پایگاه خبری جماران: در گفتوگویی با شبکه CBS، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی، با اشاره به خسارات وارد شده به تأسیسات هستهای ایران در پی حملات نظامی اخیر آمریکا و اسرائیل، بر لزوم بازگشت به گفتوگو و تعامل سازنده تأکید کرد.
وی ضمن اشاره به باقیماندن بخشی از ظرفیتهای فنی ایران، خاطرنشان کرد که تهران همچنان یکی از کشورهای پیشرفته در حوزه فناوری هستهای است و این دانش را نمیتوان با حمله نظامی از میان برد.
گروسی با تأکید بر اینکه ایران حق محافظت از زیرساختهای راهبردی خود را دارد، تصریح کرد که تنها مسیر پایدار، دیپلماسی و شفافسازی متقابل است، نه اقداماتی که اعتماد را تضعیف کند. وی گفت: «ما هرگز نگفتهایم ایران سلاح هستهای دارد، بلکه نیازمند گفتوگوی مستقیم برای تکمیل تصویر واقعی هستیم.»
به گزارش جماران، در ادامه ترجمه مکتوب این گفتوگو آورده شده است:
مارگارت برنن: آقای مدیرکل، اتفاقات متعددی در جریان است. امیدوارم بتوانید آخرین اطلاعات را با ما در میان بگذارید. وزیر امور خارجه ایران اعلام کرده که تأسیسات هستهای این کشور در پی بمبارانهای اخیر آمریکا، دچار آسیبهای جدی شدهاند. همچنین گزارشهایی داریم مبنی بر اینکه اسرائیل چند تن از دانشمندان ارشد هستهای ایران را ترور کرده است. در حال حاضر، وضعیت توانمندیهای هستهای ایران چگونه ارزیابی میشود؟
رافائل گروسی: بله، در این شرایط میتوان از توصیفهای مختلفی استفاده کرد، اما همه بر سر یک نکته توافق دارند: خسارات بسیار جدی بودهاند. این آسیبها بهویژه در تأسیسات کلیدی مانند فوردو، نطنز و اصفهان رخ داده که ایران در آنها ظرفیتهای مهمی برای فرآوری، تبدیل و غنیسازی اورانیوم داشته و همچنان تا حدی دارد. برخی زیرساختها هنوز باقی ماندهاند، اما آنچه مسلم است، این حملات یک عقبگرد جدی در توان هستهای ایران ایجاد کردهاند.
سؤال اساسی اکنون این است که گامهای بعدی چیست؟ ارزیابی دقیق میزان خسارات باید توسط خود ایران انجام شود تا مشخص شود چه بخشهایی باقی ماندهاند. در نهایت، آژانس باید به این تأسیسات بازگردد—نه برای ارزیابی خسارات، بلکه برای بازسازی درک خود از فعالیتهای جاری و دسترسی به مواد هستهای، که بسیار حیاتی است. البته این امر مشروط به آغاز دوباره مذاکرات است.
بر اساس گفتههای وزیر خارجه ایران، دکتر عراقچی، برنامه هستهای ایران بهشدت آسیب دیده و اکنون زمان تمرکز بر آینده و ترمیم است.
مارگارت برنن: شما به دیپلماسی اشاره کردید. رئیسجمهور ترامپ خواستار آغاز گفتوگوهای دیپلماتیک با ایران برای حلوفصل مسأله هستهای شده است. میدانم که شما ارتباط منظمی با نماینده ویژه، استیو ویتکاف دارید. آیا اکنون نیز با او در تماس هستید؟ آیا آژانس در هرگونه توافق احتمالی، نقشی ایفا خواهد کرد؟
رافائل گروسی: بیتردید در مرحلهای از مسیر، آژانس باید در این فرآیند دخیل باشد. اگر تلاشهای آقای ویتکاف—که من کاملاً از آنها حمایت میکنم—به توافقی منتهی شود، آن توافق شامل فعالیتهای مجاز ایران و همچنین محدودیتهایی بر برخی اقدامات خواهد بود. و این دقیقاً همانجایی است که راستیآزمایی و نظارت آژانس ضروری میشود.
ما در تماس دائمی با طرفهای مرتبط هستیم، اما برقراری دوباره ارتباط با ایران آسان نخواهد بود؛ بهویژه پس از وقایع تلخی که رخ داده است.
چند روز پس از اعلام آتشبس، من شخصاً نامهای برای وزیر خارجه عراقچی ارسال کردم و پیشنهاد دادم که بازگشت تدریجی بازرسان به تأسیسات هستهای مورد بررسی قرار گیرد.
البته مذاکراتی در جریان است که آژانس مستقیماً در آنها مشارکت ندارد—گفتوگوهای سیاسی بین دولتها—اما ما باید وارد عمل شویم تا توافق حاصلشده قابل اعتماد و راستیآزماییپذیر باشد.
مارگارت برنن: اما از سوی دیگر، مجلس ایران اخیراً قانونی را تصویب کرده که خواستار تعلیق همکاری با بازرسان آژانس است. وزیر امور خارجه نیز گفته است که برنامهای برای سفر شخص شما به ایران وجود ندارد. آیا این به آن معناست که ایران مانع ادامه حضور بازرسان خواهد شد؟ آیا بازرسانی که هماکنون در ایران هستند، هنوز امکان دسترسی دارند؟
رافائل گروسی: امیدوارم چنین نشود. تا جایی که من اطلاع دارم، وزیر خارجه ایران اعلام کرده که این قانون و پیامدهای آن برای همکاریهای ما در حال بررسی است. اکنون زمان آن رسیده که به میز مذاکره بازگردیم.
ایران، مانند بیش از ۱۹۰ کشور دیگر، عضو معاهده منع گسترش سلاحهای هستهای (NPT) است و به موجب آن موظف به همکاری با آژانس است. ما قانون اخیر مجلس ایران را مطالعه کردهایم و متوجه شدیم که در آن، موضوع همکاری بر اساس اصول ایمنی و امنیت تأسیسات ذکر شده است.
به نظر من، این الزام با بازرسیهای ما ناسازگار نیست، اما این موضوع را نمیتوان در مصاحبهها حل کرد؛ بلکه تنها از طریق مذاکره مستقیم با ایران ممکن است.
پس از حملات نظامی، تنها راهحل واقعی و پایدار، راهحل دیپلماتیک خواهد بود.
مارگارت برنن: بنابراین، در حال حاضر بازرسان آژانس اخراج نشدهاند؟
رافائل گروسی: خیر، به این معنا که اخراج رسمی یا توقف همکاری اعلام نشده است. من با نگرانی، اما با دقت، قانون جدید را پیگیری میکنم. البته این یک قانون داخلی ایران است که توسط پارلمان آنها تصویب شده، اما همانطور که میدانید، معاهدات بینالمللی بر قوانین داخلی اولویت دارند.
ایران تاکنون چنین تصمیمی مبنی بر توقف رسمی همکاری اعلام نکرده که این موضوع نشانهای مثبت و سازنده است. ما نیازمند شفافسازی هستیم، چرا که در غیر اینصورت هیچکس نخواهد دانست که دقیقاً چه چیزی در ایران در حال وقوع است.
برنامه هستهای ایران، هرچند آسیب دیده، به مسیر خود ادامه خواهد داد، اما جزئیات آن باید از مسیر مذاکرات روشن شود.
مارگارت برنن: ایران چند هفته پیش اعلام کرده بود که برای حفاظت از داراییهای هستهای خود در برابر حملات، اقداماتی انجام خواهد داد. آیا این کشور درباره جابهجایی سانتریفیوژها یا ظروف حاوی اورانیوم غنیشده، آژانس را در جریان گذاشته است؟
رافائل گروسی: خیر، ایران این اطلاعات را در اختیار ما قرار نداده است، هرچند ممکن است فرصت کافی برای انجام این کار وجود نداشته باشد. پیشتر اعلام شده بود که تأسیسات جدیدی برای غنیسازی در اصفهان راهاندازی شده و قرار بود در تاریخ ۱۳ ژوئن برای بازرسی به آنجا برویم. اما این تأسیسات در جریان حملات اخیر بهشدت آسیب دیده است. به همین دلیل است که تأکید میکنم ضرورت گفتوگو و از سر گیری تعاملات بیش از هر زمان دیگری احساس میشود. ایران حق دارد از داراییهای راهبردی خود محافظت کند، اما طبق تعهداتش، باید آژانس را از هرگونه تغییر مطلع سازد. شرایط جنگی این امکان را از بین برد. اکنون زمان اتصال مجدد و بازگشت به میز مذاکره است.
مارگارت برنن: پیش از حملات، ایران حدود ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای بالا ذخیره کرده بود. آیا مشخص است که این مواد به کجا منتقل شدهاند؟ آیا پیش از حمله جابهجا شده بودند؟
گروسی: ما این احتمال را مطرح میکنیم که وقتی ایران از اتخاذ تدابیر حفاظتی سخن گفت، این شامل جابهجایی مواد نیز میشد. اما واقعیت این است که نمیدانیم این مواد اکنون کجاست، یا اینکه آیا بخشی از آنها در جریان حملات ۱۲ روزه از بین رفتهاند یا نه. این مسأله نیازمند شفافسازی فوری است. در غیر این صورت، ابهام موجود به یک خطر بالقوه دائمی تبدیل خواهد شد. به همین دلیل بار دیگر تأکید میکنم که ایران باید هرچه سریعتر دسترسی کامل بازرسان ما را فراهم کند.
مارگارت برنن: با توجه به اینکه مکان ذخایر اورانیوم با غنای بالا مشخص نیست و اطلاعاتی از وضعیت همه سانتریفیوژها در دست نیست، آیا هنوز احتمال حرکت سریع ایران بهسوی ساخت سلاح هستهای وجود دارد؟
گروسی: نمیخواهیم هشداری بیمورد بدهیم، اما باید واقعیتها را روشن کنیم. ایران پیش از این، برنامهای بلندپروازانه در زمینه هستهای داشت و بخشی از آن ممکن است همچنان برقرار باشد. دانش فنی و زیرساخت صنعتی ایران هنوز پابرجاست. ایران از نظر فناوری هستهای کشوری پیچیده و پیشرفته است، و این دانش قابل پاکسازی نیست. این واقعیت باید ما را تشویق کند تا بهجای تمرکز بر پاسخ نظامی، بر راهحلهای دیپلماتیک و فنی متمرکز شویم.
مارگارت برنن: تا پیش از حملات، آیا بازرسان آژانس همچنان به برخی تأسیسات دسترسی داشتند؟ و در مورد تصاویر ماهوارهای کامیونها در اطراف فوردو چه میدانید؟
گروسی: بله، تا پیش از حملات، ما به برخی تأسیسات دسترسی داشتیم. همانطور که اشاره کردید، اطلاعیهای مبنی بر اجرای اقدامات حفاظتی منتشر شده بود که ممکن بود شامل جابهجایی تجهیزات و مواد باشد. ما تصاویر کامیونها را دیدهایم، اما تأکید میکنم که نباید از روی تصاویر، سریع و قطعی نتیجهگیری کرد. پس از پایان درگیریها، باید فرایندهای بازرسی از سر گرفته شود؛ در غیر این صورت، فضای عدم اطمینان باقی خواهد ماند و این موضوع میتواند مانعی جدی بر سر راه هرگونه توافق آینده باشد.
مارگارت برنن: آیا ایران پیش از حملات همچنان اطلاعات خود را به آژانس ارائه میداد؟
گروسی: بله، اما کاستیهایی وجود داشت. ما در خصوص تعداد سانتریفیوژها و میزان مواد غنیشده اطلاعات کاملی داشتیم، اما در برخی حوزههای دیگر، دادههایی که درخواست کرده بودیم به ما داده نمیشد. اکنون، پس از حملات، اطلاعات ما کاملاً قطع شده است.
مارگارت برنن: ایران ذخایر اورانیوم خود را پنهان نکرده بود، اما شما همچنان ابراز نگرانی کردهاید. آیا تصور میکنید این ذخایر هدفی غیرصلحآمیز داشتهاند؟ آیا نشانهای از گرایش به سمت ساخت تسلیحات هستهای دیدهاید؟
گروسی: اجازه دهید شفاف بگویم: ایران هرگز سلاح هستهای نداشته است. ما درباره نیت کشورها قضاوت نمیکنیم، بلکه تنها فعالیتها را بررسی و گزارش میکنیم. نگرانی ما از آنجاست که در برخی سایتها، آثاری از اورانیوم کشف کردیم که به تأسیسات اعلامشده تعلق نداشتند، و پاسخهای قابل قبولی هم دریافت نکردیم. ما باید به این مکانها بازگردیم و موضوع را با دقت بررسی کنیم.
مارگارت برنن: وزیر خارجه ایران گزارش شما را ناعادلانه خوانده و آن را بهانهای برای توجیه حملات نظامی دانسته است. پاسخ شما به این انتقاد چیست؟
گروسی: میدانم که ایران تحت فشار شدید قرار دارد، اما چه کسی واقعاً باور میکند که دلیل این درگیریها، گزارش فنی آژانس بوده است؟ گزارش ما هیچ چیز جدیدی در بر نداشت. ما همواره ارزیابیهای خود را با صداقت و بیطرفی ارائه کردهایم و هرگز نگفتهایم که ایران دارای سلاح هستهای است یا در آستانه ساخت آن قرار دارد—چون چنان شواهدی در اختیار نداشتهایم.
مارگارت برنن: با این حال، شما گفتهاید که نمیتوانید تأیید کنید برنامه ایران صرفاً صلحآمیز است.
گروسی: درست است. زیرا ما باید اطلاعات کامل و شفاف داشته باشیم. برخی سؤالات اساسی مطرح شدهاند که ایران پاسخ روشنی به آنها نداده است.
مارگارت برنن: ارزیابیهای متفاوتی درباره میزان عقبگرد برنامه هستهای ایران پس از حملات وجود دارد. برخی معتقدند چند ماه، برخی دیگر چند سال. واقعیت چیست؟
گروسی: این نگاه که همهچیز را مانند ساعت شنی محاسبه کنیم، در حوزه سلاحهای کشتار جمعی کارساز نیست. همهچیز به تعریف شما از «عقبگرد» بستگی دارد. ایران همچنان ظرفیتهای صنعتی و فناوری خود را حفظ کرده است. اگر تصمیم به بازسازی بگیرند، قادر به این کار هستند. این موضوع نشان میدهد که تنها مسیر منطقی، بازگشت به میز مذاکره و یافتن یک راهحل فنی، قابل راستیآزمایی و پایدار است. این بحران، بهنوعی میتواند فرصتی برای بازتعریف مسیر نیز باشد.
