رقابت چین و هند در قاره سیاه

به گزارش جماران؛ به نقل از دیپلمات، اخیرا تقویت روابط هند و تانزانیا به بدتر شدن وجهه جهانی چین به عنوان یک شریک با همکاری برد-برد در بسیاری از نقاط جهان از جمله کشورهای آفریقایی منتهی شده است.

طرح ابتکار کمربند و جاده چین به نمایان شدن آسیب پذیری‌های اقتصادی و زیست محیطی تانزانیا منتهی شده است. که به نوبه خود فضایی را برای دهلی نو ایجاد نمود تا تعاملات دوجانبه خود با دارالسلام را گسترش داده و تحکیم کند.

هند و تانزانیا همسایگان دریایی هستند که به طور سنتی از روابط نزدیک و دوستانه و روابط مردمی با قدمت قرن‌ها برخوردار بوده‌اند. تانزانیا از نظر استراتژیک در اقیانوس هند غربی با پتانسیل انرژی و اقتصادی گسترده قرار دارد و برای هند به عنوان یک شریک کلیدی در آفریقا اهمیت زیادی دارد.

هند و تانزانیا از طریق اهرم استراتژیک از نقاط قوت مشترک و منافع متقابل، می‌توانند شراکتی پایدار ایجاد کنند که رشد اقتصادی، ادغام منطقه‌ای و توسعه مردم محور را ارتقا می‌دهد و در عین حال به چشم انداز مشترک امنیت و رشد کمک می‌کند و دیدگاه اتحادیه آفریقا برای صلح و امنیت در آفریقا، به ویژه تمرکز بر توسعه اقتصاد آبی، رشد اقتصادی شتابان را همراه دارد.

چین و تانزانیا، همکاری نا فرجام

در سال‌های اخیر چین ظرفیت‌های مازاد اقتصادی و صنعتی خود را به مناطق در حال توسعه غنی از منابع جهان صادر کرده است. پکن در تلاش است تا پروژه‌های توسعه زیرساختی چند میلیارد دلاری خود را در سراسر جهان از طریق BRI انجام دهد. در برخی از نقاط قاره آفریقا که با کمبود زیرساخت‌ها مواجه است، پکن چندین پروژه کلیدی اتصال جاده‌ای، ریلی و بندری را راه‌اندازی و تکمیل کرده است. با این حال، همه این پروژه‌ها با هدف تقویت پیوندهای جهانی نیست و بی شک برخی از آن‌ها برای خدمت به استراتژی استخراج منابع پکن در نظر گرفته شده‌اند.

برای مثال، پروژه 11 میلیارد دلاری بندر باگامویو در تانزانیا که مساحتی حدود 800 کیلومتر مربع را پوشش می‌دهد، یکی از این ابتکارات سرمایه‌گذاری استراتژیک توسط پکن بود که با وجود چندین مذاکره و گفتگوهای دیپلماتیک، در نهایت از سوی دولت تانزانیا چراغ سبز دریافت نکرد.

در سال 2013، تانزانیا قرارداد چارچوبی را با China Merchant Holdings International؛ بزرگ‌ترین اپراتور ساخت بندر در چین، برای ساخت بندر و منطقه ویژه اقتصادی امضا کرد. بندر باگامویو که در فاصله 75 کیلومتری بندر دارالسلام در سواحل شرقی تانزانیا قرار دارد، انتظار می‌رفت که در آینده یک بندر مدرن در آب‌های عمیق و یکی از بزرگ‌ترین بنادر منطقه شرق آفریقا باشد.

پیش بینی‌ها بر آن بود که بندر باگامویو که شامل یک منطقه صنعتی و راه‌آهن و ارتباط جاده‌ای به منطقه‌ای به امید بهره‌برداری از یافته‌های جدید نفت و گاز است، از بندر مومباسا در کنیا به عنوان دروازه تجاری آفریقای شرقی پیشی بگیرد.

اما این شور و شوق زیاد دوام نیاورد. با این حال، اندکی پس از روی کار آمدن جان ماگوفولی؛ رئیس جمهور پیشین تانزانیا در اواخر سال 2015، به دنبال مذاکره مجدد و در نهایت، به دلیل نگرانی در مورد استفاده چین از وام برای تامین مالی این پروژه بزرگ، دولت تانزانیا در سال 2019 از این پروژه خارج شد.

همچنین دئوسدیت کاکوکو؛ مدیر کل اداره بنادر دولتی تانزانیا (TPA) در آن زمان به رویترز گفت: «شرایطی که آن‌ها به ما رائه دادند از نظر تجاری غیرقابل اجرا بود و ادامه پروژه برای تانزانیا یک ضرر به حساب می‌آمد.

برای چین، بندر باگامویو همچنین می‌توانست به‌عنوان «مروارید» دیگری در غرب اقیانوس هند عمل کند و مزایای ژئواستراتژیکی را برای خنثی کردن نفوذ و علاقه هند در منطقه به پکن ارائه دهد. بنابراین، دهلی نو سیاست نزدیکی با دارالسلام را در پیش گرفته و به دنبال پرکردن خلأ است چراکه پکن این فضای استراتژیک را در چشم انداز ژئوپلیتیک تانزانیا از دست می‌دهد.

هند قدم می‌گذارد

در جریان سفر اخیر رییس جمهور تانزانیا؛ سامیه سولوبو حسن به هند در تاریخ 8 تا 10 اکتبر، هند و تانزانیا روابط خود را به یک شراکت استراتژیک ارتقا دادند که شامل حوزه‌های مختلفی از جمله تجارت و سرمایه‌گذاری، دفاع،  همکاری امنیت دریایی، توسعه، آموزش و ارتقای روابط مردم هر دو کشور است.

این تصمیم پس از مذاکرات میان نارندرا مودی و حسن انجام شد که طی آن هر دو رهبر بر تقویت بیشتر همکاری‌های دفاعی توافق کردند. علاوه بر این، هر دو کشور تعهد خود را از طریق امضای شش توافق نامه در زمینه‌های مختلف همکاری رسمی کردند. این توافقنامه‌ها شامل همکاری در حوزه دیجیتال، فرهنگ، ورزش، صنایع دریایی و به اشتراک‌گذاری اطلاعات کشتیرانی سفید است.

چشم انداز پیچیده جهانی در بحبوحه جنگ روسیه و اوکراین و جنگ در حال گسترش اسرائیل و حماس، محیط جهانی را نامطمئن، بی ثبات و متلاطم کرده است و زنجیره تامین جهانی را تهدید می‌کند.

بنابراین منطقی است که دهلی نو پیوندهای سنتی خود را با دارالسلام گسترش دهد. این مشارکت راهبردی نشان دهنده یک استراتژی مدون و پیشگیرانه از سوی هند برای تقویت و تغییر شکل روابط خود با تانزانیا، ارتقای جایگاه هند به عنوان پیشرو در میان شرکای فرامنطقه‌ای تانزانیا و ایجاد جایگاه رهبردی برای هند در قاره افریقا است.

همکاری اقتصادی

در سال 2022-2023، تجارت دوجانبه کالا و خدمات میان هند و تانزانیا به رکورد جدید 6.4 میلیارد دلار رسید که صادرات هند 3.9 میلیارد دلار و واردات از تانزانیا 2.5 میلیارد دلار بود.

تانزانیا همچنین به عنوان مجرای محوری برای شرکت‌های هندی که به دنبال کشف فرصت‌ها در قاره آفریقا هستند، عمل می‌کند. تا امروز تقریبا 630 پروژه توسط شرکت‌های هندی اجرا شده است که حدود 60000 شغل در سطح محلی ایجاد کرده است. بیمارستان‌ها و صنعت پزشکی هند علاقه شدیدی به سرمایه‌گذاری در تانزانیا نشان می دهد و در حال تقویت زیرساخت‌های مراقبت‌های بهداشتی در این کشور است.

بندر دارالسلام، به عنوان یکی از بزرگ‌ترین بندرهای شرق آفریقا، نقشی مرکزی در تسهیل تجارت و بازرگانی، نه تنها برای تانزانیا، بلکه برای کشورهای محصور در خشکی در منطقه شرق آفریقا، دارد. مشارکت فعال هند در توسعه بندر و پروژه‌های زیرساخت لجستیکی، ظرفیت تقویت اتصال، تقویت تجارت و تقویت یکپارچگی اقتصادی در منطقه را دارد. علاوه بر این، هند موقعیت خود را به عنوان مقصد ترجیحی برای اتباع تانزانیا که به دنبال توریسم پزشکی و آموزش فنی پیشرفته هستند حفظ می‌کند. برای نمونه، هند اخیراً یک پردیس خارج از کشور از مؤسسه فناوری هند (IIT) در زنگبار ایجاد کرده که از این طریق چشم‌انداز آموزشی را برای جوانان تانزانیا افزایش می‌دهد.

امنیت دریایی و همکاری دفاعی

هند و تانزانیا دیدگاه مشترکی برای همکاری‌های امنیتی و دفاعی دریایی در منطقه اقیانوس هند دارند که نشان دهنده تعهد و تمایل آن‌ها به ارتقای امنیت، ثبات و رفاه در ساختار وسیع‌تر هند و اقیانوس آرام است.

در این راستا، مشارکت استراتژیک بین هند و تانزانیا در همکاری‌های امنیتی و دفاعی دریایی، به ویژه با توجه به تحولات چالش‌های امنیتی غیر سنتی در یک چشم انداز ژئوپلیتیکی در حال تغییر، تحت تأثیر حضور قاطعانه نیروی دریایی چین در اقیانوس هند، نویدبخش است.

همکاری‌های دریایی رو به رشد میان هند و تانزانیا نقش مهمی را که هر دو کشور در چشم انداز انجمن حاشیه اقیانوس هند (IORA) در هند و اقیانوس آرام ایفا می‌کنند را برجسته می‌کند. این چشم‌انداز همچنین با آرزوی اتحادیه آفریقا برای ارتقای صلح و امنیت در آفریقا، به ویژه از طریق توسعه اقتصاد آبی یا اقیانوسی به عنوان یک محرک کلیدی برای تسریع رشد اقتصادی، مطابقت دارد.

این همکاری گسترده اکنون شامل درک جامعی از اقتصاد دریامحور است که شامل «گردشگری، تجارت دریایی، خدمات و زیرساخت‌ها، تحقیقات علمی دریایی، ظرفیت استخراج از بستر دریا، حفاظت از اقیانوس‌ها و ایمنی و امنیت دریایی» است. عزم متقابل برای همکاری در این زمینه‌ها با هدف تقویت پرورش و توسعه امنیت دریایی همه جانبه در چارچوب IORA است.

هم‌گرایی فزاینده منافع در حوزه دریایی، زمینه گسترده‌تری را برای تعمیق همکاری‌های دفاعی به منظور افزایش ظرفیت‌ها و قابلیت‌های متقابل برای تامین امنیت مشترکات جهانی و حمایت از توسعه پایدار فراهم می‌کند. این تلاش مشترک جنبه‌های مختلف همکاری دفاعی، از جمله آموزش، اشتراک اطلاعات، تمرینات دریایی و افزایش آگاهی حوزه دریایی را در بر می‌گیرد.

سفرهای وزیر دفاع تانزانیا به هند در آگوست 2022 و فوریه 2023 منجر به گسترش همکاری‌های دفاعی شد که به تدوین نقشه راه پنج ساله در دومین نشست کمیته همکاری دفاعی مشترک در ژوئن 2023 منجر شد و دو نمایشگاه دفاعی در دارالسلام با حضور فعال چندین شرکت دفاعی هندی برگزار شد.

تانزانیا همچنین از استقرار تیم آموزش نظامی هند (IMTT) در دانشکده فرماندهی و ستاد در دولوتی استقبال و قدردانی کرد.

انتظار می‌رود اجرای زودهنگام رویه عملیاتی استاندارد برای توافقنامه کشتیرانی سفید که بین نیروی دریایی هند و تانزانیا امضا شد، همکاری دریایی بین دو کشور را به میزان قابل توجهی افزایش دهد. افزایش قابلیت همکاری بین نیروهای مسلح هر دو طرف نقش اساسی در مقابله با تهدیدات و تضمین ثبات و امنیت منطقه‌ای خواهد داشت.

سناریو

در چارچوب روابط هند و تانزانیا، ارتقاء به یک مشارکت استراتژیک نشان دهنده سطح بالایی از بلوغ است. این بلوغ از طریق وسعت و عمق همکاری، چارچوب‌های هنجاری مشترک و مکانیسم‌های تعاونی نهادینه شده مشهود است. همچنین در تعهد و اولویت سیاسی قابل توجهی که هر دو کشور برای مشارکت خود قائل هستند، منعکس شده است. این جنبه‌ها به راحتی در روابط چند وجهی هند با تانزانیا قابل مشاهده است.

همکاری‌ها و مبادلات گسترده‌ای که در سطوح مختلف از جمله تعاملات دولتی، تجاری و مردمی در زمینه‌های دوجانبه و چندجانبه رخ می‌دهد، این صرفا نتیجه نزدیکی جغرافیایی نیست. در عوض، آن‌ها نتایج سال‌ها ایجاد روابط دیپلماتیک و اقتصادی عمدی هستند. این روند از طریق یک سری بازدید منظم در سطح بالا، گفتگوهای پایدار و ایجاد مکانیسم‌های همکاری در بخش‌های مختلف تسهیل شده است.

با این وجود، ضروری است بدانیم که آینده مشارکت راهبردی هند و تانزانیا صرفا با برچسبی که دارد تعیین نمی‌شود، بلکه بیشتر توسط جنبه‌های اساسی رابطه و نحوه شکل‌دهی هر دو طرف به آن تعیین می‌شود. در این زمینه، شناسایی نیروهای محرکه‌ای که این همسایگان دریایی را به هم نزدیک‌تر می‌کند، ضروری است. برای هند، این نیروهای محرک شامل نگرانی‌های مرتبط با پویایی امنیتی در منطقه اقیانوس هند است. نکته قابل توجه، شامل نگرانی در مورد رفتار قاطعانه چین در این منطقه است، که با وجود تلاش‌های مداوم برای ایجاد چارچوبی مبتنی بر نظم مبتنی بر قانون، همچنان چالش‌هایی را ایجاد می‌کند.

با این حال، چندین عامل دیگر وجود دارد که بر ارتقای مشارکت دوجانبه هند و تانزانیا به سطح استراتژیک اثر می‌گذارد. این نیروهای محرک از تعامل پیچیده ملاحظات ژئوپلیتیکی، اقتصادی و امنیتی، ناشی می‌شوند و شامل ثبات منطقه‌ای، فرصت‌های اقتصادی، منافع مشترک در مقابله با تهدیدات امنیتی غیرسنتی و آرزوی مشارکت مثبت در توسعه منطقه اقیانوس هند است.

اما در حالی که چالش‌های ناشی از قاطعیت چین یکی از جنبه‌های این تعاملات در زمینه توازن قدرت است، آنها تنها عوامل تعیین کننده مسیر مشارکت نیستند. همانطور که به آینده می‌نگریم، بلوغ روابط هند و تانزانیا با توجه به مجموعه‌ای از عواملی که در این رابطه وجود دارد، با ظرفیت آن برای شکل دادن فعالانه به توازن قدرت منطقه‌ای و ترویج توسعه قوا در جنبه‌های مختلف همکاری در منطقه اقیانوس هند ارزیابی می‌شود.