کرد.
مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری زنجان ادامه داد: بررسی ها نشان می دهد طی حداقل ۶ ساله گذشته شمار کودکان کار این استان متناسب با رشد جعیت افزایش بین ۲۰ تا ۳۰ درصدی داشته که به طور عمده سکونتگاه های غیر رسمی را شامل می شود.
وی یادآوری کرد: در لایه های مختلف کاهش آسیب های اجتماعی، طرح تقسیم کار ملی اعلام شده که در این ارتباط، ۱۸ دستگاه در سطح ملی و ۱۰ دستگاه در سطح استان مسؤولیت دارند.
این مسئول ادامه داد: یکی از همین بخش ها به بحث کودکان کار اختصاص دارد که طبق برنامه پنج ساله ششم توسعه کشور مسؤولیت بر عهده ۱۲ دستگاه است که باید تا پایان این برنامه ۲۵ درصد از آمار کودکان کار کاهش یابد.
وی اظهار داشت: اهدافی هم که این طرح مد نظر قرار داده، کاهش آمار کودکان کار و خیابانی، ارتقای کیفیت زندگی آنان و سالم سازی محیط زندگی در شهرها است .
سلطانی خاطرنشان کرد: این مساله برای دولت مطرح بوده که هم در دستورالعمل های متعدد آن را در قالب کاهش آسیب های اجتماعی و هم در برنامه ششم توسعه اقتصادی مد نظر قرار داده است.
۱۸۸ کودک کار دارای خانواده در زنجان شناسایی شده است
مدیرکل بهزیستی استان زنجان افزود: بهزیستی استان برای ساماندهی بهتر، ارائه خدمات به کودکان کار را به یکی از موسسات طرف قرارداد واگذار کرده تا علاوه بر شناسایی گروه‌های هدف خدماتی تاکید شده در دستورالعمل ها را در سطح مطلوبی به آنها ارائه دهد و از همه مهمتر نسبت به توانمندسازی کودکان و خانواده های آنان اقدام کند.
محمد محمدی قیداری یادآورشد: تعریف کودک خیابانی با کودک کار متفاوت است و در این استان هیچ کودک فاقد خانه و والدین که در خیابان بماند، وجود ندارد ولی بر اساس بررسی های انجام شده ۱۸۸ کودک کار که دارای خانواده هستند، در استان شناسایی شده اند.
این مسئول ادامه داد: هم اکنون دستورالعمل جدیدی در ارتباط با کودکان کار در حال تدوین است که تحقق این مهم می تواند خدمات رسانی به گروه‌های هدف را بیش از گذشته تسهیل کند.
به گفته این مسئول، زنجان در آسیب های اجتماعی در مقایسه با استان های دیگر وضعیت خوبی دارد و در صورت ثبات، حتی به بهبود شرایط نیز می توان امیدوار بود.
وی اضافه کرد: سازمان بهزیستی کشور از مهمترین نهادهای حمایتی دولتی است که با استفاده از بودجه عمومی به افراد معلول و محروم جامعه کمک می کند.
محمدی افزود: این سازمان با اتخاذ تدابیر و ارائه خدمات و حمایت های غیر بیمه ای با حفظ ارزش‌ها، کرامت والای انسانی و تکیه بر مشارکت های مردم، همکاری نزدیک سازمان های مربوطه، در جهت گسترش خدمات توانبخشی، حمایتی، بازپروری و پیشگیری از معلولیت ها، آسیب های اجتماعی و کمک به تامین حداقل نیازهای اساسی گروه های کم درآمد اقدام می کند.
معاون امور اجتماعی بهزیستی استان زنجان نیز در این ارتباط ادامه داد: طبق دستورالعمل اعلام شده کودکان کار خیابانی در مراکز حمایتی آموزشی کودک و خانواده در شهرهای بالای ۲۰۰ هزار نفر جمعیت ایجاد می شود که این مهم در شهر زنجان وجود دارد.
سلمان حسینی افزود: بر این اساس مرکز حمایت آموزشی کودک و خانواده شهر زنجان نسبت به پذیرش کودکان کار خیابانی اقدام کرده و سپس آموزش های متعددی به آنان با هدف توانمند سازی ارائه می دهد.
این مسئول ادامه داد: در صورت وجود کودک کار در دیگر شهرهای این استان توسط تیم های تخصصی اورژانس اجتماعی گروه های هدف شناسایی و خدمات لازم ارائه می شود که ساکنان مناطق یاد شده می توانند موارد را با خط ۱۲۳ در میان بگذارند.
وی اضافه کرد: همچنین برای خدمات رسانی بهتر از طریق پایگاه های خدمات اجتماعی در منطقه بی سیم و اسلام آباد شهر زنجان نیز کودکان کار خیابانی شناسایی و در مرکز حمایتی آموزشی کودک و خانواده خدمات مددکاری، روانشناسی، آموزشی و بهداشتی به آنها ارائه می شود.
به گفته، معاون امور اجتماعی بهزیستی استان زنجان، اغلب کودکان کار خیابانی پذیرش شده در این مرکز دارای خانواده بوده و شب ها نزد والدین خود زندگی می کنند و در این میان در صورت اعتیاد پدر و مادر و با همکاری معاونت امور پیشگیری بهزیستی نسبت به ترک اعتیاد آنان مبادرت می شود.
وی اظهار داشت: علاوه بر آن برای مادران کودکان کار آموزش مهارت های فرزند پروری، مهارت های زندگی، کلاس های آموزشی، توانمندسازی و تشکیل گروه های همیار نیز ارائه و انجام می شود که این اقدامات آثار خوبی را به دنبال داشته است.
حسینی افزود: با برنامه ریزی انجام گرفته و با همکاری مددکاران اجتماعی ادامه تحصیل این کودکان کار خیابانی نیز از طریق آموزش و پرورش استان فراهم و به عبارتی از ترک تحصیل آنان جلوگیری شده است.
بیش از ۹۹ درصد کودکان کار مهاجر هستند
مسؤول موسسه مردم نهاد ترنم مهر باران زنجان نیز در این ارتباط به خبرنگار ایرنا گفت: در این شهر مشکل کودکان کار خیلی محدود است، اما مشکلات کودکان کار خیابانی زیاد و اغلب مربوط به داشتن سرپرست ناسالم و یا خانواده های آسیب دیده از قبیل اعتیاد والدین و یا طلاق است.
شهلا طاهری افزود: این موسسه مردم نهاد، مسؤول شناسایی اقشار آسیب پذیر و توانمندسازی آنها بوده و عمده فعالیت کاری آن نیز مربوط به کودکان آسیب دیده یا در معرض آسیب است.
وی تصریح کرد: بررسی ها نشان می دهد بیش از ۹۹ درصد این کودکان، فرزندان خانواده های مهاجر به این شهر هستند که بیشتر در سکونتگاه‌های غیر رسمی ساکن هستند.
این مسؤول با اشاره به اینکه مسائل اقتصادی نابسمان موجب شده خانواده ها اغلب درگیر مسائل و مشکلات مالی باشند، ادامه داد: همین مساله و با مشکل اعتیاد والدین و یا بیماری های روانی آنان موجب شده کودک با وجود سن کم، احساس مسؤولیت کرده و به دنبال یافتن کار و امرار معاش باشد.
وی اضافه کرد: متاسفانه این کودکان به دلیل سن کم به راحتی در دام افراد سودجو و اغلب مورد سودجویی قرار می گیرند که تبعات ناخوشایندی را به دنبال دارد.
طاهری افزود: یکی از اقدامات مهم موسسه این است که پس از شناسایی کودک و پذیرش آنان، با بهره گیری از تخصص مشاوران و روانشناسان مجرب و متبحر آنان را تحت مشاوره ها و خدمات لازم قرار می دهند.
وی اظهار داشت: متاسفانه عموم جامعه، کودک کار را با فعالیت آنها در فضای باز شهرها می شناسند در صورتی که بسیاری از آنان با وجود سن کم، در کارگاه های مختلف فعالیت می کنند و بطور مثال کودک کار ۱۰ ساله ای در این شهر با حقوق بسار پایین شناسایی شده که تحت پوشش و حمایت لازم قرار گرفته است.
مسؤول موسسه مردم نهاد ترنم مهر باران زنجان ادامه داد: معضل اعتیاد نیز از دیگر مسائل مهمی است که موجب ظهور و بروز کودک کار می شود و حتی مشکلات دیگری را برای آنان رقم می زند.
طاهری با بیان اینکه هم اکنون این موسسه مردم نهاد ۳۰۰ کودک را تحت پوشش قرار دارد، افزود: به دلیل محدویت مکانی نمی توان بیش از تعداد یاد شده را پذیرش کرد واز طزفی همکاری دستگاه های متولی امر همانند بخش بهداشت و درمان دانشگاه علوم پزشکی و یا آموزش و پرورش می توانند مشکل و آسیب های این قشر را بیش از گذشته برطرف کند.
وی اضافه کرد: دستگاه های دولتی به دلیل کلان نگری مسائل نمی توانند نسخه واحد و یکسانی را برای کودک آسیب دیده تجویز کنند و بر این مبنا موسسه های خیریه فعال در این بخش با تمامی قوا و با کمک خیران وارد عمل شده است.
مسؤول موسسه مردم نهاد ترنم مهر باران زنجان ادامه داد: مشکل کودکان کار بازمانده از تحصیل از جمله مسائل مهم و اساسی است و در این راستا مسؤولان متولی امر نباید بی تفاوت باشند.
وی اضافه کرد: این موسسه در حد بضاعت خود تلاش کرده مانع کودک کار بازمانده از تحصیل شوند و انجام همین کار نیز موجب شده برخی از آنان در مجموعه رشته های گروه پزشکی در دانشگاه پذیرش شوند و در رشته مورد علاقه خود مشغول به تحصیل شوند.
مسؤول موسسه مردم نهاد ترنم مهر باران زنجان ادامه داد: این موسسه تا زمان استقلال کودکان کار و آسیب دیده حمایت های لازم را انجام می دهد و وضعیت آنان و حتی خانواده هایشان را به لحاظ مسائل مختلف مورد بررسی و ارزیابی لازم قرار می دهد.
وی اظهار داشت: عدم همراهی ارگان‌های دولتی با سازمان های مردم نهاد موجب می شود شمار کودکان آسیب دیده و کار در این استان بیش از وضعیت کنونی باشد، که این مهم از لزوم توجه به این مقوله مهم حکایت دارد.
طاهری افزود: تعدادی از ارگان ها و سازمان های دخیل به لحاظ امکانات فیزیکی در کشور مشکلی ندارند، اما اینکه تا چه اندازه برای استفاده از این امکانات گام برداشته شده، جای سوال و تردید وجود دارد.
وی یادآوری کرد: این موسسه با بهره گیری از تمامی ظرفیت های خود، بصورت تیمی و تخصصی خدمات مورد نظر را به گروه های هدف ارائه می کند که در صورت عدم بهره گیری از مشارکت های خیران این مهم به وقوع نمی پیوست.
