سید صدرالدین صدر و مدیریتی ده ساله بر حوزه علمیه قم

به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی آیت الله سید صدرالدین صدر اختصاص دارد.

 

زندگینامه آیت الله سید صدرالدین صدر

سید محمدعلی بن اسماعیل صدر مشهور به سید صدرالدین صدر (۱۲۹۹ - ۱۳۷۳ق) از مراجع تقلید شیعه و متخصص در اصول، رجال و تفسیر.

او وصی شیخ عبدالکریم حائری یزدی بود و پس از وفات استاد خود، به همراه سید محمد حجت و سید محمد تقی خوانساری، سرپرستی حوزه علمیه قم را بر عهده داشت و در حفظ حوزه کوشید. وی پدر امام موسی صدر و سید رضا صدر است.

 

اطلاعات فردی

سید صدرالدین صدر

زادروز ۱۲۹۹ هجری قمری

زادگاه - کاظمین

درگذشت ۵ دی ۱۳۳۲ش/۱۹ ربیع‌الثانی ۱۳۷۳ق

آرامگاه حرم حضرت معصومه(س)

محل زندگی کاظمین، سامرا، نجف اشرف، مشهد، قم

استادان محمد حسین نایینی، حسن کربلایی و آقا ضیاء عراقی، پدرش سید اسماعیل صدر، آخوند خراسانی، سید محمدکاظم طباطبایی یزدی و فتح الله شریعت اصفهانی

شاگردان سید محمدباقر سلطانی، سید موسی شبیری زنجانی، سید مهدی غضنفری خوانساری، علی مشکینی، محمد صدوقی، سید موسی صدر، سید رضا صدر، سید حسن مدرسی یزدی

نقش‌های برجسته مرجع تقلید

آثار المهدی، الحقوق، مختصر تاریخ اسلام، حاشیه بر عروه الوثقی، حاشیه بر وسیلة النجاة، رساله‌ای در اثبات عدم تحریف قرآن، رساله در رد شبهات وهابیان، لواء محمد (۱۲ جلد)، مدینه العلم (۶ جلد)، دیوان اشعار

خویشاوندان سید موسی صدر، سید رضا صدر، سید محمد باقر صدر، بنت‌الهدی صدر

 

نسب و تحصیلات

خاندان صدر اصالتا از مردم جبل عامل لبنان هستند. نسب آن‌ها از طریق جناب ابراهیم اصغر به امام کاظم(ع) می‌رسد.[۱] بنا به نقل سید حسن صدر اجداد آن‌ها بدون استثنا فقیه و مجتهد بوده‌اند.[۲] نام اصلی سید صدر الدین صدر٬ محمدعلی، کنیه‌اش ابوالرضا و لقبش صدرالدین بود. با این حال به نام لقبش شهرت یافت و خود نیز همه جا خویش را «صدرالدین» می‌خواند. در کاظمین به دنیا آمد. پدرش آیت الله سید اسماعیل صدر است. او در کودکی به همراه پدر خود علامه سید صالح کبیر(متوفای۱۲۲۷ق) به خاطر ظلم‌های سلاطین عثمانی نسبت به شیعیان از لبنان به عراق مهاجرت کرد.[۳] صفیه، مادر سید صدر الدین٬ دختر آیت الله سید هادی صدر بود. سید صدر الدین دوران کودکی و نوجوانی را کنار پدر و خانواده در سامرا سپری کرد. ریاضیات، ادبیات، منطق و اغلب دروس سطح فقه و اصول را در همان جا نزد اساتید برادر بزرگترش، سید مهدی فراگرفت. هنگامی که پدرش سید اسماعیل صدر در سال ۱۳۱۴ هجری قمری به کربلا هجرت کرد، او نیز به این شهر رفت و به بهره‌گیری از پدر و دیگر استادان کربلا پرداخت. سپس به سفارش پدرش، برای تکمیل تحصیلات رهسپار نجف شد و دروس دوره سطح و خارج را آن‌جا آموخت.[۴]

 

اساتید

محمد حسین نائینی؛ صدر در نجف از وی کسب علم کرده است.[۵]

حسن شوشتری کربلایی؛ استاد صدر در کربلا بود.[۶]

آقا ضیاء عراقی

سید اسماعیل صدر

ملا محمدکاظم خراسانی

سید محمدکاظم طباطبایی یزدی

فتح الله شریعت اصفهانی

شیخ محمد طه نجف

آقا رضا همدانی مولف مصباح الفقیه

سید محمد بحر العلوم صاحب بلغة الفقیه[۷]

 

شاگردان

آیت الله صدر یکی از مدرسان حوزه بود و شاگردانی تربیت کرد. نام برخی از شاگردان وی :

جعفر صبوری قمی

سید مرتضی مبرقع فقیه

سید محمد علی قاضی طباطبایی

عطاءالله اشرفی اصفهانی

علی پناه اشتهاردی

مرتضی مطهری

محمد کرمی حویزی

علی سبط‌الشیخ انصاری

سید عزالدین زنجانی

حسینعلی منتظری

لطف الله صافی

ابراهیم رمضانی فردویی

مسلم ملکوتی

سید احمد روضاتی

عباس زریاب خویی

سید محمدباقر سلطانی

سید موسی شبیری زنجانی

سید مهدی غضنفری خوانساری

علی مشکینی

محمد صدوقی

سید موسی صدر

سید رضا صدر

مرتضی فقیهی

سید حسن مدرسی یزدی

سید حسین موسوی کرمانی[۸]

 

هجرت به ایران

آیت الله صدر در در سال ۱۳۳۹ق رهسپار ایران شد. در این مدت، علاوه بر تدریس، به موعظه و ارشاد مردم نیز همت گماشت. آن ایام با خشکسالی مصادف بود و او توانست، با اقدامات پیگیر و گردآوری اعانه، بسیاری از مستمندان را از خطر مرگ نجات بخشد. وی ده سال بعد بار دیگر به نجف اشرف برگشت و به تحصیل و تدریس نشست.[۹] صدر بار دیگر به قم آمد. اما وقتی برای زیارت به مشهد رفت به جهت تقاضای طلاب و مردم مشهد در آن شهر ماندگار شد. وی در مشهد به تدریس پرداخت و در مسجد گوهر شاد حرم رضوی اقامه نماز می‌کرد.[۱۰]

 

مرجعیت

صدرالدین صدر مورد توجه آیت الله حائری بود. موسس حوزه علمیه قم عبدالکریم حائری یزدی در دوران کهنسالی خود نگران آینده حوزۀ تازه تاسیس بود. او به منظور تقویت حوزه علمیه قم و تامین آینده آن، از صدر برای اقامت در قم دعوت کرد. وی با اعزام گروهی به مشهد او را به قم فرا خواند. صدر علاوه بر تدریس سطوح عالی، از مشاوران حائری شمرده می‌شد و در امور حوزه نیز به او کمک می‌کرد. آیت الله حائری، صدر را وصی خود قرار داد و به پیشنهاد صدر، سید محمد حجت نیز به وصایت وی برگزیده شد.[۱۱]

 

پس از وفات شیخ عبدالکریم حائری یزدی، مرجعیت و زعامت حوزه به آیات عظام حجت، خوانساری و صدر رسید و این سه معروف به مراجع ثلاث شدند. این مدیریت ده سال طول کشید.[۱۲]

 

هنگامی که آیت الله سید حسین بروجردی برای معالجه به تهران آمد، صدر از وی خواست به قم بیاید. پس از ورود او جایگاه نماز جماعت خود در حرم حضرت معصومه سلام الله علیها را به آیت الله بروجردی واگذار کرد؛ از ریاست حوزه فاصله گرفت و به پشتیبانی گسترده از آیت الله بروجردی بسنده کرد. او در تبیین فلسفه این کار، این آیه قرآن را ذکر می‌کرد: تِلْک الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لَا یرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا ۚ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ ﴿۸۳﴾ (ترجمه: آن سرای آخرت را برای کسانی قرار می‌دهیم که در زمین خواستار برتری و فساد نیستند، و فرجام [خوش‌] از آنِ پرهیزگاران است.)[ قصص–۸۳] [۱۳]

آیت الله سید حسین قمی که به صدر اجازه اجتهاد داده بود در احتیاطات مقلدینش به او ارجاع می داد.[۱۴]

 

فرزندان

وی پس از بازگشت به ایران در مشهد با بی‌بی صفیه قمی دختر سید حسین طباطبایی قمی (از مراجع تقلید) ازدواج کرد و صاحب ده فرزند (سه پسر و هفت دختر) شد:

سید رضا صدر، که از مدرسان حوزه علمیه قم بود.

سید موسی صدر

سید علی صدر

سیده صدیقه صدر، همسر سید محمدباقر سلطانی طباطبایی. صاحب چهار فرزند شد: ۱) صادق طباطبایی، ۲) فاطمه طباطبایی، که با سید احمد خمینی ازدواج کرد ۳) مرتضی طباطبایی ۴) عبدالحسین طباطبایی

سیده طاهره صدر، همسر  سید مهدی صدر عاملی

سیده بتول صدر، همسر هادی عبادی

سیده زهرا صدر، همسر مصطفی فیروزان

سیده منصوره صدر، همسر علی اکبر صادقی و مادر زهره صادقی (همسر سید محمد خاتمی)

سیده فاطمه صدر، همسر شهید سید محمد باقر صدر

سیده رباب صدر همسر سید حسین شرف الدین [۱۵]

 

آثار علمی

آیت الله صدر آثار زیر را از خود به یادگار گذاشت:

المهدی؛ در این کتاب روایات اهل سنت درباره امام زمان(عج) گردآوری شده است. پیش از آن، کتابی در این موضوع، با این نظم و ترتیب خاص نگاشته نشده بود. کتاب المهدی عربی است و ترجمه‌اش نیز چاپ شده است.

خلاصه الفصول؛ کتاب فصول تالیف محمدحسین حائری اصفهانی از متون درسی حوزه علمیه بود. ولی به خاطر طولانی بودن، معمولاً طلاب به خواندن بخشی از آن اکتفا کردند. صدر آن را تلخیص کرد تا به جای کتاب‌های قوانین و فصول تدریس شود.

الحقوق همان رساله حقوق امام سجاد(ع) است که با مقدمه کوتاه صدر چاپ شده است.

مختصر تاریخ اسلام

حاشیه عروه الوثقی

حاشیه وسیله النجاه

سفینه النجاه

رساله در امر به معروف و نهی از منکر

رساله در تقیه

رساله در حکم غساله

رساله در حج

رساله‌ای درباره ازدواج

منظومه حج

منظومه‌ای درباره روزه

حاشیه کفایه الاصول

رساله‌ای در اصول دین

رساله‌ای در اثبات عدم تحریف قرآن

رساله در ردشبهات وهابیان

لواء محمد (۱۲ جلد)

مدینه العلم (۶ جلد)

دیوان اشعار[۱۶]

رساله در حقوق زن

اصول العقائد؛[۱۷]

 

وفات

آیت الله سید صدرالدین صدر در ۵ دی ۱۳۳۲ش[۱۸] برابر با ۱۹ ربیع‌الثانی ۱۳۷۳ق درگذشت. آیت الله بروجردی بر پیکر وی نماز گذارد و او را در کنار قبر شیخ عبدالکریم حائری، در حرم فاطمه معصومه (س) به خاک سپردند.[۱۹]

 

پانویس

1. مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ۱۳۶۹ش، ج۳-۴، ص۴۲۶

2. صدر، تکملة أمل الآمل، ۱۴۲۹ق ج‌۶، ص۴۱۶

3. صدر، تکملة أمل الآمل، ۱۴۲۹ق، ج‌۶، ص۴۱۷

4. مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ج۲، ص۴۶۶؛ امین، مستدرکات اعیان الشیعه، ص۵۰.

5. امین، مستدرکات أعیان الشیعة، ۱۴۰۸ق، ج‌۱، ص۵۰

6. سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ج‌۱۴(القسم ‌الثانی)، ۱۴۱۸ق، ص۷۵۴

7. سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ج‌۱۴(القسم ‌الثانی)، ۱۴۱۸ق، ص۷۵۶

8. هزار، دانشوران قم، ص۱۴۹.

9. امین، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج‌۱۵، ص۹۴۴

10. امین، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج‌۱۵، ص۹۴۴

11. امین، مستدرکات اعیان الشیعه، ص۴۹-۵۰.

12. امین، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج‌۱۵، ص۱۱۶۷

13. امین، سید حسن، مستدرکات اعیان الشیعه، ص۵۰؛ هزار، علیرضا، دانشوران قم، ص۱۴۹.

14. امین، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج‌۱۵، ص۹۴۵

15. شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ج۱، ص۳۳۲.

16. رضایی، سید صدرالدین صدر قلعه تواضع، ۱۳۷۷ش، ص۵۸-۵۹.

17. حکیم، المفصل فی تاریخ النجف الأشرف، ۱۴۲۷ق، ج‌۷، ص۳۲۷ (دو مورد اخیر)

18. روزنامه اطلاعات، سال بیست و هشتم، شماره۸۶۶۸، شنبه ۵ دی ماه ۱۳۳۲ش

19. هزار، دانشوران قم، ص۱۴۹-۱۵۰.

 

منابع

امین، سید حسن، مستدرکات اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۸ق.

شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، تهران، نشر اسلامیه، ۱۳۵۲ش.

مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تهران، نشر خیام، ۱۳۶۹ش.

هزار، علیرضا، دانشوران قم، قم، انتشارات زائر، ۱۳۸۴ش.

حکیم، حسن عیسى، المفصل فی تاریخ النجف الأشرف، قم، المکتبة الحیدریة چ۱، ۱۴۲۷ق.

سبحانى تبریزى، جعفر ،موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسه امام صادق، چ۱، ۱۴۱۸ق.

آقابزرگ تهرانى، محمدمحسن، طبقات أعلام الشیعة، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چ۱، ۱۴۳۰ق.

مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، تهران، کتابفروشی خیام، چاپ سوم، ۱۳۶۹ش

صدر، حسن، تکملة أمل الآمل، بیروت، دار المؤرخ العربی ، چ۱، ۱۴۲۹ ق.

امین، حسن، مستدرکات أعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، چ۱، ۱۴۰۸ق.

رضایی، محمد، «سید صدرالدین صدر قلعه تواضع»، فرهنگ کوثر، شماره ۱۶، ۱۳۷۷ش.