چرا دکتر شهیدی لباس روحانیت را به تن نکرد؟/نحوه آشنایی دکتر شهیدی با علامه دهخدا/مهمترین اثر ایشان چیست؟

به گزارش جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که به لطف روح بزرگشان مفید فایده باشد. این قسمت مربوط به زندگی دکتر سیدجعفر شهیدی، پژوهشگر برجسته زبان فارسی و تاریخ اسلام، محقق، مترجم و از شاگردان علی اکبر دهخداست که محققان این حوزه، او را بنیان‌گذار مکتب تازه‌ای در تالیف تاریخ اسلام می‌دانند. شهیدی به جزء همکاری در تدوین فرهنگ معین و لغت‌نامه دهخدا آثار بی‌شمار دیگری نیز دارد که به زبان‌های مختلف ترجمه و بارها تجدید چاپ شده‌اند.

 

 

ایشان از نسل استادانی بود که در ادبیات فارسی و عربی در مرتبه ای شایسته قرار گرفت و بجز تالیف آثاری به عربی، بیش از ۴۰ سال در دانشکده ادبیات فارسی دانشگاه تهران تدریس کرد و شاگردان بسیاری پرورد و راهنمایی بسیاری از رساله های دکتری ادب فارسی را برعهده داشت. شهیدی به سختگیری درسی، علمی و اخلاق پارسایانه شهره بود و از او در شمار برجسته ترین و خوشنام ترین استادان ادب فارسی یاد می کنند.

متن زیر آشنایی مختصری با زندگی این عالم برجسته شیعی است.

 

زندگی نامه

سید جعفر شهیدی فرزند سید محمد سجادی در ۱۲۹۷ خورشیدی در یکی از محلات قدیمی بروجرد به دنیا آمد. وی دوران تحصیل ابتدایی و اندکی از متوسطه را در زادگاهش گذراند و سپس برای ادامه تحصیل به تهران رفت. شهیدی را ابتدا به نام سجادی می شناختند اما بعدها تغییر شهرت داد و با نام شهیدی در مراکز علمی و دانشگاهی شهرت یافت.

 

سید جعفر شهیدی در ۱۳۲۰ خورشیدی برای تحصیل علوم دینی، فقه و اصول راهی نجف شد و تحصیلات حوزوی‌اش را در نجف که شهر علم نام داشت، تا حد رسیدن به درجه اجتهاد ارتقا داد. وی پس از آن، چند سالی را در قم طلبگی کرد و از محضر آیت‌الله بروجردی و بسیاری از مراجع و بزرگان دینی بهره جست.

 

برخورد با محمد معین، باب آشنایی وی را با حضور علی‌اکبر دهخدا فراهم کرد و پس از تشکیل سازمان لغت‌نامه دهخدا، معاونت آن را برعهده گرفت. سپس علامه دهخدا از سیدجعفر شهیدی دعوت به همکاری کرد و در نامه‌ای به مهدی آذر وزیر فرهنگ وقت نوشت: او اگر نه در نوع خود بی‌نظیر، ولی کم‌نظیر است. دهخدا در این نامه می‌خواهد که به جای ۲۲ ساعت، به او ۶ ساعت تدریس اختصاص دهند تا بقیه وقتش را در موسسه لغت‌نامه دهخدا بگذراند. مدتی این‌گونه می‌گذرد، تا ۱۳۴۰ خورشیدی که با مدرک دکتری به دانشگاه منتقل می‌شود.

 

تدریس در دانشگاه تا حدود ۱۳۴۵ خورشیدی ادامه پیدا می کند اما بعد با ناامنی دانشگاه، دانشجویان خود را به لغت‌نامه می‌برد. پس از سال‌ها نیز تا پایان عمر وی دانشجویانش چهارشنبه‌ها به لغت‌نامه می‌رفتند و با شهیدی جلساتی را داشتند. بعد از مرگ محمد معین، شهیدی مسئولیت اداره سازمان لغتنامه دهخدا را بر عهده گرفت. او در زمینه‌های ادبیات عرب و فارسی استادی بنام بود و درک محضر و همنشینی با استادانی نظیر بدیع‌الزمان فروزانفر، دهخدا، جلال‌الدین همایی و محمد معین اعتبار علمی و معنوی او را دو چندان کرد.

 

یکی از نزدیکان و اساتید دانشگاه تهران درباره سیره و زندگی جعفر شهیدی این طور اظهار داشته است: مرحوم شهیدی از افرادی است که تحصیل را با علوم دینی آغاز کرد. در جوانی به نجف رفت و درس های عربی و دینی خود را خوب فراگرفت. ایشان داماد مرحوم غلامرضا سعیدی بود و وقتی از نجف به ایران آمد، با ایشان در کارهای تالیفی و مطبوعاتی همکاری می کرد. مجله «فروغ علم» از شهیدی بود که با کمک آقای سعیدی آن را اداره می کرد. شماره نخست این مجموعه، در فروردین ۲۹ و این نشریه به عنوان نشریه انجمن اسلامی دانشجویان چاپ می شد. البته کتاب اسلام و مهدویت ایشان گویا مربوط به پیش از آن است; آن زمان در بروجرد فعال بود و سخنرانی هم می کرد. این کتاب یعنی اسلام و مهدویت در بروجرد و در همان دهه ۲۰ خورشیدی چاپ شد. همان زمان کتاب هایی هم از عربی به فارسی ترجمه کرد که بسیار خوب مورد توجه قرار گرفت. در واقع، کتاب هایی چون جنایات تاریخ که خیلی هم پشت هم چاپ شد، نوعی ادبیات سیاسی  مذهبی یا به عبارتی انقلابی مذهبی بود. این کتاب سه جلد و عنوان جلد سومش از مسند تجارت تا تخت سلطنت بود. پرونده آقای شهیدی در دهه ۲۰ خورشیدی، یک پرونده سیاسی انقلابی مذهبی با نمره بالاست. بعدها ایشان با حاج سراج و شیخ عباسعلی اسلامی هم همکاری داشت و مقالاتی برای نشریات آنها می نوشت که بیشتر آنها جنبه دینی، کلامی، توحید و از این قبیل مسائل بود. پس از ۱۳۳۲ خورشیدی و بازگشت استبداد خشن، خیلی ها کنار رفتند. آقای شهیدی هم سراغ کار دانشگاهی اش رفت.

 

 

تالیفات، ترجمه ها و تصحیحات

شهیدی نخستین کتابش را در نجف در رد نظریات احمد کسروی تاریخ‌نگار، زبان‌شناس و حقوق‌دان دوره قاجار و پهلوی نوشت، هرچند بر خوب بودن کارهای تاریخی او همچون تاریخ آذربایجان، تاریخچه چپق و قلیان، مشعشیان و… تأکید داشت. کتاب یاد شده در ۱۳۲۴ خورشیدی در چاپخانه سعادت بروجرد منتشر شد. به واقع، کتاب مهدویت و اسلام، یک اثر کلامی و مدافعانه به قلم یک طلبه جدی است که با منابع تاریخی و حدیثی رایج در حد آن روزگار آشناست و کوشید تا به مطالب کسروی که مهمترین نوع نقادی از تشیع و اسلام در آن سال ها بود، پاسخ دهد.

 

 

شاید بتوان گفت مهم ترین و موثرترین بخش تالیفات سید جعفر شهیدی در حوزه تاریخ اسلام است. این اهمیت هم به خاطر تجدید چاپ های متوالی کتاب های او و هم به لحاظ حجم آثار او عنوان می شود. بیشترین استقبال هم از این نوع آثار شهیدی به عمل آمده است. شهیدی در این بخش از آثارش کوشید با خرافه زدایی های رایج که در حاشیه شخصیت های دینی شکل می گیرد به نوعی از تاریخ نگاری دست یابد که چهره واقعی شخصیت های دینی را بشود از ورای آن دریافت و به گواه محققان تاریخ اسلام او بنیانگذار مکتب تازه ای در تالیف تاریخ اسلام است. او اگرچه بیش ترین کوشش هایش در حوزه تاریخ به تاریخ اسلام اختصاص یافته است اما سه جلد کتاب نیز با عنوان جنایات تاریخ تالیف و منتشر کرده است.

 

سه جلد جنایات تاریخ به وسیله ساواک توقیف شد اما بعدها با گذشت دوره زمانی، بعضی مطالب انتقادی را چندان ضروری ندید و آنها را از چاپ بعدی حذف کرد. کتاب جنایات تاریخ همزمان سه وجه تاریخی، انقلابی و نقد برخی از کتاب ها و آثار نویسندگان ایرانی و مصری را دربرمی گرفت. این کتاب که گویا طرحی برای نگارش تاریخ اسلام بود برای شهرت شهیدی آن اندازه اهمیت داشت که وقتی پس از آن، کتاب «فاطمه دختر محمد» در ۱۳۲۷ خورشیدی چاپ شد، روی آن نوشته شده بود: سید جعفر شهیدی نویسنده جنایات تاریخ.

 

سید جعفر شهیدی اگرچه در کارنامه ترجمه اش آثاری از نویسندگان عرب هم چون بنت الشاطی و طه حسین دارد اما این ترجمه ها بیشتر مربوط به سال های اولیه کار اوست و شامل کارهای مذهبی و تبلیغی می شود. آنچه باعث شد در کارنامه او از ترجمه هم نامی به میان بیاید، ترجمه او از نهج البلاغه است که در ۱۳۶۸ خورشیدی آن را منتشر کرد و برنده کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد. شهیدی در ترجمه اش ضمن توجه به معنا که در متون مذهبی اهمیت بسیار دارد، در حفظ سبک، سیاق و حفظ ارزش های زیبایی شناسی آن نیز موفق عمل کرد و توانست ترجمه ای از این کتاب ارائه کند که برخی از صاحب نظران معتقدند بهترین ترجمه است.

 

 

اگرچه مهم ترین آثار شهیدی در حوزه ادبیات و زبان فارسی را باید اهتمام او به کامل کردن لغت نامه دهخدا، همکاری در تدوین فرهنگ معین و شرح مثنوی دانست اما او در زمینه تصحیح متون هم دستی داشت و چند اثر مهم ادبی را تصحیح کرده است که از آن جمله می توان به شرح لغات و مشکلات دیوان انوری که انجمن آثار ملی در ۱۳۵۸ خورشیدی آن را منتشر کرده است و تصحیح دره نادره اثر میرزا مهدیخان استرآبادی، که انجمن آثار ملی آن را در ۱۳۴۱ خورشیدی به چاپ رساند، اشاره کرد که در همان سال موفق به دریافت جایزه سلطنتی که مهم ترین جایزه کتاب در آن سال ها بود، شد.

 

او گذشته از تصحیح کتاب های قدیمی در زمینه آموزش زبان فارسی نیز کوشش هایی کرد و مقاله های مختلفی را درباره آموزش زبان فارسی و همچنین حوزه های مختلف ادبیات نوشت که در کتاب از دیروز تا امروز توسط نشر قطره منتشر شده است.

 

فروزانفر که به شرح مثنوی مولوی می پرداخت تا پایان عمر موفق به شرح بخشی از مثنوی شد که در سه جلد منتشر شد و شهیدی که از اهمیت کار فروزانفر آگاه بود و ارتباط نزدیکی با او داشت، کار او را ادامه داد و سه جلد دیگر بر آن افزود و هم اکنون یکی از بهترین و ادبی ترین شرح های مثنوی در اختیار علاقه مندان مولوی است.

 

سید جعفر شهیدی در کلام و قلم دیگران

رسول جعفریان از اساتید برجسته تاریخ درباره سیره علمی و عملی سیدجعفر شهیدی و همچنین آثار ایشان صحبت های جالبی داشته و مسیر سیر و سلوک شهیدی را از ابتدا و دلایل نپوشیدن لباس روحانیت به وسیله وی را این گونه بیان کرده است؛ نمی دانم ایشان کی لباس روحانیت را کنار گذاشت، اما آقای مهدوی راد از آقای شهیدی نقل می کرد که می گفت: من احساس کردم شأن این لباس آن قدر بالاست که من طاقتش را ندارم. به هر حال آقای شهیدی به موسسه دهخدا رفت و در کنار دکتر معین با اخلاص کار کردند. همه از خدمات ایشان آگاهی دارند. بعد هم در سال هایی که معین کسالت شدید داشت، همه کارها را به نام او می کرد. در دانشگاه هم درس می داد. کار «دره نادره» که بسیار ارزشمند است، مربوط به آن دوران است. بیشتر کار ایشان در لغتنامه بود. این کارها معمولا گم شده و از نظرها پنهان ماند و از آنها فهرستی در دست ما نیست. روشن است که سال ها کار می کرده و در میان لغتنامه درج شده است. مرحوم شهیدی نسبت به تدینش بسیار جدی بود. البته در حرف زدن حریت خاصی داشت. حتی ممکن بود فردی از شوخی های ایشان برداشت های مناسبی نداشته باشد اما استاد همیشه یک متدین اصیل بود. من از فعالیت های علمی  مذهبی ایشان پس از دهه ۲۰خورشیدی  و پیش از انقلاب آگاهی ندارم. البته مقالات مذهبی می نوشت; یکی از آنها که در مجله یغما در ۱۳۵۲ خورشیدی چاپ شد، مقاله ای درباره تطور شیعه و نقش علامه امینی به عنوان یک مجدد در آن بود اما گمان می کنم، انقلاب ایشان را در این بعد زنده کرد. کتاب ابوذر غفاری ایشان نشان می دهد که تفکر انقلابی هنوز در ایشان زنده یا دوباره زنده شده است. در واقع، زمینه ای که فراهم آمد، ایشان را به این مسیر کشاند که دست به کارهای بزرگی بزند. شاید اوج این کارها، ترجمه نهج البلاغه بود; ترجمه ای که در شان نهج البلاغه است و واقعا با هیچ ترجمه ای قابل مقایسه نیست. اصلا یک متن استثنایی در ادبیات فارسی و بی مانند است; احیای نهج البلاغه پس از انقلاب به ویژه در سال های نخست انقلاب، بسیار جدی دنبال می شد و بنیاد نهج البلاغه دنبال آن بود. نکته دیگر آن که پس از انقلاب که تاریخ اسلام محقق جدی نداشت اما نیاز به آن جدی بود، آقای شهیدی وارد میدان شد. وی تجربه ای از دهه ۲۰ خورشیدی داشت. مقصودم همان کتاب سه جلدی جنایات تاریخ بود. این بار کارش را آغاز کرد و کتابش سال ها کتاب درسی بود. کتاب خوبی بود، اما واقعا برای تدریس برای یک درس دانشگاهی نبود. او خود دنبال کار نوشتن برای معصومین(ع) بود. درباره پیغمبر(ص) تالیفی را به دنیای علم هدیه کرد. همچنین درباره حضرت زهرا(س)، امام حسین(ع) و امام سجاد(ع) آثاری را به رشته تحریر درآورد; اینها آثاری بود که پیاپی چاپ شد و کتاب علی از زبان علی هم برای امام علی(ع)  بود که گمان می کنم از دل ترجمه نهج البلاغه درآمده بود.

 

کتاب مستند زندگینامه سیدجعفر شهیدی در قالب مجموعه شخصیت‌های ماندگار عنوان کتابی است که درباره مرحوم جعفر شهیدی به وسیله انتشارات سوره مهر در ۱۳۹۵ خورشیدی منتشر شد. اکبر خوشزاد نویسنده این کتاب گفت: کتاب زندگی نامه سید جعفر شهیدی مختصری از زندگی و فعالیت‌های زنده یاد شهیدی است. مرحوم سیدجعفر شهیدی یکی از نخستین افرادی بوده‌اند که بحث اتحاد حوزه و دانشگاه را مطرح کرده‌اند و به دلیل اینکه ایشان در هر دوی این مکان ها تحصیل کرده‌اند خواستار اتحادشان بوده‌اند. این کتاب زندگینامه مختصری از ایشان از زمان تولد تا وفات ایشان و مسائلی است که در زندگی شان مطرح بوده است. مرحوم شهیدی به دلیل فعالیت دانشگاهی و حوزوی، جزء شخصیت‌های فرهنگی تاثیر گذار بعد از انقلاب بوده که تالیفات و مقالات فراوانی در دو بخش ادبیات و تاریخ اسلام داشته است و سعی کردم در این کتاب، برخی از آثار مشهور ایشان نیز به مخاطبان جوان معرفی شود. این اثر یک کتاب تاریخی صرف است که در ۱۲۰ صفحه به زندگی، فعالیت‌ها و آثار استاد جعفر شهیدی می‌پردازد.

 

سید جعفر شهیدی در ۱۳۶۸ خورشیدی مرکز بین المللی آموزش زبان فارسی را در تهران تاسیس کرد و آخرین کتابش دفتر ششم از شرح مثنوی بود که در ۱۳۸۴ خورشیدی منتشر شد.

 

وی سرانجام حدود ساعت ۱۱ یکشنبه ۲۳ دی‌ ۱۳۸۶ پس از تحمل مدتی بیماری به دیدار حق شتافت. آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در پیامی درگذشت علّامه بزرگوار سید جعفر شهیدی را تسلیت گفتند. متن پیام به این شرح است.

 

بسم الله الرحمن الرحیم

درگذشت علّامه‌ بزرگوار مرحوم آقای دکتر سید جعفر شهیدی رحمة الله علیه را به خاندان گرامی و بازماندگان و به شاگردان و ارادتمندان ایشان و به جامعه‌ علمی و دانشگاهی کشور تسلیت می گویم.

ایشان ادیبی فرزانه و مورخی ژرف نگر و انسانی والا و با کرامت و در شمار مفاخر علمی این زمان بودند و آثار قلمی با ارزش و ماندگاری از خود به جای گذاشتند. خداوند متعال این مرد مؤمن صادق را مشمول رحمت واسعه‌ خود گرداند و با اجداد طاهرینش محشور فرماید.

 

سال‌شمار زندگی سیدجعفر شهیدی:

1297 تولد در بروجرد

 

1320 عزیمت به عراق برای ادامه تحصیلات حوزوی

 

1324 تألیف کتاب «مهدویت در اسلام» درباره نوشته‌های احمد کسروی، چاپ اول بروجرد

 

1327 بازگشت به ایران، تألیف کتاب «جنایات تاریخ»، جلد اول و دوم، کتاب‌فروشی حافظ

 

1328 شروع همکاری با مرحوم دهخدا در لغت‌نامه

 

1329 تألیف «جنایات تاریخ»، جلد سوم، دفترنامه فروغ علم، تهران

 

1330 تدریس در دبیرستان‌های تهران، انتشار مجله فروغ علم، ترجمه و انتشار «ابوذر غفاری، نخستین انقلابی اسلام»، بینا، 1330، چاپ سوم نشر سایه، 1370

 

1332 اخذ لیسانس از دانشکده معقول و منقول، ترجمه و انتشار «شیرزن کربلا» اثر بنت الشاطی، بروجرد 1332

 

1335 اخذ لیسانس ادبیات فارسی، تألیف «چراغ روشن در دنیای تاریک» (یا زندگانی امام سجاد) تهران، کتاب‌فروشی و چاپ‌خانه محمدحسن علمی

 

1337 تصحیح «آتشکده آذر» اثر لطفعلی بیگ آذربیگدلی، مؤسسه نشر کتاب

 

1340 آغاز تدریس در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، اتمام دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی

 

1341 تصحیح «دره نادره» اثر میرزامهدی خان استرآبادی، چاپ اول انجمن آثار ملی، چاپ دوم انتشارات علمی و فرهنگی 1366

 

1342 معاونت مؤسسه لغت‌نامه دهخدا

 

1346 همکاری با دکتر محمد معین در تهیه فرهنگ فارسی معین، سفر به اردن به دعوت دانشگاه عمان (ایراد سخنرانی)، ریاست مؤسسه لغت‌نامه دهخدا

 

1347 انتشار مجموعه مقالات «محمد خاتم پیامبران»، مقاله «از ولادت تا بعثت» جلد اول، «از بعثت تا هجرت» جلد دوم، حسینیه ارشاد

 

1349 سفر به مصر برای شرکت در کنفرانس اسلامی قاهره (ایراد سخنرانی)

 

1351 سفر به الجزایر (ایراد سخنرانی)، تصحیح «براهین العجم» اثر محمدتقی سپهر، با حواشی و تعلیقات، دانشگاه تهران

 

1352 مجموعه مقالات «یادنامه علامه امینی»، با همکاری محمدرضا حکیمی

 

1356 ترجمه و تألیف «در راه خانه خدا»، دانش نو، تهران 1356

 

1357 سفر به عراق به دعوت دانشگاه بغداد و ایراد سخنرانی (دانشگاه بغداد و دانشگاه موصل)، تألیف مجموعه «محیط ادب»؛ مجموعه 30 گفتار به پاس 50 سال تحقیقات و مطالعات سیدمحمد محیط طباطبایی، با همکاری حبیب یغمایی، محمدابراهیم باستانی پاریزی و ایرج افشار، تهران مجله یغما

 

1358 تألیف «پس از 50 سال؛ پژوهشی تازه پیرامون قیام امام حسین (ع)»، چاپ اول، امیرکبیر، «شرح لغایت و مشکلات دیوان انوری»، چاپ اول، انجمن آثار ملی، چاپ دوم، انتشارات علمی و فرهنگی 1364

 

1360 تألیف «تاریخ تحلیلی اسلام»، تاریخ تحلیلی اسلام تا پایان امویان، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، تألیف «زندگانی حضرت فاطمه (س)»، چاپ اول، تهران، دفتر نشر اسلامی

 

1362 آشنایی با زندگانی امام صادق (ع)، جامعه امام الصادق، تهران

 

1365 تألیف «زندگانی علی بن الحسین»، تهران، دفتر نشر اسلامی

 

1368 تأسیس مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی، سفر به چین به دعوت دانشگاه پکن، سفر به آمریکا، شرکت و سخنرانی در کنفرانس شیعه در دانشگاه تمپل، فیلادلفیا، «ترجمه نهج‌البلاغه»، تهران، چاپ اول، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی

 

1371 «عرشیان»، نشر مشعر، قم

 

1373 سفر به چین، دریافت استادی افتخاری از دانشگاه پکن، تألیف «شرح مثنوی شریف»، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، جلد چهارم (دنباله کار سه جلد مرحوم فروزانفر) و جزء 5 و 6 (دفتر دوم)، «شرح مثنوی» دفتر سوم، «از دیروز تا امروز»، مجموعه مقاله‌ها، به کوشش هرمز ریاحی و شکوفه شهیدی، تهران انتشارات قطره

 

1376 «علی از زبان علی»، شرح زندگانی امیر مؤمنان، تهران، دفتر نشر

 

1374 تا 1380 «شرح مثنوی»، دفتر چهارم، پنجم و ششم

 

1386 درگذشت در تهران

 

 

آثاری که به زبان‌های دیگر ترجمه شده‌اند:

1- «پس از 50 سال» (قیام حسین) به زبان‌های عربی، انگلیسی، ترکی استانبولی، ترکی آذربایجانی، ژاپنی، اردو

2- کتاب «زندگانی حضرت فاطمه (س)» به زبان ترکی استانبولی، عربی

3- «تاریخ تحلیلی اسلام» به زبان‌های عربی، ‌یونانی

 

مقالات:

بیش از صد مقاله به زبان فارسی و عربی. قسمتی از مقاله‌های فارسی در مجموعه‌ای به نام «از دیروز تا امروز» گردآوری و چاپ شده، مقاله‌های عربی در مجله‌های ایران، الجزیره، عراق چاپ شده است.

 

 

عنوان‌های افتخاری و مرتبه‌های دانشگاهی با ذکر عنوان رشته علمی، نام مؤسسه اعطاکننده:

1- استاد افتخاری دانشگاه پکن

2- ریاست افتخاری انجمن بین‌المللی زبان و ادبیات فارسی

3- استاد ممتاز دانشگاه تهران

4- استاد نمونه، دریافت نشان درجه یک علمی از دست ریاست جمهوری اسلامی ایران در تاریخ 74/7/1

 

 

کتاب‌هایی که به دریافت جایزه نائل آمده و به عنوان کتاب سال شناخته شده‌اند، به شرح زیرند:

1- «دره نادره»، سال 1361

2- «زندگانی فاطمه زهرا (س)» 1362

3- «نهج‌البلاغه» بهمن سال 1369

4- «شرح مثنوی» (جشنواره خوارزمی) 1380

 

 

منبع: زندگینامه و خدمات علمی و فرهنگی دکتر سیدجعفر شهیدی.

 

 

​