کشاورزی سال‌هاست که در حریم پاسارگاد جریان دارد/ منظور ضرغامی چه بود؟

جی پلاس؛ روزنامه همشهری نوشت: عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی که3 روز قبل در سفر استانی رئیس‌جمهور، به استان فارس و بازدید از پاسارگاد رفته بود، در جلسه شورای اداری این استان در حضور رئیس‌جمهوری و وزرای کابینه گفته بود که «کشاورزان به‌دلیل وجود مقبره کورش با مشکل مواجه شده‌اند و در تعیین حرایم آثار تاریخی باید انقباضی عمل شود.»

صبح دیروز اعلام کرد که منظور او حفر چاه در آرامگاه کورش نبوده است. اظهارات 3 روز قبل عزت‌الله ضرغامی در حمایت از کشاورزان و زیر سؤل بردن حریم آرامگاه کورش، بلافاصله با یک موج خبری وسیع مواجه و با تغییر مسیر به سمت بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی، توسعه کشاورزی، تشدید فرونشست زمین در اطراف پاسارگاد و... کشیده شد.

وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی البته هیچ‌گاه نگفته بود که باید توسعه کشاورزی در اطراف آرامگاه کورش مدنظر قرار‌بگیرد و آنها بتوانند با بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی و حفر چاه اقدام به کشاورزی کنند تا مشکل‌شان برطرف شود. منظور او بازنگری در حریم پاسارگاد بود اما با این‌حال توضیح ماجرا بر ابهامات افزود.

کشاورزی سال‌هاست که در حریم پاسارگاد جریان دارد

کشاورزی سال‌هاست که در حریم پاسارگاد جریان دارد و آنطور که حمید فدایی، مدیر سابق پایگاه میراث‌ جهانی پارسه و پاسارگاد و مدیر فعلی پایگاه میراث‌جهانی تخت‌جمشید خبر داده است، حفاظت از شیوه زندگی بومیان در اطراف آثار تاریخی ازجمله در پاسارگاد ملاک مهم در ثبت جهانی آثار است و یونسکو توجه ویژه‌ای به تداوم زیست مردم در اطراف آثار و محوطه‌های تاریخی و باستانی دارد.

اما چرا عزت‌الله ضرغامی به موضوع مشکلات کشاورزان در حریم پاسارگاد پرداخت و از ضرورت بازنگری در حریم آثار تاریخی برای رفع مشکلات مردم سخن گفت؟ او در سفر به پاسارگاد با کشاورزانی مواجه شد که زمین‌هایشان در حریم پاسارگاد قرار دارد و همواره با مشکلات حریم دست‌و‌پنجه نرم‌می‌کنند. اگرچه اظهارات اودر فضای غیرتخصصی در جلسه شورای اداری استان فارس درخصوص حریم پاسارگاد و مشکلات کشاورزان مطرح و تنها در قالب یک طرح موضوع ابتر ماند اما برداشت‌ها و تفاسیر گوناگونی که از این اظهارات بلافاصله پس از انتشار سخنان او در رسانه‌ها و فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی صورت گرفت، این برداشت را ایجاد کرد که وزیر جدید میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گفته است که کشاورزان نیاز به حفر چاه در حریم پاسارگاد دارند و پاسارگاد باید قربانی کشاورزی شود.

اسماعیل کهرم، اقلیم‌شناس و محمد درویش، کارشناس محیط‌زیست ازجمله افرادی بودند که این برداشت از اظهارات ضرغامی را به معنای تشدید فرونشست در دشت‌های فارس و همچنین تلاش برای غرق‌کردن آرامگاه کورش در فرونشست دشت‌های شیراز با حمایت از توسعه کشاورزی در این منطقه دانستند.

حمید فدایی، مدیر پایگاه میراث جهانی پاسارگاد اما گفته است که کشاورزی نقطه‌قوت پاسارگاد است و البته بازنگری در حریم پاسارگاد، این اثر ثبت‌جهانی شده نیز کاملا لازم است. به‌گفته او، اطلاعات به‌روز شده باستان‌شناسی در پاسارگاد بسیار متفاوت از خط حریم این اثر جهانی است که 17سال قبل و هنگام ثبت جهانی پاسارگاد در اجلاس چین در سال1383 در اختیار یونسکو قرار داشت.

پرونده ثبت جهانی مجموعه پاسارگاد که آرامگاه کورش نیز بخشی از آن بود در اجلاس چین با صددرصد آرای حاضرین در این اجلاس در فهرست میراث جهانی بشر قرار گرفت اما پیش از این رویداد، به‌دلیل آنکه کارشناسان سازمان وقت میراث‌فرهنگی با عجله فراوان برای رساندن پرونده به یونسکو به تدوین این پرونده اقدام کردند، خط حریم پاسارگاد عجولانه ترسیم شد تا پرونده به یونسکو برسد. به همین دلیل بود که بخشی از خط حریم از میان زمین‌های کشاورزی اطراف پاسارگاد و حتی خانه‌های مردم بدون بررسی‌های دقیق باستان‌شناسی عبور کرد. حالا 17سال از آن تاریخ گذشته است و اطلاعات پاسارگاد چنان به روز شده است که حتی باستان‌شناس‌ها نیز بر ضعف حریم تعیین شده برای این مجموعه جهانی اعتراف می‌کنند.

به زعم حمید فدایی، مدیر پایگاه میراث جهانی پاسارگاد، این مجموعه نیازمند به‌روزرسانی حریم است و زمین‌هایی که فاقد ارزش‌های تاریخی و باستانی هستند باید از حریم پاسارگاد خارج شوند و البته در بخش‌های دیگر، حریم پاسارگاد باید افزایش یابد. چون بررسی‌ها مشخص کرده است که زمین‌های بسیاری در خارج از حریم میراث جهانی پاسارگاد باید به حریم این اثر افزوده شوند. بررسی‌های تکمیلی برای تعیین حریم جدید پاسارگاد از 5سال قبل آغاز شده است و باستان‌شناس‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که در برخی مناطق که فاقد ارزش‌های تاریخی و خالی از هرگونه آثار و نهشته‌های فرهنگی است، حریم پاسارگاد باید کوچک‌تر شود و زمین‌های آن مناطق به خارج حریم منتقل شوند. بررسی‌های باستان‌شناسی و کاوش‌های صورت گرفته 17سال پس از تعیین حریم اولیه حالا مشخص کرده است که وسعت محوطه باستانی پاسارگاد باید زمین‌های بسیار بیشتری را در بخشی دیگر از این محوطه ثبت جهانی شده به حریم اثر بیفزاید و این موضوع نیازمند تملک اراضی بسیار زیادی است که در نتیجه موضوع بازنگری در حریم را با مشکلات بیشتر مواجه کرده است؛ چون تملک اراضی نیازمند بودجه بسیار یا توافق با بنیاد مسکن برای ارائه زمین معوض به کشاورزان است.

اما برنامه وزارت میراث فرهنگی برای تعیین تکلیف کشاورزی در حریم مقبره کورش و مجموعه جهانی پاسارگاد چیست که عزت‌الله ضرغامی بر ضرورت ساماندهی وضعیت کشاورزان در همسایگی این میراث جهانی تأکید کرده و خواستار رفع مشکلات کشاورزان در حریم مقبره کورش شده است؟  تغییر الگوی کشت در پاسارگاد براساس آنچه مدیر سابق مجموعه جهانی پارسه و پاسارگاد گفته از 2سال قبل آغاز شده است. در این پروژه کشاورزان به کنار گذاشتن کشت سنتی و جایگزین کردن کشت‌های گلخانه‌ای در تولید گیاهان دارویی تشویق شده‌اند.

مدیر سابق پایگاه میراث جهانی پارسه و پاسارگاد می‌گوید: این طرح با استقبال برخی از کشاورزان که زمین‌هایشان در حریم آرامگاه کورش قرار دارد مواجه شده است و برخی از آنها با مراجعه به پایگاه میراث جهانی پاسارگاد پذیرفته‌اند که کشت گلخانه‌ای گیاهان دارویی را که نیاز به آب فراوان هم ندارد  جایگزین کشت سنتی خود کنند.

به‌گفته او، این پروژه نه‌تنها به ماندگاری جامعه محلی در اطراف آرامگاه کورش می‌انجامد و از شدت بیابان‌زایی در این منطقه می‌کاهد که به جذب گردشگران بیشتر به پاسارگاد کمک می‌کند و موجب ماندگاری روستاییان در پاسارگاد می‌شود. این موضوع برای یونسکو هم بسیار مهم است که ساکنان پاسارگاد در این منطقه بمانند و در همسایگی آرامگاه کورش همچون دوره‌های تاریخی گذشته زندگی کنند.

عزت‌الله ضرغامی که از 2 روز قبل با موج رسانه‌ای و برداشت‌های مختلف از سخنان مبهمی که در موضوع رفع مشکل کشاورزان در حریم پاسارگاد گفته بود،  مواجه شده است، صبح دیروز در حاشیه بازدید از نمایشگاه‌ صنایع خلاق فرهنگی در تهران به شبکه‌های تلویزیونی اعلام کرد که منظور از سخنانش در شورای اداری استان فارس حفر چاه در آرامگاه کورش نبوده و این امکان وجود ندارد.

او گفته است که هدف از اظهاراتش در مورد پاسارگاد و آرامگاه کورش رفع مشکلات مردمی است که در همسایگی این اثر زندگی می‌کنند و سالیان درازی است که از آرامگاه کورش محافظت کرده‌اند.