شهرستان خواف پیش از اسلام جزئی از قلمرو پارتیان بوده و سابقه تاریخی آن به چندین هزار سال قبل می رسد که در عهد اشکانیان و ساسانیان جزو شهرهای آباد ایران بود اما امروزه وسعتی در حدود یک دهم خواف قدیم دارد.
شهرستان مرزی خواف از شمال به شهرستان رشتخوار، از شرق به افغانستان و شهرستان تایباد، از جنوب به قاین و از غرب به شهرستان های گناباد و تربت حیدریه محدود می شود.
این شهرستان در طول تاریخ محل عبور شاخه ای از جاده ابریشم به طول 10 هزار کیلومتر بوده است که در قرن اول قبل از میلاد پایتخت وقت کشور چین را از طریق هرات به ایران وصل می کرد.
*منطقه حفاظت شده سیرخون
منطقه سیرخون به وسعت 54 هزار و 328 هکتار از سال 1391 به عنوان منطقه حفاظت شده به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست پیوست.
این منطقه دارای 12 کیلومتر مرز مشترک با کشور افغانستان است که با برخورداری از رودخانه کالشور مژن آباد زیستگاههای تالابی، بیابانی و جنگل دست کاشت گونه تاغ زرد از مناطق دیدنی و گردشگری و توقفگاه و کریدور مناسبی برای پرندگان مهاجر محسوب می شود.
بیش از 10 گونه انواع پرندگان آبزی و کنارآبزی همچون اردک کله سبز، سرحنائی، اردک مرمری، خوتکا، چنگر، اگرت سفید، حواصیل خاکستری، سنقر تالابی، کبوتر چاهی و نوک پهن و اردک مرمری در منطقه حفاظت شده سیرخون مشاهده شده است.
* صنایع دستی شهرستان خواف
قالی بافی و گلیم بافی از مهم ترین صنایع دستی مرسوم در منطقه خواف به شمار می رود که از گذشته های دور در این منطقه رایج بوده است. در گذشته بیشتر قالی های 6 و 12 متری به دست توانای زنان خوافی بافته می شد و از چند سال قبل قالیچه های 2 تا 2.5 متری، پشتی و تابلو فرش و قالی های بزرگ هم به آن اضافه شده است.
بیشتر طرح هایی قالی و قالیچه ها و پشتی های دست باف خواف چهارگلی، گل سوزنی، خشتی، ترکمنی، گل بلوچی، گاشه بند سفید، کلاتگی، سنگانی و قاسم آبادی است.
*مجموعه تاریخی و فرهنگی خواجه یار
این مکان در ارتفاعات موسوم به خواجه یار مشرف به شهر خواف واقع است و مشتمل بر گورستانی منسوب به شهدای صدر اسلام، بنای کوچک 2 طبقه و آب انباری از دوره قاجار است و جاذبه های تاریخی ارتفاعات خواجه یار با چشم انداز وسیعی به مرکز شهر، تفریحگاه کوهستانی خوافیان و مناطق مجاور به شمار می رود.
*مسجد جامع سنگان
بنای مسجد جامع سنگان واقع در پایین خواف از یادگارهای معماری اوایل سده هفتم به شمار می رود ، این اثر مذهبی در ابتدا به صورت 2 ایوانی ساخته شده و در حال حاضر دارای یک ایوان در ضلع غربی و رواق های طرفین است و در مقابل ایوان قبله، ایوان دیگری در ضلع شرقی قرار داشته که تخریب و شبستانی جایگزین آن شده است.
نکته حائز اهمیت در این بنا تغییر وضعیت پایه های ایوان قبله به علت زلزله های متعدد است به طوری که فاصله پایه های ایوان در مبنا از فاصله آن در پاکار طاق کمتر است.
* مسجد رباط زیارت آباد
این مسجد جزئی از یک مجموعه معماری شامل رباط، خانقاه، آب انبار و سقابه می باشد که در هفت کیلومتری روستای فدک قرار دارد و معماری آن مشتمل بر تالار وسیعی است که بر فراز دیوار سنگی آن قاب سرتاسری آجری ایجاد شده و کتیبه ای آجری به شیوه کوفی در داخل قاب جای داده شده است.
این بنا در بررسی های سال 1367 کشف و در همان سال تثبیت و استحکام یافت.
*کوشک سلامه
بنای تاریخی کوشک سلامه خواف تا پیش از سال 1326 هجری شمی در زیر تلی از خاک پنهان بود تا اینکه خاکبرداری و تجدید بنای آن آغاز شد.
کوشک مزبور مشتمل بر سه طبقه بوده و باز پیرایی آن با نمای آجری سبب شده این بنا ظاهر ابنیه دوره صفویه را پیدا کند اما به استناد متون دوران اسلامی این بنا از سده ششم در این مکان وجود داشته است.
*مسجد ملک زوزن
مسجد ملک زوزن تنها بنای آجری به جا مانده از بقایای شهر تاریخی زوزن و یادمانی ارزشمند از شکوه و عظمت این منطقه است ، نام بنا برگرفته از ملک ابوبکر بن علی زوزنی بزرگترین حکمران این خطه در دوره خوارزمشاهیان است که به استناد کتیبه موجود مربوط به سال 615 هجری قمری است.
آنچه از معماری بنا باقی مانده، 2 ایوان کوچک و بزرگ مقابل هم در اضلاع شرقی و غربی است که هسته بنای عظیمی بوده که به عنوان مسجد - مدرسه بنیان گردیده و به دلیل حملات سپاهیان مغول در 617 هجری قمری کار ساخت آن نیمه تمام رها شده است.
*مدرسه غیاثیه خرگرد
مدرسه غیاثیه خرگرد در مجاورت روستای خرگرد به فاصله پنج کیلومتری خواف و بر سر راه تایباد واقع است.
این مدرسه تاریخی از جمله ابنیه چهار ایوانی و آجری است که در زمان شاهرخ تیموری توسط 2 برادر معمار به نام های قوام الدین و غیاث الدین شیرازی به سال 848 هجری قمری ساخته شده است.
بنا در 2 طبقه و با 32 غرفه و حجره، هشت تالار مربع در گوشه ها و 2 تالار بزرگ در طرفین هشتی ورودی به عنوان مسجد و مدرسه ساخته شده است.
* آس بادهای نشتیفان
آس باد (آسیابهای بادی) بنایی شکل گرفته از خشت و گل و متشکل از 2 واحد ساختمانی شامل سالن اصلی آس باد در طبقه همکف و محفظه محیط چرخ و پره در پشت بام ورودی طبقه همکف در جهت مخالف وزش باد قرار دارد و در آن قطعات متحرک آس باد و سنگ های بزرگ و مدور قرار دارد و در نقطه ای دیگر از این مکان انبارک گندم و غله است.
بخش فوقانی آسبادخانه نیز شامل یک تیر عمودی و یک تیر افقی بر روی چرخ و پره می باشد، پره در مناطقی مانند خواف از چوب ساخته می شود، آس بادها معمولا در کنار هم و متصل به یکدیگر ساخته می شوند که یکی از دلایل آن مقاومت در برابر بادهای 120 روزه است.
چرخش این آسیاب ها محتاج باد قوی، مداوم و طولانی 120 روزه سیستان است که استان های خراسان، به ویژه خواف تا نهبندان را در برمی گیرد.
مراحل ثبت آسبادهای خواف به عنوان دومین اثر خراسان رضوی در فهرست آثار جهانی در دست انجام است و سازمان یونسکو تحقق آن را منوط به آزاد سازی حریم آن کرده که اقداماتی در این راستا در دست انجام است.
*مزار پیراحمد خوافی
این بنا مدفن پیر احمد خوافی وزیر دانشمند شاهرخ تیموری است که به دستور وی ابنیه خیریه و عام المنفعه بسیار از جمله مدرسه غیاثیه خرگرد، مزار زین الدین ابوبکر تایبادی، مسجد جامع هرات و ده ها اثر معماری دیگر بنیان نهاده شد.
مکان مزبور درون شهر خواف واقع شده و دارای ورودی ایوان شکل است که مزار پیراحمد خوافی نیز در میان 2 قبر دیگر در این محدوده دیده می شود.
* آرامگاه حافظ ابرو
شهاب الدین عبدالله بن زین الدین لطف الله بن عبدالرشید ملقب به حافظ ابرو در زمره مشاهیر مورخان ایران در عصر تیموری است.
وی در جوانی به خدمت امیر تیمور راه یافت و در عصر سلطنت شاهرخ به اوج شهرت خود رسید و از تالیفات ارزشمند وی می توان به زبده التواریخ، جغرافیای تاریخ خراسان و تاریخ ملکوت کرت اشاره کرد.
*منطقه گردشگری خواجه یار
منطقه کوهستانی و ییلاقی خواجه یار در جنوب شهر خواف و در جوار رودخانه خواجه یار در ارتفاعات مشرف به شهر قرار گرفته و دارای فضایی سرسبز و خرم با آب و هوایی مفرح و دارای پارک کوهستانی می باشد که به عنوان تفریحگاه کوهستانی مورد توجه اهالی شهرستان خواف قرار دارد.
*مجموعه گردشگری کبودانی
مجموعه گردشگری کبودانی در هشت کیلومتری شهرستان خواف و در منطقه جلگه ای واقع شده است، این مجموعه مشتمل بر آرامگاه سلطان محمد کبودانی، عارف قرن هشتم و مسجد تاریخی است و منطقه کبودانی نیز از آب و هوای مفرح و زمین سرسبز و خرم برخوردار است.
*منطقه گردشگری روستای زرداب
روستای زرداب در 30 کیلومتری شمال خواف در منطقه ای کوهستانی و خوش آب و هوا قرار دارد و دارای پوشش متنوع گیاهی می باشد.
آبشار زرداب نیز در این منطقه مناظر چشم انداز و بدیع به وجود آورده است.
*منطقه گردشگری روستای نیاز آباد
این منطقه گردشگری در 45 کیلومتری شرق خواف و 19 کیلومتری جنوب سنگان واقع است که از باغات پسته پوشیده شده و به بافت روستایی کهن آن زیبایی مضاعف بخشیده است.
در روستای نیاز آباد تپه ای موسوم به قلعه شاپور و آرامگاه مجد ماضی نیز قرار دارد.
*بند سلامه
این بنای تاریخی در 6 کیلومتری شمال شرق روستای سلامه قرار دارد و مقارن با نظام الملک خوافی وزیر سلطان حسین بایقرا در اواخر سده نهم هجری بنیان نهاده شده است.
دیواره بند مزبور از مصالح سنگ و ساروج ساخته شده و طول آن بیش از 300 متر و عرض تاج آن حدود چهار متر است.
ساختار این سازه در مسیر کالی بنا شده که آبهای ارتفاعات جنوبی کردیال را از طریق خیر آباد به دشت سلامی می رساند و آب سد از طریق یک کانال انحرافی تامین می شود.
امروزه این مکان به دلیل آب فراوان، خاک حاصلخیز و آب و هوای مطلوب به عنوان یک تفرجگاه آبی در خواف مشتاقان طبیعت را به سوی خود جلب می کند.
از مجموع 450 اثر تاریخی شناسایی شده در خواف 92 اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
شهرستان 140 هزار نفری خواف با 123 کیلومتر مرز مشترک با افغانستان در 267 کیلومتری جنوب مشهد قرار دارد.
2095/ 6053
انتهای پیام شهرستان مرزی خواف از شمال به شهرستان رشتخوار، از شرق به افغانستان و شهرستان تایباد، از جنوب به قاین و از غرب به شهرستان های گناباد و تربت حیدریه محدود می شود.
این شهرستان در طول تاریخ محل عبور شاخه ای از جاده ابریشم به طول 10 هزار کیلومتر بوده است که در قرن اول قبل از میلاد پایتخت وقت کشور چین را از طریق هرات به ایران وصل می کرد.
*منطقه حفاظت شده سیرخون
منطقه سیرخون به وسعت 54 هزار و 328 هکتار از سال 1391 به عنوان منطقه حفاظت شده به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست پیوست.
این منطقه دارای 12 کیلومتر مرز مشترک با کشور افغانستان است که با برخورداری از رودخانه کالشور مژن آباد زیستگاههای تالابی، بیابانی و جنگل دست کاشت گونه تاغ زرد از مناطق دیدنی و گردشگری و توقفگاه و کریدور مناسبی برای پرندگان مهاجر محسوب می شود.
بیش از 10 گونه انواع پرندگان آبزی و کنارآبزی همچون اردک کله سبز، سرحنائی، اردک مرمری، خوتکا، چنگر، اگرت سفید، حواصیل خاکستری، سنقر تالابی، کبوتر چاهی و نوک پهن و اردک مرمری در منطقه حفاظت شده سیرخون مشاهده شده است.
* صنایع دستی شهرستان خواف
قالی بافی و گلیم بافی از مهم ترین صنایع دستی مرسوم در منطقه خواف به شمار می رود که از گذشته های دور در این منطقه رایج بوده است. در گذشته بیشتر قالی های 6 و 12 متری به دست توانای زنان خوافی بافته می شد و از چند سال قبل قالیچه های 2 تا 2.5 متری، پشتی و تابلو فرش و قالی های بزرگ هم به آن اضافه شده است.
بیشتر طرح هایی قالی و قالیچه ها و پشتی های دست باف خواف چهارگلی، گل سوزنی، خشتی، ترکمنی، گل بلوچی، گاشه بند سفید، کلاتگی، سنگانی و قاسم آبادی است.
*مجموعه تاریخی و فرهنگی خواجه یار
این مکان در ارتفاعات موسوم به خواجه یار مشرف به شهر خواف واقع است و مشتمل بر گورستانی منسوب به شهدای صدر اسلام، بنای کوچک 2 طبقه و آب انباری از دوره قاجار است و جاذبه های تاریخی ارتفاعات خواجه یار با چشم انداز وسیعی به مرکز شهر، تفریحگاه کوهستانی خوافیان و مناطق مجاور به شمار می رود.
*مسجد جامع سنگان
بنای مسجد جامع سنگان واقع در پایین خواف از یادگارهای معماری اوایل سده هفتم به شمار می رود ، این اثر مذهبی در ابتدا به صورت 2 ایوانی ساخته شده و در حال حاضر دارای یک ایوان در ضلع غربی و رواق های طرفین است و در مقابل ایوان قبله، ایوان دیگری در ضلع شرقی قرار داشته که تخریب و شبستانی جایگزین آن شده است.
نکته حائز اهمیت در این بنا تغییر وضعیت پایه های ایوان قبله به علت زلزله های متعدد است به طوری که فاصله پایه های ایوان در مبنا از فاصله آن در پاکار طاق کمتر است.
* مسجد رباط زیارت آباد
این مسجد جزئی از یک مجموعه معماری شامل رباط، خانقاه، آب انبار و سقابه می باشد که در هفت کیلومتری روستای فدک قرار دارد و معماری آن مشتمل بر تالار وسیعی است که بر فراز دیوار سنگی آن قاب سرتاسری آجری ایجاد شده و کتیبه ای آجری به شیوه کوفی در داخل قاب جای داده شده است.
این بنا در بررسی های سال 1367 کشف و در همان سال تثبیت و استحکام یافت.
*کوشک سلامه
بنای تاریخی کوشک سلامه خواف تا پیش از سال 1326 هجری شمی در زیر تلی از خاک پنهان بود تا اینکه خاکبرداری و تجدید بنای آن آغاز شد.
کوشک مزبور مشتمل بر سه طبقه بوده و باز پیرایی آن با نمای آجری سبب شده این بنا ظاهر ابنیه دوره صفویه را پیدا کند اما به استناد متون دوران اسلامی این بنا از سده ششم در این مکان وجود داشته است.
*مسجد ملک زوزن
مسجد ملک زوزن تنها بنای آجری به جا مانده از بقایای شهر تاریخی زوزن و یادمانی ارزشمند از شکوه و عظمت این منطقه است ، نام بنا برگرفته از ملک ابوبکر بن علی زوزنی بزرگترین حکمران این خطه در دوره خوارزمشاهیان است که به استناد کتیبه موجود مربوط به سال 615 هجری قمری است.
آنچه از معماری بنا باقی مانده، 2 ایوان کوچک و بزرگ مقابل هم در اضلاع شرقی و غربی است که هسته بنای عظیمی بوده که به عنوان مسجد - مدرسه بنیان گردیده و به دلیل حملات سپاهیان مغول در 617 هجری قمری کار ساخت آن نیمه تمام رها شده است.
*مدرسه غیاثیه خرگرد
مدرسه غیاثیه خرگرد در مجاورت روستای خرگرد به فاصله پنج کیلومتری خواف و بر سر راه تایباد واقع است.
این مدرسه تاریخی از جمله ابنیه چهار ایوانی و آجری است که در زمان شاهرخ تیموری توسط 2 برادر معمار به نام های قوام الدین و غیاث الدین شیرازی به سال 848 هجری قمری ساخته شده است.
بنا در 2 طبقه و با 32 غرفه و حجره، هشت تالار مربع در گوشه ها و 2 تالار بزرگ در طرفین هشتی ورودی به عنوان مسجد و مدرسه ساخته شده است.
* آس بادهای نشتیفان
آس باد (آسیابهای بادی) بنایی شکل گرفته از خشت و گل و متشکل از 2 واحد ساختمانی شامل سالن اصلی آس باد در طبقه همکف و محفظه محیط چرخ و پره در پشت بام ورودی طبقه همکف در جهت مخالف وزش باد قرار دارد و در آن قطعات متحرک آس باد و سنگ های بزرگ و مدور قرار دارد و در نقطه ای دیگر از این مکان انبارک گندم و غله است.
بخش فوقانی آسبادخانه نیز شامل یک تیر عمودی و یک تیر افقی بر روی چرخ و پره می باشد، پره در مناطقی مانند خواف از چوب ساخته می شود، آس بادها معمولا در کنار هم و متصل به یکدیگر ساخته می شوند که یکی از دلایل آن مقاومت در برابر بادهای 120 روزه است.
چرخش این آسیاب ها محتاج باد قوی، مداوم و طولانی 120 روزه سیستان است که استان های خراسان، به ویژه خواف تا نهبندان را در برمی گیرد.
مراحل ثبت آسبادهای خواف به عنوان دومین اثر خراسان رضوی در فهرست آثار جهانی در دست انجام است و سازمان یونسکو تحقق آن را منوط به آزاد سازی حریم آن کرده که اقداماتی در این راستا در دست انجام است.
*مزار پیراحمد خوافی
این بنا مدفن پیر احمد خوافی وزیر دانشمند شاهرخ تیموری است که به دستور وی ابنیه خیریه و عام المنفعه بسیار از جمله مدرسه غیاثیه خرگرد، مزار زین الدین ابوبکر تایبادی، مسجد جامع هرات و ده ها اثر معماری دیگر بنیان نهاده شد.
مکان مزبور درون شهر خواف واقع شده و دارای ورودی ایوان شکل است که مزار پیراحمد خوافی نیز در میان 2 قبر دیگر در این محدوده دیده می شود.
* آرامگاه حافظ ابرو
شهاب الدین عبدالله بن زین الدین لطف الله بن عبدالرشید ملقب به حافظ ابرو در زمره مشاهیر مورخان ایران در عصر تیموری است.
وی در جوانی به خدمت امیر تیمور راه یافت و در عصر سلطنت شاهرخ به اوج شهرت خود رسید و از تالیفات ارزشمند وی می توان به زبده التواریخ، جغرافیای تاریخ خراسان و تاریخ ملکوت کرت اشاره کرد.
*منطقه گردشگری خواجه یار
منطقه کوهستانی و ییلاقی خواجه یار در جنوب شهر خواف و در جوار رودخانه خواجه یار در ارتفاعات مشرف به شهر قرار گرفته و دارای فضایی سرسبز و خرم با آب و هوایی مفرح و دارای پارک کوهستانی می باشد که به عنوان تفریحگاه کوهستانی مورد توجه اهالی شهرستان خواف قرار دارد.
*مجموعه گردشگری کبودانی
مجموعه گردشگری کبودانی در هشت کیلومتری شهرستان خواف و در منطقه جلگه ای واقع شده است، این مجموعه مشتمل بر آرامگاه سلطان محمد کبودانی، عارف قرن هشتم و مسجد تاریخی است و منطقه کبودانی نیز از آب و هوای مفرح و زمین سرسبز و خرم برخوردار است.
*منطقه گردشگری روستای زرداب
روستای زرداب در 30 کیلومتری شمال خواف در منطقه ای کوهستانی و خوش آب و هوا قرار دارد و دارای پوشش متنوع گیاهی می باشد.
آبشار زرداب نیز در این منطقه مناظر چشم انداز و بدیع به وجود آورده است.
*منطقه گردشگری روستای نیاز آباد
این منطقه گردشگری در 45 کیلومتری شرق خواف و 19 کیلومتری جنوب سنگان واقع است که از باغات پسته پوشیده شده و به بافت روستایی کهن آن زیبایی مضاعف بخشیده است.
در روستای نیاز آباد تپه ای موسوم به قلعه شاپور و آرامگاه مجد ماضی نیز قرار دارد.
*بند سلامه
این بنای تاریخی در 6 کیلومتری شمال شرق روستای سلامه قرار دارد و مقارن با نظام الملک خوافی وزیر سلطان حسین بایقرا در اواخر سده نهم هجری بنیان نهاده شده است.
دیواره بند مزبور از مصالح سنگ و ساروج ساخته شده و طول آن بیش از 300 متر و عرض تاج آن حدود چهار متر است.
ساختار این سازه در مسیر کالی بنا شده که آبهای ارتفاعات جنوبی کردیال را از طریق خیر آباد به دشت سلامی می رساند و آب سد از طریق یک کانال انحرافی تامین می شود.
امروزه این مکان به دلیل آب فراوان، خاک حاصلخیز و آب و هوای مطلوب به عنوان یک تفرجگاه آبی در خواف مشتاقان طبیعت را به سوی خود جلب می کند.
از مجموع 450 اثر تاریخی شناسایی شده در خواف 92 اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
شهرستان 140 هزار نفری خواف با 123 کیلومتر مرز مشترک با افغانستان در 267 کیلومتری جنوب مشهد قرار دارد.
2095/ 6053
کپی شد
