با گذشت بیش از بیست ماه از آغاز جنگ در غزه، نشانههای بیسابقهای از فاصلهگیری میان دونالد ترامپ و بنیامین نتانیاهو آشکار شده است. رئیسجمهور آمریکا که از تداوم بحران انسانی و فقدان آتشبس در نوار غزه ابراز نارضایتی کرده، در هفتههای اخیر از برخی اقدامات نخستوزیر اسرائیل انتقاد کرده و بهصورت غیرمستقیم او را به تداوم عامدانهی درگیری متهم ساخته است. در مقابل، نتانیاهو همچنان بر مواضع پیشین خود در رد قحطی و تداوم حملات نظامی پافشاری میکند—اختلافنظری که اگرچه هنوز به تغییر رسمی در سیاست آمریکا منجر نشده، اما توازن سابق در روابط دوجانبه را دچار اختلال کرده است.
به گزارش سرویس ترجمه و بینالملل جماران، آتلانتیک نوشت: چند هفته پیش، دونالد ترامپ، رئیسجمهور ایالات متحده، و بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، هر یک هدیهای با ارزش نمادین به دیگری تقدیم کردند. ترامپ، دادستانهایی را که مسئول رسیدگی به پرونده فساد نخستوزیر اسرائیل هستند «خارج از کنترل» خواند و بهشدت مورد حمله قرار داد؛ در مقابل، نتانیاهو، رئیسجمهور آمریکا را برای دریافت جایزه صلح نوبل ـ که مدتهاست آرزوی آن را دارد ـ نامزد کرد.
بحران در غزه؛ جرقه تنش در روابط ترامپ و نتانیاهو
اما هر اندازه حسن نیت در این تبادلات نمادین شکل گرفته بود، خیلی زود رنگ باخت و نتوانست بر اختلافات عمیقتر میان این دو رهبر غلبه کند: بحران گرسنگی در نوار غزه، حملات هوایی در خاک سوریه، و نبود توافق آتشبس میان اسرائیل و حماس.
در روزهای اخیر، ترامپ بهطور علنی و مکرر از نتانیاهو فاصله گرفته است و تلاشهای مقطعی او برای بیاهمیت جلوه دادن قحطی در غزه ـ که با محکومیت جهانی همراه بوده ـ را رد کرده است. ترامپ که از مشاهده تصاویر کودکان در حال مرگ شدیداً آزرده شده، فرستاده دیپلماتیک خود، استیو ویتکاف، را به منطقه اعزام کرده تا بخشی از مأموریتش، اعمال فشار بر اسرائیل برای کاهش بحران گرسنگی باشد. در همین حال، رئیسجمهور و مشاوران ارشدش از حملات اخیر اسرائیل به خاک سوریه و نیز حمله موشکی به تنها کلیسای کاتولیک غزه، غافلگیر شدهاند.
نتانیاهو بهدنبال تداوم جنگ است
دو مقام دولت آمریکا به ما گفتهاند که ترامپ اکنون به باوری رسیده که مدتهاست در محافل واشنگتن مطرح است: اینکه بنیامین نتانیاهو در پی طولانی کردن جنگ در غزه است، آن هم برخلاف خواست صریح ترامپ برای پایان این درگیری. رئیسجمهور و برخی از مشاوران ارشد او بر این باورند که اهداف نظامی اسرائیل در غزه مدتها پیش محقق شده، اما نتانیاهو حملات را ادامه میدهد—حملاتی که تاکنون به جانباختن دهها هزار غیرنظامی انجامیده—تا قدرت سیاسی خود را حفظ کند. کاخ سفید همچنین معتقد است که نتانیاهو با برخی اقدامات، عمداً روند دستیابی به توافق آتشبس را مختل کرده است.
فاصلهگیری، اما بدون تغییر سیاست رسمی واشنگتن
با این حال، این دو مقام تصریح کردهاند که بعید است ترامپ نتانیاهو را بهصورت معنادار یا مؤثر مورد مؤاخذه یا بازخواست قرار دهد. (آنها مانند سایر منابع، برای بیان مسائل حساس، مشروط به حفظ هویت خود با ما گفتوگو کردند.) اگرچه ترامپ از سوی نتانیاهو احساس بیاحترامی میکند، این نارضایتی تاکنون به هیچ تغییر اساسی در سیاست ایالات متحده نسبت به اسرائیل منجر نشده است. ترامپ در موضوع شکست اخیر مذاکرات آتشبس، حماس را مقصر میداند و برخلاف فرانسه و بریتانیا، از پیوستن به موضع مشترک آنها—مبنی بر شناسایی کشور فلسطین در صورت عدم بهبود شرایط انسانی در غزه و عدم تعهد اسرائیل به روند صلح—خودداری کرده است. یک مقام کاخ سفید تأکید کرده است که «شکاف معناداری» میان ترامپ و نتانیاهو وجود ندارد و افزود: «میان متحدان، حتی در سطوح جدی، ممکن است اختلافنظر وجود داشته باشد.»
ترامپ نیز در تلاشی آشکار برای نادیده گرفتن اختلافات با نتانیاهو، در شبکه اجتماعی Truth Social نوشت: «سریعترین راه برای پایان دادن به بحران انسانی در غزه این است که حماس تسلیم شود و گروگانها را آزاد کند!!!»
نتانیاهو سابقهای طولانی در ایجاد نارضایتی برای رؤسایجمهور ایالات متحده دارد. جو بایدن که در روزهای نخست پس از حملات ۷ اکتبر ۲۰۲۳ نخستوزیر اسرائیل را با آغوش حمایتی پذیرفت، در ادامه کارش به فریاد کشیدن بر سر او بهدلیل شیوه پیشبرد جنگ رسید. روابط ترامپ و نتانیاهو نیز در دوره نخست ریاستجمهوری ترامپ بسیار نزدیک بود، اما زمانی که نتانیاهو پیروزی بایدن در انتخابات ۲۰۲۰ را به رسمیت شناخت، خشم ترامپ را برانگیخت. از آن زمان، رابطه میان آن دو پر فراز و نشیب بوده است. در شش ماه گذشته، ترامپ سه مرتبه نتانیاهو را در کاخ سفید پذیرفته است—از جمله در دیداری در اوایل همین ماه که در آن جملاتی گرم و صمیمی میانشان رد و بدل شد—اما در جریان سفر اخیرش به خاورمیانه، از توقف در اسرائیل خودداری کرد.
بحران گرسنگی در غزه، فشار تازهای بر روابط آنها وارد کرده است. در ماه مارس، اسرائیل محاصرهای شدید بر نوار غزه، که منطقهای بسیار پرجمعیت است، اعمال کرد و مانع ورود غذا و اقلام ضروری شد؛ آن هم پس از بیش از بیست ماه جنگ. سازمانهای حقوق بشری در روزهای اخیر نسبت به قحطی گسترده، بهویژه در میان کودکان، هشدار دادهاند. تحت فشار فزاینده بینالمللی، نتانیاهو در روزهای اخیر اجازه ورود بخشی از کمکهای غذایی به منطقه را داده است، با این حال همچنان مدعی است که در غزه «هیچ گرسنگیای وجود ندارد».
روز دوشنبه، پیش از دیدار با نخستوزیر بریتانیا، کییر استارمر، در اسکاتلند، خبرنگاران از ترامپ پرسیدند آیا با ارزیابی نتانیاهو موافق است. ترامپ پاسخ داد: «بر اساس آنچه در تلویزیون میبینم، نه چندان؛ چون آن کودکان بسیار گرسنه به نظر میرسند.»
سپس افزود: «این واقعاً نشانهی قحطی و گرسنگی شدید است. من آن را میبینم، و چنین چیزی را نمیتوان جعل کرد.»
این نخستینبار نیست که ترامپ به تصاویر دلخراش واکنش نشان میدهد. در سال ۲۰۱۷، او پس از مشاهده تصاویری که آنها را «وحشتناک» توصیف کرد—تصاویر کودکانی که در پی حملهای شیمیایی در سوریه کشته شده بودند—دستور حمله موشکی به یک پایگاه هوایی سوری را صادر کرد. اوایل سال جاری نیز، پس از مشاهده تصاویر کودکانی که در حمله هوایی روسیه به اوکراین جان باخته بودند، بهندرت لحن تندی علیه ولادیمیر پوتین اتخاذ کرد. همچنین، طبق گفته دو مقام دولتی، ترامپ این هفته از دیدن تصاویر مربوط به حمله روسیه به یک خانه سالمندان در کییف بهشدت متأثر شد.
یکی از این مقامات و یکی از مشاوران غیررسمی نزدیک به رئیسجمهور به ما گفتند که ناامیدی ترامپ از جنگ جاری در اوکراین، بر واکنش او به آنچه اکنون در غزه در حال رخ دادن است نیز سایه افکنده است. ترامپ در جریان کارزار انتخاباتی ۲۰۲۴، بارها با افتخار اعلام کرده بود که در دوره نخست ریاستجمهوریاش جهان را از درگیریهای عمده دور نگه داشته، و امسال نیز با وعده پایان سریع جنگها در غزه و اوکراین به کاخ سفید بازگشت. اما در عمل، هر دو جنگ تشدید یافتهاند—اتفاقی که برای ترامپ نوعی شکست و تحقیر محسوب میشود.
پوتین بارها خواسته ترامپ برای برقراری آتشبس را نادیده گرفته، و این مسئله رئیسجمهوری را که اغلب سیاست خارجی را از منظر منافع شخصی و حیثیتی خود میبیند، به فکر ایستادگی در برابر رهبر روسیه انداخته است. (ترامپ این هفته اعلام کرد که به پوتین ۱۰ روز مهلت داده تا جنگ در اوکراین را متوقف کند؛ در غیر این صورت، مجموعهای از تحریمها را علیه روسیه تصویب خواهد کرد.)
در همین راستا، حملات اخیر نتانیاهو به سوریه و اظهارات او مبنی بر انکار وجود قحطی در غزه نیز خشم ترامپ را برانگیختهاند. رئیسجمهور بهدنبال برقراری ثبات در خاورمیانه است و میکوشد توافقات ابراهیم—که در دوره نخست او، روابط اسرائیل با چند کشور عربی حوزه خلیج فارس را عادیسازی کرد—را گسترش دهد؛ با هدف تقویت روابط اقتصادی و تجاری ایالات متحده با منطقه.
اسرائیل در سیاست «اول آمریکا» جایی ندارد؟
دو مقام دیگر دولت ایالات متحده به ما گفتند که تمایل ترامپ به مخالفت با نتانیاهو بیش از آنکه نشانهای از شکاف تازهای در روابط شخصی میان آن دو باشد، بازتابی از رویکرد «اول آمریکا»ی رئیسجمهور است—یعنی این اصل که سیاست خارجی واشنگتن نباید تحت تأثیر رژیم اسرائیل یا هیچ کشور خارجی دیگری قرار گیرد. ترامپ نسبت به پذیرش روایتهای نتانیاهو بیمیل است؛ چه در خصوص شرایط انسانی و میدانی در غزه، و چه در مورد تحولات مربوط به دولت جدید در سوریه.
این دو مقام آمریکایی همچنین گفتند که «ویتکاف»، فرستاده ویژه رئیسجمهور که به اسرائیل سفر کرده، مأموریت یافته است ارزیابی مستقلی از وضعیت انسانی در نوار غزه و نیز میزان کارآمدی «بنیاد کمکهای انساندوستانه غزه» (Gaza Humanitarian Foundation)—یک نهاد غیرانتفاعی آمریکایی که اوایل امسال برای توزیع غذا در غزه تأسیس شد—ارائه دهد.
مشاوران ترامپ در حال بررسی طرحی هستند که طبق آن، ایالات متحده از اسرائیل خواهد خواست بهطور چشمگیری میزان ورود غذا و اقلام امدادی به غزه را افزایش دهد؛ بهگونهای که حتی اگر بخشی از این کمکها، آنگونه که اسرائیل ادعا کرده، توسط حماس مصادره شود، باز هم حجم کافی از آن به دست غیرنظامیان برسد. همزمان، فشارهایی نیز برای توقف حملات ارتش اسرائیل به غیرنظامیان در حال اعمال است.
در حالیکه نتانیاهو بهدلیل تداوم جنگ با انتقادات فزایندهای مواجه شده، اعضایی از کابینه او در تلاشاند تا ترامپ را متقاعد کنند که اسرائیل همچنان سرمایهای راهبردی برای سیاست خارجی ایالات متحده بهشمار میرود. «رون درمر»، وزیر امور راهبردی اسرائیل و سفیر پیشین این کشور در واشنگتن، در مصاحبهای پادکستی در هفته گذشته با «دیوید فریدمن»—سفیر سابق آمریکا در اسرائیل در دوران ریاستجمهوری ترامپ—تأکید کرد که اهمیت اسرائیل برای امنیت ملی آمریکا «بهطور مداوم و فزایندهای افزایش خواهد یافت»، چرا که ایالات متحده در تلاش است حضور خود در خاورمیانه را کاهش داده و تمرکز خود را بر رقابت راهبردی با چین معطوف سازد.
یکی از مقامات آمریکایی به ما گفت که صبر رئیسجمهور بیش از هر چیز نسبت به حماس رو به پایان است، نه نسبت به نخستوزیر اسرائیل. ترامپ همچنان گروه حماس را مسئول آغاز درگیری با اسرائیل میداند و بهطور کلی با مواضع اسرائیل در این جنگ همراه است—از جمله با ترویج طرحی برای دوران پساجنگ در غزه که آن را بهعنوان «ریویرای خاورمیانه» معرفی کرده است.
این هفته، در پاسخ به پرسشی درباره برنامه بریتانیا برای بهرسمیت شناختن کشور فلسطین، ترامپ این اقدام را رد کرد و آن را «پاداش دادن به حماس» دانست. هفته گذشته نیز، پس از تماس تلفنی با نتانیاهو، ترامپ به خبرنگاران گفت که اسرائیل باید «کار را به پایان برساند» و «حماس را نابود کند»، چرا که این گروه بهدنبال توافقی برای آزادی گروگانهای باقیمانده نیست.
سخنگوی کاخ سفید از اظهار نظر درباره این گزارش خودداری کرد. سخنگوی نخستوزیر اسرائیل نیز به درخواست ما برای ارائه توضیح پاسخی نداد.
در نهایت، ترامپ خواهان پایان یافتن جنگ است. به گفته یکی از مقامات دولت و یکی از مشاوران غیررسمی نزدیک به رئیسجمهور، او از خشم فزاینده در میان جریانهای ضد مداخلهگر در جناح MAGA (آمریکا را دوباره عظمت ببخشیم) آگاه است—جریانی که معتقدند ایالات متحده نباید درگیر جنگی در آنسوی جهان شود. روز دوشنبه، «مارجوری تیلور گرین»، از نمایندگان سرسخت حامی ترامپ، نخستین جمهوریخواهی بود که وضعیت غزه را در کنگره «نسلکشی» توصیف کرد. «استیو بنن» و «تاکر کارلسون» نیز انتقادات تندی را علیه اسرائیل مطرح کردهاند.
ترامپ و اطرافیانش نگراناند که اقدامات اخیر، بیش از پیش موجب رنجش وفادارترین حامیان او شود—حامیانی که پیشتر از حمله دولت به ایران در ماه ژوئن و همچنین نحوه مواجهه کاخ سفید با رسوایی جفری اپستین بهشدت ابراز نارضایتی کردهاند. ترامپ از آنجا که با مخالفت برخی نمایندگان کنگره و چهرههای رسانهای با درخواستش برای توقف پرداختن به پرونده اپستین مواجه شد، شگفتزده شد—پروندهای که در حال حاضر بخشهایی از دولت او را احاطه کرده است.
اکنون، سرپیچی نتانیاهو نیز موجب شکاف تازهای در پایگاه سیاسی ترامپ شده و رئیسجمهور را خشمگین کرده است، چرا که بار دیگر چرخهای خبری ایجاد شده که کنترل آن از دستان او خارج است.
یکی از مشاوران نزدیک به ترامپ به ما گفت: «او فقط واقعاً میخواهد این اخبار دیگر روی آنتن تلویزیون نباشد.»
